Zeeland (provincie)

Sjabloon:Infobox provincie Zeeland (uitspraak^ⓘ) (Zeeuws: Zeêland) is een provincie in het zuidwesten van Nederland. Ze grenst aan de Nederlandse provincies Zuid-Holland en Noord-Brabant en de Belgische provincies West-Vlaanderen, Oost-Vlaanderen en (voor een klein stuk) Antwerpen. Zeeland telt Sjabloon:Inwonertal NL provincie inwoners (Sjabloon:Inwonertallen Nederlandse provincies), bestuurlijk centrum van de provincie is de hoofdstad Middelburg.

Geografie

De provincie bestaat uit een aantal schiereilanden die ooit losse eilanden waren. De naam "Zeeland" is hiervan afgeleid. De schiereilanden en de voormalige eilanden zijn:

• Tholen (voormalig eiland)
• Sint Philipsland (schiereiland)
• Schouwen-Duiveland (voormalig eiland)
• Noord-Beveland (voormalig eiland)
• Zuid-Beveland (schiereiland)
• Walcheren (voormalig eiland)

Zeeuws-Vlaanderen is geen eiland of schiereiland, maar is vanuit de rest van Nederland alleen door de Westerscheldetunnel of over land via België te bereiken.

De belangrijkste zeearmen tussen de (schier)eilanden zijn:

• Westerschelde tussen Zeeuws-Vlaanderen en Walcheren / Zuid-Beveland
• Veerse Meer tussen Noord-Beveland en Zuid-Beveland / Walcheren.
• Oosterschelde tussen Noord-Beveland / Zuid-Beveland en Schouwen-Duiveland. De eilanden Tholen en Sint Philipsland splitsen de Oosterschelde in een noordelijke en zuidelijke arm.
• Grevelingen tussen Schouwen-Duiveland en het Zuid-Hollandse Goeree-Overflakkee

In Zeeland is er vooral veel akkerbouw. Daarnaast is er fruitteelt in de zogenaamde Zak van Zuid-Beveland, bloementeelt op Tholen, vlasteelt in Zeeuws-Vlaanderen en zijn er grote kassencomplexen in de buurt van Rilland en Kapelle.

In Zeeland is er met name zeeklei, doorsneden met vaarten en (voormalige) kreken. In het zuiden van Zeeuws-Vlaanderen is er zandgrond. Buiten de dijken liggen schorren en slikken. Langs de kust zijn er duingebieden. Op Schouwen-Duiveland is er een zeer breed duingebied. Ook aan de kust van Zeeuws-Vlaanderen en de noordelijke kust van Walcheren zijn er brede duingebieden. Het duingebied aan de zuidelijke kust van Walcheren is zeer smal.

Demografie

De hoofdstad is Middelburg. Vlissingen en Terneuzen zijn belangrijke havenplaatsen met grote industriegebieden. Goes ligt centraal op Zuid-Beveland en heeft net als Middelburg een belangrijke centrumfunctie. Door de centrale ligging in Zeeland vervult Goes een belangrijke centrumfunctie voor niet alleen Zuid-Beveland, maar voor de hele provincie. Deze vier plaatsen zijn met 30.000-50.000 inwoners de enige grote plaatsen in Zeeland. Andere grotere plaatsen, met ruim 10.000 inwoners, zijn Hulst en Zierikzee. Daarnaast zijn er veel kleine historische stadjes, zoals Veere, Tholen en Sluis, vele dorpen en gehuchten.

Van de vier grootste Zeeuwse gemeenten had in 2007, volgens het CBS, de gemeente Middelburg het grootste aantal inwoners in stedelijk gebied (27.500). In de grootste gemeente van Zeeland, Terneuzen, woont het kleinste aantal stedelijk (6.300). In de gemeente Vlissingen wonen 23.500 mensen in stedelijk gebied en in de gemeente Goes zijn dat er 12.500.

Met samen meer dan 45.000 werkenden vormen Middelburg en Vlissingen het economisch hart van de provincie. Op de tweede plaats staat de gemeente Terneuzen met 28.000 werkenden.

Van de Sjabloon:Inwonertal NL provincie inwoners woont 56% in de regio Midden-Zeeland (Walcheren, Noord- en Zuid-Beveland). Het bevolkingsaandeel van Zeeuws-Vlaanderen bedraagt 28% van het totaal en in Noord-Zeeland (Schouwen-Duiveland, Tholen en Sint Philipsland) woont 16% van de Zeeuwen.

Bestuur

De Provinciale Staten van Zeeland heeft 39 zetels, tot 2007 waren dit er 47. Karla Peijs (CDA) is sinds 1 maart 2007 Commissaris van de Koningin. Het college van Gedeputeerde Staten bestaat uit vijf personen en is als volgt samengesteld:

• Gedeputeerde: mr. drs. A.J.G. (Toine) Poppelaars - CDA
• Gedeputeerde: G.R.J. (George) van Heukelom - SGP
• Gedeputeerde: F.K. (Frans) Hamelink - ChristenUnie
• Gedeputeerde: M. (Marten) Wiersma - GroenLinks
• Gedeputeerde: drs. H. (Harry) van Waveren - CDA
• Provinciesecretaris: mr. drs. L.J.M. (Viek) Verdult

Bij de verkiezingen voor de Tweede Kamer werd er in Zeeland als volgt gestemd:

Gemeenten

Sinds 1 januari 2003 bestaat Zeeland uit dertien gemeenten.

Zie ook Lijst van voormalige gemeenten in Zeeland

Geschiedenis

Zie Geschiedenis van Zeeland voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Zeeland werd al voor de tijd van de Romeinen bewoond. Uit die tijd stammen ook de beelden van o.a. de Godin Nehalennia, die door vissers in de Oosterschelde zijn gevonden.

Reeds vanaf de middeleeuwen wordt het gebied van de huidige provincie Zeeland, door de oorspronkelijke hoofdloop en de zijtak van de Schelde, respectievelijk: de Oosterschelde en de Honte - later de Westerschelde genoemd - verdeeld in drie gebieden nl. 1. Noord-Zeeland met bijna 60.000 inwoners (vroeger heette het "Zeeland beoosten Schelde"). De centrumplaats is vanouds de stad Zierikzee. 2. Midden-Zeeland met bijna 215.000 inwoners (het vroegere "Zeeland bewesten Schelde"). Van dit gebied is Middelburg reeds vanaf de middeleeuwen tot heden de belangrijkste centrumstad. 3. Zeeuws-Vlaanderen met ca. 107.000 inwoners (het vroegere Staats-Vlaanderen, waarvan de belangrijkste steden Sluis en Hulst waren). Tegenwoordig is Terneuzen de belangrijkste stad van dit deel van Zeeland.

Sinds de Middeleeuwen is de strijd tegen het water een rode draad door de geschiedenis. Aanwinning en verlies van land wisselden elkaar af. Vrijwel de hele provincie (behalve de duinstreek) ligt op of onder zeeniveau. Het landschap is een lappendeken van polder(tje)s en dijken. De geografie van Zeeland is in de loop van de tijd grondig gewijzigd. De vele kleinere eilanden zijn langzamerhand samengegroeid tot de grotere (schier)eilanden die we nu kennen. Andere voormalige bewoonde gebieden staan nu onder water (o.a. het Verdronken Land van Saeftinghe).

Tijdens de 16e en 17e eeuw heeft Zeeland, evenals Holland, een grote bloeiperiode doorgemaakt. Een aantal Zeeuwse steden zoals: Middelburg, Vlissingen, Zierikzee en Veere, speelden toen -als internationale havenstad- een significante rol in de Lage Landen. Middelburg was tot het einde van de 16e eeuw de grootste koopstad van de Noordelijke Nederlanden en t/m het derde kwart van de 17e eeuw, met 27.000 à 30.000 inwoners, de - op vier na - grootste stad (meer inwoners dan Den Haag en Utrecht) van het land. Na Amsterdam was Middelburg, tot het laatste kwart van de 17e eeuw, de grootste havenstad van de Republiek. In Middelburg was de Admiraliteit van Zeeland gevestigd. Als VOC-stad had Middelburg (Kamer van Zeeland) half zoveel macht als Amsterdam; Middelburg was echter even belangrijk als de andere vier VOC-steden: Delft, Enkhuizen, Hoorn en Rotterdam bij elkaar.

In de 18e eeuw nam de welvaart in Zeeland af. In 1795 had Middelburg ongeveer evenveel inwoners als Haarlem en Groningen en was met 20.146 zielen (na de reeds genoemde steden en Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht en Leiden) nog de 8e stad van Nederland. Zierikzee was in 1795 met 6086 inwoners de tweede stad van Zeeland. De andere belangrijke Zeeuwse steden waren Vlissingen, Goes en Veere met, in genoemd jaar, respectievelijk: 5691, 3711 en 1860 inwoners.

Met de komst van de spoorwegen werden Zuid-Beveland en Walcheren in de 19e eeuw door middel van dammen met het vasteland van Noord-Brabant verbonden. Sinds 1872 ligt er een spoorlijn tussen Vlissingen, Middelburg, Goes, Bergen op Zoom en Roosendaal: de zogenaamde Zeeuwse Lijn.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog is Zeeland verschillende keren van strategisch belang geweest. Hierdoor hebben een aantal steden en gebieden veel te lijden gehad onder gevechten, bombardementen en inundaties. Met name het aanzien van het eiland Walcheren en de Middelburgse binnenstad is hierdoor grondig veranderd. Door de zware gevechten in West-Zeeuws-Vlaanderen, aan het einde van de oorlog, werden veel plaatsen, waaronder: Breskens, Schoondijke, Oostburg en Sluis, bijna volledig verwoest.

Een met name in de jaren '50 politiek beladen onderwerp was de kwestie van de Vrije Veren over de Westerschelde. Vooral in Zeeuws-Vlaanderen zorgde dit voor de nodige commotie.

In de nacht van 31 januari op 1 februari 1953 werd Zeeland getroffen door een Watersnood. Om een dergelijke ramp in de toekomst te voorkomen, werden vanaf 1960 de Deltawerken uitgevoerd. Een neveneffect hiervan was dat de verbindingen met de rest van Nederland aanzienlijk werden verbeterd. Ook hierover was veel rumoer, met name over de afsluiting van de Oosterschelde. In 1987 werden de Deltawerken voltooid. De economische en sociale structuur van de Zeeuwse eilanden is door de komst van de vaste oeververbindingen sterk veranderd. Het vroeger geïsoleerd liggende gebied is nu binnen een uur te bereiken vanuit de diverse grote steden. Het toerisme heeft een grote vlucht genomen.

Taal

Zeeland bestond voorheen uit een aantal geïsoleerde eilanden. Het is dus niet verwonderlijk dat elke streek zijn eigen dialect heeft. Toch vertonen de Zeeuwse eilanden, met Goeree-Overflakkee, een relatieve eenheid in taal. Het Zeeuws is in wezen een overgang van het Hollands naar het West-Vlaams. In Zeeuws-Vlaanderen spreekt men dialecten die sterk van het Zeeuws afwijken: West-Vlaams in het westen en midden, Oost-Vlaams rond Hulst. In de meeste dorpen wordt nog veel waarde gehecht aan het dialect.

Cultuur en folklore

Vooral het agrarische Zeeland heeft heel lang zijn eigen cultuuruitingen kunnen vasthouden. Bekend zijn de Zeeuwse klederdrachten, die nu nog wel door oudere vrouwen worden gedragen en bij speciale gelegenheden veelvuldig worden aangetrokken. De boeren op Walcheren onderhouden de traditie van het ringsteken: op een feestdag in augustus probeert men gezeten op een (Zeeuws) paard een lans door een ring te steken. Ook de streekproducten, zoals de boterbabbelaars en de bolussen, worden sterk met Zeeland geassocieerd en vinden bij toeristen gretig aftrek. Verder worden de dialecten (zie boven) tot het Zeeuwse cultuurgoed gerekend, en associeert men de provincie sterk met de Gereformeerde Gemeenten.

Wapen

Het Zeeuwse wapen laat een leeuw zien, die worstelt met de golven. De wapenspreuk luidt Luctor et Emergo (Latijn voor 'ik worstel en kom boven'). De relatie tussen wapen en spreuk lijkt overduidelijk, maar schijn bedriegt. Eigenlijk bestaat het Zeeuwse wapen uit twee gedeelten: de bovenste helft toont een 'klimmende leeuw', voor de helft afgebeeld, en de onderste helft toont geen zee, maar zes golvende banen. Bovendien slaat de tekst niet op het gevecht met de zee, maar op het gevecht met Spanje in de Tachtigjarige Oorlog.

Infrastructuur

Een architectonisch en waterbouwkundig hoogstandje is de Zeelandbrug die sinds 1965 Schouwen-Duiveland met Noord-Beveland verbindt. Het was enige tijd de langste brug ter wereld. Zuid-Beveland en Zeeuws-Vlaanderen worden sinds 2003 verbonden door de 6600 m lange Westerscheldetunnel. De veerdiensten, geschikt voor alle verkeer, over de Westerschelde werden daardoor opgeheven. Tussen Vlissingen en Breskens werd een nieuwe veerverbinding opgericht, die alleen voor voetgangers en fietsers geschikt is.

In 1869 werd de spoorlijn Mechelen - Terneuzen, via Hulst en Axel, geopend voor personenvervoer. De exploitatie werd kort na de Tweede Wereldoorlog gestaakt. Het station van Terneuzen sloot in 1951 en dat van Hulst ging in 1952 dicht.

De spoorlijn Gent - Terneuzen werd voor personenvervoer geopend in 1869. De stations van Sas van Gent en Sluikil werden in resp. 1939 en 1951 gesloten.

De enige, nog resterende, Zeeuwse spoorlijn voor personenvervoer - geopend tussen 1868 en 1872 - loopt van Vlissingen langs Middelburg en Goes naar de Noord-Brabantse steden Bergen op Zoom en Roosendaal. Na de opening van station Goes in 1868, werden de stations van Middelburg en Vlissingen in 1872 in gebruik genomen. De lijn wordt de Zeeuwse Lijn genoemd.

Grootste plaatsen in Zeeland

Gebaseerd op cijfers gemeenten.

Zie ook: Lijst van steden en dorpen in Zeeland

Bekende Zeeuwen

Zie ook

• Lijst van gouverneurs en commissarissen van de Koning(in) van Zeeland
• Lijst van buslijnen in en door Zeeland
• Zeeland van A tot Z

Externe link

• Website van de provincie

Zie de categorie Zeeland van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Werken van of over dit onderwerp zijn te vinden op de pagina Zeeuws volkslied op Wikisource.