Zwarte legende
De Zwarte legende (Spaans: Leyenda negra) is de weergave van Spanje en de Spanjaarden als wreed, fanatiek, bloeddorstig en intolerant. In hoeverre deze weergave, die vooral op de periode tussen circa 1450 en 1700 betrekking heeft, op waarheid berust, is nog altijd onderdeel van discussie onder historici. Thema's van de zwarte legende zijn de behandeling van de indianen door de Spaanse conquistadores, de Spaanse Inquisitie, de behandeling van protestanten in het Spaanse Rijk, het antisemitisme en extremen in het leven van vele koningsfiguren.
Historische feiten
Wel is het zeker dat in de verenigde koninkrijken Aragon en Castilië moslims (mudejaren) en joden onderdrukt, vervolgd, verbannen of gedood werden. In 1391 veroorzaakte een golf van anti-joodse prediking een massale slachting waarbij ongeveer een derde van alle joden in Spanje omkwam en een ander derde tot bekering werd gedwongen[1]. Tussen 1481 en 1488 werden in Castilië door de Spaanse Inquisitie ongeveer zevenhonderd aanhangers van het judaïsme levend verbrand. Toen Granada werd ingenomen door Isabella, bood zij alle joden in Castilië de keuze tussen verbanning of bekering tot het christendom. Tussen 70.000 en 100.000 joden verkozen de vlucht boven het afzweren van hun geloof en verspreidden zich door heel Europa in wat het Sefardische jodendom wordt genoemd (van het Hebreeuwse woord Sefarad voor Spanje)[2].
Negatieve beeldvorming over Spanje
Deze gebeurtenissen leidden tot een zeer negatieve beeldvorming van Spanje als wreed, fanatiek, bloeddorstig en intolerant. Verdedigers van Spanje stellen wel dat deze negatieve beeldvorming voorbij gaat aan wat er in de rest van Europa gebeurde. Pogroms en anti-joodse campagnes vonden over het hele continent plaats en tot de 13e eeuw was zelfs sprake van een 'gouden eeuw' van het jodendom in Spanje. Spanje was een van de laatste landen waar de Joden werden uitgewezen: In Engeland gebeurde dit al in 1290 en in Frankrijk in 1394.
In Europa deden veel geruchten en verhalen de ronde over de Spaanse Inquisitie. De term 'zwarte legende' wordt voornamelijk gebruikt door historici die menen dat de geschiedenis van Spanje negatiever wordt weergegeven dan ze daadwerkelijk is geweest. De term werd voor het eerst gebruikt door Julián Juderías in zijn boek De zwarte legende en de historische waarheid uit 1913, waarin hij andere geschiedschrijvers beschuldigde van anti-Hispanisme. Ook de Groningse hispanoloog Gerardus Johannes Geers keerde zich tegen de te eenzijdige weergave van de Spaanse geschiedenis en dan vooral die van de figuur van Filips II.
Critici van de zwarte legende wijzen erop dat negatieve beelden over Spanje vaak vooral populair zijn in landen die in conflict met Spanje of de Spaanstalige wereld zijn of waren: in de 16e en de 17e eeuw waren vooral in Engeland en de Nederlanden geschriften waarin Spanjaarden aan de kaak werden gesteld populair, terwijl men in de 19e eeuw vooral in de Verenigde Staten smulde van verhalen over Spanjes vermeende wreedheden, landen die zelf ook schuldig maakten aan wreedheden en kolonialisme. Ook wijzen verdedigers van Spanje op 's lands rijke culturele erfenis.
Voorstanders van de term wijzen erop dat Spanje in het verleden wel degelijk veel wreedheden en misdaden heeft begaan, en beschuldigen historici die de theorie van de zwarte legende bestrijden ervan een 'witte legende' te creëren. Zo wijzen zij bijvoorbeeld op het hedendaagse verschil tussen de voormalige Engelse en de voormalige Spaanse koloniën: waar de Verenigde Staten en Canada tot de rijkste landen ter wereld behoren worstelt Latijns-Amerika al tweehonderd jaar met een kwakkelende economie en het ontbreken van functionerende politieke instituties, volgens hen te wijten aan de Spaanse politieke erfenis.
In de 19e eeuw vonden er in het in verval geraakte Spanje discussies plaats over Spanjes verleden. Liberalen weten het verval van Spanje aan het katholicisme en de autoritaire politieke tradities, conservatieven geloofden juist dat Spanje haar tradities was kwijtgeraakt en bepleitten een terugkeer naar het oude Spanje. Ook in Latijns-Amerika bestond een dergelijke verdeeldheid tussen liberalen en conservatieven: waar conservatieven de band met het voormalige moederland benadrukten en poogden de Spaanse koloniale instituties zoveel mogelijk te redden, hoopten de liberalen juist op een afrekening met de koloniale erfenis en oriënteerden zij zich op de Verenigde Staten en Noord-Europa.
Tijdens de Spaanse Burgeroorlog laaide de discussie weer opnieuw op; sympathisanten van de Tweede Spaanse Republiek zagen deze als een afrekening met de achterlijkheid die Spanje eeuwenlang had gekenmerkt, terwijl aanhangers van de nationalisten de oorlog als een goede kans zagen eindelijk eens af te rekenen met Spanjes interne tegenstanders.
De Zwarte Legende tegenwoordig
Volgens sommigen bestaat er ook in de recentere geschiedenis nog een vorm van anti-Hispanisme, waarvan zij het boek De Da Vinci Code en de film Amistad als voorbeelden zien. Soms wordt ook het racisme waar veel Hispanics in de Verenigde Staten mee te maken krijgen gezien als resultaat van de zwarte legende.
