Eenpartijstelsel

Een eenpartijstelsel is een partijstelsel waarbij er in een staat maar één politieke partij is toegestaan, de eenheidspartij, dit in tegenstelling tot een meerpartijenstelsel. Oppositiepartijen zijn dus verboden of minstens uitgesloten van verkiezingen. In een variant zijn er wel één of meer bevriende oppositiepartijen toegestaan, maar kunnen die nooit de absolute meerderheid van de quasi-eenheidspartij bedreigen, zoals in communistisch Polen het geval was met een boerenpartij. Het systeem komt neer op een brede oligarchie van partijleden op alle politieke niveaus.

Een eenpartijstelsel mag niet worden verward met een stelsel waarin één partij feitelijk dominant is, maar niet op basis van een constitutioneel voorrecht. Dit stabiel stelsel komt nog steeds vrij veel voor, ook in landen die als democratisch worden beschouwd.

Staten met een eenpartijstelsel zijn eenpartijstaten. In het verleden waren er vrij veel eenpartijstaten, tegenwoordig zijn zij in de minderheid. Fascistische staten, communistische staten en andere dictaturen, maar soms ook democratieën hadden in het verleden een eenpartijstelsel. Het meest gebruikte argument voor de invoer van een eenpartijstelsel is dat meerpartijenstelsels zouden zorgen voor partijschappen en verdeeldheid, terwijl het eenpartijstelsel zou zorgen voor harmonie, eenstemmigheid en de besluitvorming zou bevorderen.

Vergeleken met andere dictaturen houden eenpartijstaten het vaak opvallend lang uit. Dit komt vooral doordat niet alle macht is geconcentreerd bij een persoon, waarmee de dictatuur valt of staat. De partij die het langste aan de macht is gebleven was de True Whig Party in Liberia, die 103 jaar ononderbroken aan het roer heeft gestaan, van 1877 tot 1980, gevolgd door de Communistische Partij van de Sovjet-Unie, die het 74 jaar heeft uitgehouden. De Institutioneel Revolutionaire Partij in Mexico heeft 71 jaar geregeerd en de Mongoolse Revolutionaire Volkspartij 68 jaar.

Staten met een eenpartijstelsel

Onderstaande tabel somt de landen op met een eenpartijstelsel.

Vlag Naam Land Naam Partij Ideologie
China Communistische Partij van China (Verenigd Front) Marxisme-leninisme,
Socialisme met Chinese karakteristieken
Republiek Cuba Communistische Partij van Cuba Marxisme-leninisme
Staat Eritrea Volksfront voor democratie en rechtvaardigheid Nationalisme
Democratische Volksrepubliek Korea Koreaanse Arbeiderspartij (lid van het Democratisch Front voor de Hereniging van het Vaderland) Juche
Democratische Volksrepubliek Laos Laotiaanse Revolutionaire Volkspartij (Laotiaans Front voor Nationale Opbouw) Marxisme-leninisme
Sahrawi Arabische Democratische Republiek1 Polisario Nationalisme
Socialistische Republiek Vietnam Communistische Partij van Vietnam (Vaderlands Front) Marxisme-leninisme,
nationalisme
1 Beter bekend als de Westelijke Sahara en is een staat met beperkte erkenning.

Staten met een dominerende partij

Een onderstaande tabel van landen met een dominerende partij.

Naam Land Naam Partij
Angola Volksbevrijdings Front van Angola- Partij van de Arbeid (MPLA)
Azerbeidzjan Nieuwe Azerbeidzjaanse Partij (YAP)
Guinee-Bissau Afrikaanse Partij voor de Onafhankelijkheid van Guinee-Bissau (PAIGC)
Hongarije Fidesz
Jemen Algemene Volkscongres
Kaapverdië Afrikaanse Partij voor de Onafhankelijkheid van Kaapverdië (PAIGC)
Kazachstan Noer Otan
Mozambique Mozambikaans Bevrijdingsfront (FRELIMO)
Rusland Verenigd Rusland
Seychellen Progressief Volksfront van de Seychellen
Singapore People's Action Party (PAP)
Syrië Ba'ath-partij (lid van het Nationale Progressieve Front)
Tadzjikistan Volksdemocratische Partij van Tadzjikistan
Tanzania Chama Cha Mapinduzi
Togo Rassemblement du Peuple Togolais
Turkije Partij voor Rechtvaardigheid en Ontwikkeling (AKP)
Turkmenistan Democratische Partij van Turkmenistan (TDP)
Zimbabwe Zimbabwaanse Afrikaanse Nationale Unie – Patriottisch Front (ZANU - PF)
Zuid-Afrika Afrikaans Nationaal Congres (ANC)
Eenpartijstaten zijn bruin, militaire dictaturen en presidentiële republieken kunnen in sommige gevallen ook een soort eenpartijstaat zijn
Eenpartijstaten zijn bruin, militaire dictaturen en presidentiële republieken kunnen in sommige gevallen ook een soort eenpartijstaat zijn

Landen met eenpartijstelsels in het verleden

Onvolledige tabel met historische en huidige landen die een eenpartijstelsel kenden.

Naam land Periode Partij
Afghanistan 1975 - 1978 Nationale Revolutionaire Partij
Afghanistan 1978 - 1990 Democratische Volkspartij van Afghanistan (Nationaal Vaderlands Front)
Albanië 1946 - 1991 Albanese Arbeiderspartij (Democratisch Front)
Algerije 1962 - 1989 Front de libération nationale
Angola 1975 - 1991 Volksbeweging voor de Bevrijding van Angola
Azerbeidzjaanse Volksregering 1945 - 1946 Azerbeidzjaanse Democratische Partij
Bangladesh 1975 Bangladesh Krishak Sramik Awami League
Benin 1975 - 1990 Revolutionaire Volkspartij van Benin
Protectoraat Bohemen en Moravië 1939 - 1945 Národní souručenství
Bulgarije 1946 - 1989 Bulgaarse Communistische Partij (Vaderlands Front)
Burkina Faso 1989 - 1991 Organization for Popular Democracy – Labour Movement
Burma 1962 - 1988 Burmese Socialistische Programma Partij
Burundi 1964 - 1992 Unie voor de Vooruitgang
Cambodja 1975 - 1979 Communistische Partij van Kampuchea (Rode Khmer)
Cambodja 1979 - 1991 Revolutionaire Volkspartij van Kampuchea (Verenigd Front)
Centraal-Afrikaanse Republiek 1962 - 1976 Beweging voor de Sociale Evolutie van Zwart Afrika
Centraal-Afrikaans Keizerrijk 1976 - 1979 Beweging voor de Sociale Evolutie van Zwart Afrika
Republiek China/Taiwan 1928 - 1990 Kwomintang
Comoren 1982 - 1990 Union Comorienne pour le Progrès
Congo-Brazzaville 1963 Union démocratique pour la défense des intérêts africains
Congo-Brazzaville 1964 - 1969 Mouvement national de la révolution
Congo-Brazzaville 1969 - 1990 Congolese Partij van de Arbeid
Dahomey 1961 - 1963 Parti Dahoméen de l'Unité
Dahomey 1963 - 1965 Parti Démocratique Dahoméen
Djibouti 1977 - 1991 Rassemblement populaire pour le Progrès
Duitsland 1934 - 1945 Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij
Duitse Democratische Republiek 1949 - 1989 Sozialistische Einheitspartei Deutschlands (Nationaal Front)
Egypte 1962 - 1978 Arabische Socialistische Unie
Equatoriaal-Guinea 1970 - 1979 Partido Único Nacional de los Trabajadores
Equatoriaal-Guinea 1987 - 1991 Partido Democrático de Guinea Ecuatorial
Estland 1935 - 1940 Isamaaliit
Ethiopië 1984 - 1990 Arbeiderspartij van Ethiopië
Gabon 1968 - 1991 Parti Démocratique Gabonais
Ghana 1964 - 1966 Convention People's Party
Grenada 1979 - 1983 New Jewel Movement
Guinee 1960 - 1984 Parti démocratique de guinée
Guinee-Bissau 1974 - 1991 Partido Africano da Independência de Guiné e Cabo Verde
Haïti 1957 - 1985 Parti de l'unité nationale
Hongarije 1944 - 1945 Pijlkruisers
Hongarije 1948 - 1990 Hongaarse Socialistische Arbeiderspartij (Patriottisch Volksfront)
Indonesië c. 1969 - c. 1998 Golkar
Irak 1964 - 1968 Arabische Socialistische Unie
Irak 1968 - 2003 Ba'ath-partij (Nationale Progressieve Front)
Iran 1975 - 1978 Herrijzenispartij
Iran 1981 - 1987 Islamitische Republikeinse Partij
Italië 1928 - 1943 Partito Nazionale Fascista
Italië 1943 - 1945 Partito Fascista Repubblicano
Ivoorkust 1960 - 1990 Parti démocratique de la Côte d'Ivoire
Japan 1940 - 1945 Taisei Yokusankai
Joegoslavië 1945 - 1990 Joegoslavische Communistenbond
Kameroen 1966 - 1985 Union nationale camérounaise
Kameroen 1985 - 1990 Rassemblement démocratique du peuple camerounais
Kenia 1982 - 1991 Keniaanse Afrikaanse Nationale Unie
Kroatië 1941 - 1945 Ustašabeweging
Liberia 1878 - 1980 True Whig Party[1]
Libië 1971 - 1977 Arabische Socialistische Unie
Litouwen 1927 - 1940 Lietuvių tautininkų sąjunga
Madagaskar 1976 - 1990 Action pour la Renaissance de Madagascar
Republiek Mahabad 1946 Koerdische Democratische Partij
Malawi 1964 - 1993 Malawi Congress Party
Mali 1960 - 1968 Union soudanaise-Rassemblement démocratique africain
Mali 1976 - 1991 Union démocratique du peuple malien
Mantsjoekwo 1932 - 1945 Concordia Associatie
Mauritanië 1961 - 1978 Mauritaanse Volkspartij
Mongolië 1921 - 1990 Mongoolse Revolutionaire Volkspartij
Mozambique 1975 - 1990 Bevrijdingsfront van Mozambique
Nederland 1942 - 1945 Nationaal-Socialistische Beweging[2]
Niger 1960 - 1974 Progressieve Partij van Niger
Niger 1989 - 1991 Nationale Beweging voor de Ontwikkeling van de Maatschappij
Noord-Jemen 1982 - 1988 Algemene Volkscongres
Noord-Vietnam 1955 - 1975 Arbeiderspartij van Vietnam
Noorwegen 1942 - 1945 Nasjonal Samling[3]
Oeganda 1969 - 1971 Uganda People's Congress
Oostenrijk 1934 - 1938 Vaderlands Front
Ottomaanse Rijk 1913 - 1918 Comité voor Eenheid en Vooruitgang
Paraguay 1947 - 1962 Coloradopartij
Polen 1948 - 1989 Poolse Verenigde Arbeiderspartij (PRON)
Portugal 1930 - 1974 Nationale Unie
Roemenië 1938 - 1940 Front voor Nationale Renaissance
Roemenië 1940 - 1941 IJzeren Garde
Roemenië 1948 - 1989 Roemeense Communistische Partij
Rwanda 1965 - 1973 Parmehutu
Rwanda 1978 - 1991 Mouvement Révolutionnaire Nationale pour le Dévelopment
San Marino 1926 - 1944 Partito Fascista Sammarinese/Fascio Repubblicano di San Marino
Sao Tomé en Principe 1975 - 1990 Beweging voor de Bevrijding van Sao Tomé en Principe
Senegal 1966 - 1974 Progressieve Unie van Senegal
Seychellen 1978 - 1991 Front Progressiste du Peuple Seychellois
Sierra Leone 1978 - 1991 All People's Congress
Slowakije 1939 - 1945 Slowaakse Volkspartij
Soedan 1971 - 1985 Soedanese Socialistische Unie
Soedan 1998 - 2005 Nationale Congrespartij
Somalië 1976 - 1991 Somalische Revolutionaire Socialistische Partij
Sovjet-Unie 1917 - 1991 Communistische Partij van de Sovjet-Unie
Spanje 1924 - 1930 Unión Patriótica Española
Spanje 1939 - 1976 Falange Española
Syrië 1953 - 1954 Mouvement du liberation arabe
Syrië 1963 - 2012 Ba'ath-partij
Tanganyika/Tanzania 1962 - 1977 Tanganyika African National Union
Tannoe-Toeva 1921 - 1944 Volksrevolutionaire Partij van Toeva
Tanzania 1977 - 1992 Chama Cha Mapinduzi
Togo 1969 - 1991 Rassemblement du Peuple Togolais
Tsjaad 1962 - 1973 Parti Progressiste Tchadien
Tsjaad 1973 - 1975 Mouvement National pour la Révolution Culturelle et Sociale
Tsjechoslowakije 1948 - 1989 Communistische Partij van Tsjecho-Slowakije (Nationaal Front)
Tunesië 1964 - 1981 Socialistische Destourpartij
Turkmenistan 1992 - 2008 Turkmeense Democratische Partij
Turkije 1923 - 1946 Republikeinse Volkspartij
Verenigde Arabische Republiek 1958 - 1962 Nationale Unie
Zaïre 1970 - 1990 Mouvement populaire de la Révolution
Zambia 1972 - 1990 United National Independence Party
Zanzibar 1964 - 1977 Afro-Shirazi Partij
Zuid-Jemen 1978 - 1989 Jemenitische Socialistische Partij
Zuid-Jemen 1994 Jemenitische Socialistische Partij
Zuid-Vietnam 1955 - 1963 Can Lao Partij

Landen met een dominerende partij (in het verleden)

Onvolledige tabel met historische en huidige landen die een dominerende partij kenden of kennen.

Naam land Periode Partij
Afghanistan 1990 - 1992 Watan Partij (HeW)[4]
Botswana 1966 - heden Botswaanse Democratische Partij (BDP)
Duitsland: Beieren 1946 - heden
(m.u.v. 1954-58)
Christlich-Soziale Union (CSU)
Ethiopië 1991 - heden Ethiopisch Volksrevolutionair Democratisch Front/Welvaartspartij
Italië 1946 - 1994 Democrazia Cristiana (DC)
Japan 1954 - 1993 Liberaal-Democratische Partij van Japan (LDP)
Mexico 1929 - 2000 Institutioneel Revolutionaire Partij (PRI)
Portugal 1933 - 1974 Nationale Unie
Verenigde Staten van Amerika: Georgia 1872 - 2003 Democratische Partij
Zimbabwe 1987 - 2008 Zimbabwaanse Afrikaanse Nationale Unie – Patriottisch Front (ZANU-PF)
Zuid-Afrika 1948 - 1994 Nasionale Party
Zuid-Afrika 1994 - heden Afrikaans Nationaal Congres (ANC)

Zie ook