Wespen
| Wesp |
|---|
 |
| Wesp op prei |
 |
| Wespennest dwarsdoorsnede |
| Sjabloon:Taxonomy |
| Sjabloon:Genus |
|
Algemeen
Er zijn vele verschillende soorten wespen. Alle insecten van de orde Hymenoptera en suborde Apocrita, die geen bij, zweefvlieg of mier zijn, worden tot de wespen gerekend. De Papierwespen zijn een onderfamilie van de plooivleugelwespen met wereldwijd 61 soorten in deze onderfamilie, waarvan er 11 in Midden-Europa voorkomen. Plooivleugelwespen worden zo genoemd, omdat ze hun voorvleugel eenmaal in de lengterichting opvouwen. De vleugels lijken daardoor twee keer zo smal. Alle wespen met zo op het oog smalle vleugeltjes behoren dus tot deze groep. Binnen de groep zijn er in de Benelux twee duidelijke subgroepen. Allereerst de overbekende papierwespen (Vespinae) en daarnaast de veel minder bekende leemwespen, ook wel metselwespen genoemd, (Eumeninae). De namen van de onderfamilies verwijzen naar het materiaal waaruit het nest wordt gebouwd. Overigens worden de leemwespen ook wel metselwespen genoemd. Wespen leven van nectar, honingdauw van luizen, stuifmeel, plantensap, vruchtvlees en sap van rijpe vruchten (peren, pruimen o.a.), maar ook van vloeibare zoete voedings- en genotmiddelen bestemd voor menselijke consumptie (limonade, stroop e.d.). Het stuifmeel wordt meestal niet verzameld. Sommige wespensoorten beschadigen de planten om bij het sap te kunnen komen. De eiwitten, die de wespen nodig hebben voor de instandhouding van hun eigen lichaam, maar vooral voor de voeding van de larven, worden verkregen door het vangen en consumeren van andere insecten. Dit zijn vooral allerlei vliegensoorten. Daarnaast worden ook volwassen hooiwagens, cicaden en hun larven, evenals onbehaarde of weinig behaarde rupsen, larven van bladwespen, zaagwespen, honingbijen en spinnen gegeten. Ook vers vlees van kadavers wordt gegeten, wanner de huid al stuk is. Wespen zijn namelijk niet in staat de huid stuk te bijten. Wespen zijn belangrijke insectenbestrijders. Zo nam Schmitt in 1921 waar dat 300 - 400 werksters van de Duitse wesp in 6 uur 2500 vliegen van verschillende soorten tezamen met 650 Tipuliden (langpootmuggen) en Culiciden (steekmuggen) in hun nest brachten. In een ander geval werden in 104 van de Duitse wespen afgenomen prooien 81 kamervliegen, 5 vleesvliegen, 1 kleine kamervlieg, 1 stalvlieg en 16 andere insectensoorten geteld.
Papierwespen
Tot de in Midden-Europa voorkomende wespen horen o.a. de Hoornaar (Vespa crabro), de Gewone Wesp (Paravespula vulgaris), de Duitse Wesp (Paravespula germanica), de Middelste wesp (Dolichovespula media), de Rode wesp (Vespula rufa), de Boswesp (Dolichovespula silvestris) en de Saksische Wesp (Dolichovespula saxonica). Vooral de Duitse en de Gewone Wesp zorgen voor het slechte imago dat wespen hebben. Deze twee soorten, ook wel steek- of limonadewespen genoemd, vallen mensen lastig en komen op zoetigheid af. Ze hebben grote volken met meer dan 1000 tot wel 7000 werksters. Bij 7000 werksters heeft het nest de omvang van een opgeblazen vuilniszak. De Saksische wesp steekt bijna nooit en is weinig agressief zelfs dicht bij het nest. De Middelste wesp is alleen dicht bij het nest agressief. De hoornaar is alleen agressief binnen een straal van 5 m van het nest, maar valt dan ook alles aan wat beweegt.
De Vespidae is een wespenfamilie, waartoe ook de sociale wespen behoren. De Papierwesp, die tot de onderfamilie Vespinae behoren, hebben bijna dezelfde bouw als de bijen, maar zijn iets smaller of kleiner. Wespen hebben ook 2 paar vliezige vleugels. Wat bij de Papierwesp (limonade wesp) vooral opvalt is het uiterlijk met de karakteristieke helgele en zwarte (waarschuwende kleuren) dwars tekening op het achterlijf. De werksters zijn 10 - 15 mm lang; de koninginnen ongeveer 20 mm. Een opvallend kenmerk is de sterk ingesnoerde overgang van het borststuk naar het achterlijf. Men spreekt wel van een zgn. "wespentaille".
Er zijn twee geslachten Papierwespen de Langkopwespen (Dolichovespula) en de Kortkopwespen (Paravespula). Het zijn sociale wespen, waarbij elk volk uit een koningin en een aantal werksters bestaat. Een volk leeft maar één jaar en sterft aan het begin van de winter zodra het gaat vriezen. Aan het eind van de zomer, in augustus of september, worden er uit onbevruchte eitjes jonge koninginnen en mannetjes geboren. De mannetjes sterven vrijwel direct na de paring. Na paring overwinteren de jonge koninginnen in scheuren, vermolmd hout, onder de schors van een boom, onder mos of op andere beschutte plaatsen, zoals in schuren, muurholten, spouwmuren of onder een dak. In het voorjaar bouwt de jonge koningin een nieuw nest. De tamelijk grote wespen (20 mm) die in het vroege voorjaar te zien zijn, zijn dus altijd de jonge koninginnen. Deze koninginnen voeden zich in het begin met nectar, en stuifmeel en indien aanwezig ook honingdauw.
Ze bouwt de eerst vijf tot tien cellen zelf en legt daar een bevrucht eitje in. Het sperma dat nodig is voor de bevruchting heeft de jonge koningin vanaf de paring in een aparte opslagplaats met zich meegenomen.
Na 7-10 dagen komt de larve uit het eitje. De larve groeit 1-2 weken en gaat zich dan verpoppen. Na 1-2 weken komt uit de pop de volwassen wesp. De jonge larven worden gevoed met dierlijke prooien, die door de koningin fijngekauwd worden en tot balletjes worden gemaakt. Hieruit komen na ongeveer een maand na de bouw van het nest de eerste werksters, die voedsel gaan zoeken en het nest verder uitbouwen. De werksters zijn 10-15 mm lang. De koningin verlaat nu het nest niet meer en legt alleen nog maar eitjes.
Nest
De nesten worden in verlaten muizennesten, in de grond, in schuren, muurholten, spouwmuren of onder een dak. De nesten worden gemaakt van plantenvezels of droog hout. Dikwijls ziet men wespen aan droog hout knagen. Door de plantenvezels of het hout fijn te kauwen ontstaat er een papierachtige stof. De raten worden gemaakt van deze grijze of bruingele stof. De raten zijn altijd omgeven door één of meer ballonvormige omhulsels eveneens bestaande uit hetzelfde papierachtige materiaal. In de cellen van de raat legt de koningin haar eieren. De Duitse wesp gebruikt alleen droog, verweerd hout, waardoor het nest er grijzig uitziet. De nesten van de Gewone wesp en de Hoornaar zien er roodbruin uit. Vanaf augustus-september begint het nest te vervallen en worden de werksters lastig voor de mens.
Wespensteek
Met wespen dit in tegenstelling tot hommels moet voorzichtig omgegaan worden. Wespen hebben geen weerhaakjes aan de angel en kunnen telkens opnieuw steken. Wanneer ze in het nauw worden gebracht of wanneer het nest wordt verstoord kunnen ze steken. Bij een steek komt er gif uit een steekzakje dat onder aan het achterlijf van de wesp zit door de huid naar binnen. Het gif bevat een intens irriterende stof die circa twee dagen ontsteking veroorzaakt in de omringende huid. Omdat de hoornaar groter is komt er bij een steek ook meer gif vrij. In het algemeen zijn wespensteken niet levensgevaarlijk, tenzij men een aantal steken tegelijk krijgt. Er zijn enkele gevallen bekent waar 20 wespensteken dodelijk waren. Bij het drinken van limonade of het eten van een boterham met zoetigheid moet extra op wespen gelet worden. Bij een steek in of bij het strottenhoofd kan er zo’n zwelling ontstaat dat de luchtweg afgesloten wordt. Overgevoeligheid komt veel voor en een tweede steek, maanden of jaren na de eerste, kan tot een hevige en soms tot een dodelijke reactie leiden. Bij een ernstige zwelling moet dan ook direct een dokter geraadpleegd worden.
Bestrijding
Het dichtstoppen van de uitvliegopening(en) van een nest heeft geen zin, omdat de wespen net zolang zullen zoeken of knagen tot ze een andere uitgang hebben gevonden of gemaakt en op deze manier in grote aantallen ook binnen een gebouw terecht kunnen komen.
Wespen kunnen worden bestreden door de uitvliegopening van een nest te bestuiven met een poedervormig bestrijdingsmiddel. Dit middel wordt dan aan het lijf en de poten van de wespen het nest binnengebracht.
Hoornaar
De Hoornaar is van de andere wespen te onderscheiden doordat ze groter zijn en aan de kop en poten rood voorkomt. De andere wespen zijn daar zwart of geel. De hoornaar is de grootste sociale wesp van Europa, waarvan de koningin wel 40 mm lang kan worden. Het nest wordt meestal in een boomholte gebouwd, maar soms ook in een nestkastje, onder daken, in huizen of vrijhangend in een boom of struik. De hoornaar is alleen agressief binnen een straal van 5 m van het nest, maar valt dan ook alles aan wat beweegt. Hoornaars zijn in de herfst op afgevallen fruit te vinden, maar komen niet af op zoetigheden. De hoornaar is een goede insectenbestrijder doordat ze grotere prooien aankan dan de andere wespen.
Iets bijzonders is dat de larven worden gevoed met dierlijk materiaal en de larven voor de werksters een zoetige vloeistof produceren. De werksters worden dus gezoogd door de larven.
De hoornaar komt in ons land voornamelijk voor op de zandgronden in het zuiden en oosten.
Leemwespen
De Leemwespen' zijn in tegenstelling tot de Papierwespen solitaire wespen en maken hun nest van leem of andere plakkerige aarde. De leemwespen zijn tamelijk klein. De Ancistrocenus parietum is nauw verwant aan de sociale wespen.
Symmorphus soorten gebruiken vaak bestaande gangen in hout en holle rietstengels.
Koekoekswespen
Er bestaan drie soorten koekoekswespen. De vrouwtjes dringen de nesten van een verwante soort binnen, doden de aanwezige koningin, vreten de eitjes uit het bestaande nest op en leggen vervolgens zelf eitjes in het bestaande nest. Door de werking van feromonen worden de werksters aangezet het broed van de koekoekswesp te verzorgen.
Dolichovespula adulterina is een koekoek vooral bij de Saksische wesp.
