Wikipedia:Spellinggids: verschil tussen versies

Wees niet overdreven bang om spelfouten te maken; niet iedereen is even goed in spelling. Verder kan iemand die moe is, of door een andere oorzaak in een minder goede conditie verkeert, wat meer spelfouten maken dan gewoonlijk. Ook neerlandici maken wel eens een spelfout.

Hoofdafspraak voor de spelling

• Het Groene Boekje^[1] is de leidraad voor de spelling. Wordt een woord niet in het Groene Boekje gevonden, dan hanteren we de spelling die in Van Dale staat, daarna eventueel die van andere naslagwerken. Voor buitenlandse aardrijkskundige namen in het Nederlands wordt de website van de Nederlandse Taalunie gebruikt.^[2] De richtlijnen voor de spelling van aardrijkskundige namen die daar niet genoemd worden, staan vermeld op Wikipedia:Buitenlandse geografische namen.

Verdere richtlijnen voor de spelling

• Indien varianten van hetzelfde woord in het Groene Boekje staan, streven we ernaar om zo mogelijk de meest gebruikelijke vorm te kiezen bij titels van artikelen.
• Wees voorzichtig met resultaten van zoekmachines. Ze kunnen een handig hulpmiddel zijn, maar over de correcte spelling zeggen zij weinig: ze geven per definitie slechts aan hoe een groot aantal schrijvers een bepaalde woordvorm spelt. Zo kun je het woord bossage op Google veel vaker aantreffen dan het correcte bosschage.
• Volg het donorprincipe. Dit houdt in dat we een naam spellen zoals de rechthebbende dat doet. Die rechthebbende kan bijvoorbeeld de naamgever van een instelling zijn, of de eigenaar van een merk. En die kan een spelling hanteren die afwijkt van de overigens gangbare.

• Zo schrijven we piramide doorgaans met pi-. Toch is het Pyramide van Austerlitz (dus met Py-), omdat het monument officieel zo heet.
• Evenzo bijvoorbeeld: De Nederlandsche Bank, die zichzelf nog steeds met de oude -sch- benoemt.
• Dit geldt ook voor samenstellingen. Zo heeft de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit zichzelf jarenlang Voedsel en Waren Autoriteit genoemd. Om die reden hebben we hier het donorprincipe toegepast. Daar deze organisatie inmiddels haar naam heeft aangepast aan de spellingsregels, kan te gelegener tijd de schrijfwijze ervan in Wikipedia gecorrigeerd worden.

• Bij getallen met vijf of meer cijfers wordt vóór het derde (zesde, negende, enz.) cijfer van rechts een scheidingsteken geplaatst. Afhankelijk van de context, bijvoorbeeld het interval 9.500-10.000, kan dit ook bij getallen van 4 cijfers gedaan worden: in dit geval maakt de uniformiteit dat gewenst. Maar in principe geldt voor getallen gelijk aan of kleiner dan 9999 dat een scheidingsteken niet gewenst is.^[3]
  • Het scheidingsteken is nooit een komma - dat gebruik bestaat wel in de Engelstalige wereld, maar zou bij ons juist voor verwarring zorgen: wij gebruiken de komma als decimaalteken. Let ook op dit verschil als je een Engelstalige bron raadpleegt.
  • Het scheidingsteken mag een punt zijn, maar dat kan tot misverstanden leiden, als de lezer denkt dat het een slechte vertaling is en dat de punt een decimaalteken voorstelt.
  • Een vaste spatie (gevormd door   om een regelafbreking te voorkomen) is een alternatief scheidingsteken; dit alternatief wordt internationaal geaccepteerd.
  • Een scheidingsteken kan aan weerszijden van de komma voorkomen, dus ook in de decimalen: bijvoorbeeld 1.087.396,120.187.

• Een samenstelling is één woord, en wordt in het Nederlands als één woord geschreven: meestal aaneen, onder bepaalde voorwaarden met een koppelteken, maar nooit met een spatie. De verwarring kan ontstaan door twee oorzaken:

• Een samenstelling is opgebouwd uit ten minste twee elementen die ieder als zelfstandig woord kunnen optreden (maar dat in een samenstelling dus niet langer doen).
• In het Engels wordt in vergelijkbare gevallen heel vaak wél een spatie gebruikt (een voorbeeld: ons "informatiemaatschappij" is in het Engels information society). Vooral bij het gebruik van Engelstalige bronnen kun je hierbij fouten maken. Zie ook het artikel Onjuist spatiegebruik.

Je kunt een samenstelling op verschillende manieren herkennen. Luister naar de klemtoon: de samenstelling witboek heeft er maar één, de combinatie wit boek twee, want zij bestaat uit twee woorden. Dat kun je ook zien in zinsverband, wanneer er verbuiging kan optreden: "Het witboek is verschenen" (samenstelling) maar "Het witte boek is verschenen" (twee woorden, in bepaalde gevallen dus verbuigbaar).

• Als Engelse leenwoorden een samenstelling vormen van bijvoeglijk naamwoord en zelfstandig naamwoord, dan blijft dat in het Nederlands zo: compact disc, chief executive officer, open source. Maar als er in het Nederlands een nieuwe samenstelling wordt gevormd, volgt die de Nederlandse regels: opensourcesoftware. Bij combinaties van twee zelfstandige naamwoorden ligt het eraan of uitdrukkelijk een Engelse combinatie wordt geciteerd (world wide web) of dat de samenstelling als Nederlands woord kan worden beschouwd: accountmanager.
• In gevallen waar je zelf de neiging hebt om verkeerd te spellen, is het geen slecht idee om een redirect vanaf de foute spelling van een paginatitel naar de pagina met de juiste spelling op te nemen. (Hoe je dat moet doen, vind je onderaan in Instructies.) Doe dit echter niet te veel - alleen wanneer je verwacht dat bezoekers (regelmatig) op de fout gespelde paginatitel zullen zoeken. Bedenk dat een foute spelling bij de lezer tot een onjuist woordbeeld kan leiden, of zelfs kan suggereren dat de foute spelling een correct alternatief is!
• Een vaak terugkerende kwestie is de vraag of het bijvoeglijk naamwoord met of zonder buigings-e geschreven moet worden. In het algemeen gelden hiervoor de volgende regels:
  • Wanneer er een bepaald lidwoord (de, het) voor het bijvoeglijk naamwoord staat en een zelfstandig naamwoord erachter, dan krijgt het bijvoeglijk naamwoord een buigings-e: het lieve kind en de lieve vrouw.
  • Wanneer er een onbepaald lidwoord voor het bijvoeglijk naamwoord staat, is het geslacht van het zelfstandig naamwoord van belang: bij onzijdige woorden (met lidwoord 'het') vervalt de buigings-e, bij mannelijke of vrouwelijke zelfstandig naamwoorden (met lidwoord 'de') blijft de buigings-e behouden: een lief kind (want het is: het kind), maar een lieve vrouw (want het is: de vrouw).

Er bestaan echter uitzonderingen op deze regels. De uitzondering die voor Wikipedia het belangrijkst is, betreft de volgende combinaties van woorden:

• een onbepaald lidwoord, gevolgd door:

het zelfstandig naamwoord man, persoon, of een aanduiding van een beroep of functie. (bron: ANS)

• een van een geografische naam afgeleid bijvoeglijk naamwoord op -s of -isch, gevolgd door:

het zelfstandig naamwoord man, persoon, of een aanduiding van een beroep of functie. (bron: ANS)

In beide gevallen mag de buigings-e worden weggelaten. Zowel Jan Timman is een Nederlands schaker als Jan Timman is een Nederlandse schaker zijn dus correct.

Andere uitzonderingen zijn bijvoorbeeld het Belgisch, Europees of Vlaams Parlement.

• De buigings-s wordt aan het woord vast geschreven, of het nu de bezitsvorm betreft (Jans fiets) of het meervoud (hoge niveaus). We schrijven echter 's ("apostrof-s") als een vaste s de uitspraak zou beïnvloeden (Monica's schuldgevoel; schattige baby's; bij cafés is de apostrof echter weer niet nodig, doordat het accent op de e klankverandering onmogelijk maakt). Eindigt een woord op een sisklank (s, x, z, sj, sh), dan wordt er slechts een apostrof geplaatst: Bush' regering. Voor de x en z geldt dat deze ook hoorbaar moeten zijn in de uitspraak; het is dus Dutrouxs advocaat, omdat de x niet uitgesproken wordt.
• Voornaamwoordelijke bijwoorden worden volgens de officiële regels als 1 woord geschreven: erin, erop, ervan, daarin, hierop, enz. Idem voor iets langere verbindingen als ernaartoe en eropuit.
• Nog een ander type fout dat in geschreven Nederlands erg vaak voorkomt is de dt-fout in vervoegde werkwoordsvormen. Dit wordt nog eens extra lastig doordat dergelijke verkeerd gespelde vormen niet als fout worden herkend wanneer ze in een andere context wel de goede vorm zijn. Bijvoorbeeld: zowel word als wordt zijn van zichzelf goede vormen, daarom zal zowel hij word als ik wordt door de tekstverwerker niet als fout worden aangemerkt. Idem voor herkent vs. herkend, verandert vs. veranderd, enz.

Religieuze begrippen

• Woorden die een religieuze stroming aanduiden, krijgen een kleine letter (het protestantisme, de islam, het jodendom). Dit geldt ook voor samenstellingen en afleidingen van dergelijke woorden (een protestant, protestants-christelijk, joods, rooms-katholiek). Soortnamen voor beoefenaars van godsdiensten en voor religieuze praktijken krijgen eveneens een kleine letter (de paus, een jezuïet, de eucharistieviering).
  Heilige geschriften worden met een hoofdletter geschreven (Bijbel, Bijbelboek, Bijbelschool etc.). Kerk krijgt ook een hoofdletter als de instantie bedoeld wordt en niet het gebouw. God krijgt een hoofdletter als het opperwezen zelf bedoeld wordt, een kleine letter als men het over een god heeft. De officiële namen van feestdagen krijgen een hoofdletter: Kerstmis, Suikerfeest, Hemelvaartsdag, Chanoeka etc.
  • Er moet dus worden onderscheiden tussen joden (die de joodse religie aanhangen) en Joden (leden van een volk); tussen de Bijbel (het christelijke heilige boek) en een bijbel (een exemplaar).
  • Duidelijke verwijzingen naar een aardrijkskundige naam behouden in religieuze samenstellingen wel hun hoofdletter: dus Grieks-orthodox maar oosters-orthodox. Ook Nederlands-hervormd.
• Alle -ismen en hun afgeleide vormen krijgen een kleine letter, ook als er een eigennaam in verborgen is: amerikanisme, fortuynistisch. Ook woorden als balkanisering krijgen een kleine letter.
• Wanneer een kerknaam de naam van de instelling is, krijgen de woorden een hoofdletter: de Protestantse Kerk in Nederland etc. Voorzetsels als in bij Protestantse Kerk in Nederland krijgen geen hoofdletter.

• De rooms-katholieke kerk zonder hoofdletters is ook mogelijk, maar alleen als het gebouw bedoeld wordt en niet de instelling.
• In samenstellingen met oud wordt geen koppelteken geschreven, omdat de schrijfwijze mét koppelteken uitsluitend is voorbehouden aan samenstellingen waarin oud de betekenis heeft van ex of gewezen. We schrijven dus oudrooms-katholiek kerkgebouw (een gebouw van de Oudrooms-katholieke Kerk), oudkatholieke bisschop (een bisschop van de Oudkatholieke Kerk), maar oud-voorzitter van de synode.

Weergave van andere talen

Zie voor transliteratie, transcriptie enzovoorts van andere schriftsystemen de transliteratiegids.

Spellingcontrole

Er bestaan diverse spellingcontroles die Nederlandse teksten kunnen controleren. De volgende lijst is niet volledig:

• ispell met Nederlandse regels en woordenlijst (Unix, Linux; gratis)
• 4spell met Nederlandse woordenlijst (Windows; gratis)
• Ingebouwde spellingcontroles in softwarepakketten zoals Microsoft Word, WordPerfect (Windows), OpenOffice.org/LibreOffice (Windows, Mac en Linux)
• Mozilla Firefox en Google Chrome hebben een ingebouwde spellingcontrole bij het invoeren van tekst in velden.

Houd er rekening mee dat deze spellingcontroles lang niet alle fouten opmerken. Zo zal "verassing" in plaats van "verrassing" niet als fout worden gemarkeerd, aangezien "verassing" ook bestaat. Houd er ook rekening mee dat de spellingcontrole (soms) wel werkwoordsvormen die echt fout zijn markeert, zoals "heeft gebruikd", maar niet de werkwoordsvormen waarin wel goede woorden staan maar die grammaticaal niet correct zijn: "het word". Lees daarom ALTIJD je eigen tekst nog een keer, rustig, helemaal goed door voor je hem definitief laat staan.

Uitzonderingen

Wij proberen uitzonderingen op de hoofdafspraak tot een absoluut minimum te beperken. Toch is het denkbaar dat alle gebruikers vinden dat een bepaald woord op de erratalijst van het Groene Boekje had moeten staan, terwijl dat niet het geval is. Het is de bedoeling dat alle uitzonderingen op de hoofdafspraak hier in deze paragraaf expliciet worden genoemd:

Er zijn momenteel geen uitzonderingen op de hoofdafspraak.

Enkele wijzigingen in de spelling van 2005

Hieronder vind je een greep uit de woorden waarvan de spelling een wijziging heeft ondergaan. Een uitgebreid overzicht biedt de Taalunie.^[4]

Tussen-n

• kattekruid wordt kattenkruid
• duivekervel wordt duivenkervel
• muizekervel wordt muizenkervel
• paddestoel wordt paddenstoel
• paardebloem wordt paardenbloem

Engelse leenwoorden

• fullcolour wordt full colour
• eye-opener wordt eyeopener
• on line wordt online (dit woord komt vaak voor en vaak ten onrechte als on-line)
• pull-over wordt pullover
• compactdisc wordt compact disc

Volkeren

• bantoe wordt Bantoe
• kelt wordt Kelt
• azteek wordt Azteek
• jood wordt Jood als een lid van het volk bedoeld wordt; een aanhanger van het jodendom specifiek blijft een jood, met kleine letter

Algemeen

• reïntegratie wordt re-integratie
• blindvliegen wordt blind vliegen
• appèl wordt appel
• procédé, protégé (v. protégee) en revérence worden procedé, protegé (v. protegee) en reverence
• democratisch-socialist wordt democratisch socialist
• civiel-ingenieur wordt civiel ingenieur
• Eerste-Kamerfractie wordt Eerste Kamerfractie
• Oudromeins wordt Oud-Romeins
• semi-ambtelijk wordt semiambtelijk
• aëro- wordt aero-
• ideeënloos wordt ideeëloos
• onzevader wordt Onzevader
• havo'er wordt havoër
• accessiet wordt accessit
• monopoliën (i.v.m. het spel, niet i.v.m. het alleenrecht) wordt monopolyen
• Heilige geschriften worden met een hoofdletter geschreven.
• Feestdagen worden met een hoofdletter geschreven, met enkele uitzonderingen.
• Historische perioden worden met een kleine letter geschreven.

• Help:Hulpmiddelen
• Help:Tips voor het schrijven van een goed artikel
• Veelvoorkomende spelfouten op Wikipedia
• Trema in de Nederlandse spelling
• Afbreken in de Nederlandse spelling
• Koppelteken in de Nederlandse spelling
• Accenttekens in de Nederlandse spelling
• Werkwoorden van Engelse herkomst in de Nederlandse spelling
• Tussen-n in de Nederlandse spelling
• Hoofdletter in de Nederlandse spelling
• Dt-fout
• 't Kofschip
• Wikipedia:Spellinggids/Belgische plaatsnamen
• Bijvoeglijk naamwoord met of zonder buigings-e
• Getalnotatie