Vuurwerk: verschil tussen versies

Bestand:2010 ElectronicFireworks celebration cracker.jpg

Vuurwerk is een constructie van materialen als karton, papier, plastic en metaal, met daarin ontplofbare en/of brandbare mengsels van chemische stoffen (ook wel sassen genoemd) verwerkt, die bij ontsteking effecten veroorzaken als licht, geluid, rook of beweging. In vuurwerk wordt vaak buskruit gebruikt, dat bestaat uit zwavel (S), houtskool (bestaat voornamelijk uit koolstof (C), maar bevat eveneens de noodzakelijke katalysator potas (K₂CO₃)) en salpeter of kaliumnitraat (KNO₃). Hierbij is het kaliumnitraat de zuurstofleverancier. Bij de reactie komen o.a. de gasvormige producten CO, CO₂ en N₂ vrij, naast kaliumsulfaat en -carbonaat. In het buskruit kan de verhouding tussen de stoffen verschillen; zo bestaat bijvoorbeeld een mengsel van kaliumnitraat, koolstof en zwavel in een gewichtsverhouding van 75:15:10. Verder bestaat er flashkruit, dat is een kruitmengsel waarin de koolstof is vervangen door metaalpoeder (magnesium of aluminium), vaak wordt het kaliumnitraat ook vervangen door een andere krachtigere oxidator, vooral kaliumperchloraat of kaliumchloraat is dan "populair". Dat is met name verantwoordelijk voor de kleureffecten van het vuurwerk. Er wordt onderscheid gemaakt tussen lust- of feestvuurwerk en ernst- of professioneel vuurwerk.

Veilig vuurwerk afsteken

• Gooi nooit met vuurwerk.
• Experimenteer niet met vuurwerk: maak het nooit open.
• Stop vuurwerk nooit los in jas- of broekzakken.
• Trek stevige kleding zonder capuchon aan dat bestand is tegen vonken (geen nylon).
• Bestudeer de gebruiksaanwijzing van te voren
• Zorg dat siervuurwerk altijd stevig en stabiel staat. Zet pijlen altijd in een half met zand gevulde fles. Sla een pvc-buis in de grond voor grote vuurpijlen.
• Zet vuurwerkpotten altijd klem tussen twee stenen.
• Steek vuurwerk aan met een aansteeklont, sigaret of sigaar. Gebruik nooit lucifers of een aansteker.
• Steek geen vuurwerk uit je hand af.
• Steek niet-afgegaan vuurwerk nooit opnieuw aan.
• Zorg dat anderen minstens zes meter afstand houden.
• Richt vuurwerk nooit op mensen, dieren of brandbare materialen.
• Steek nooit zelfgemaakt vuurwerk af.

Geschiedenis

Vuurwerk is waarschijnlijk ontdekt door de Bengalen (het woord 'Bengaals vuurwerk' verwijst nog naar het land Bangladesh), maar werd pas op grote schaal gebruikt door de Chinezen, aan het begin van onze jaartelling. Zij gebruikten het bij religieuze gebeurtenissen om boze geesten te verdrijven. Militairen gebruiken vuurwerk ook wel eens voor verlichting van terreinen of het geven van signalen. De Chinezen beschikten zeker vanaf de vroege 13e eeuw over buskruit, het belangrijkste bestanddeel van vuurwerk. Vlak nadat de Chinezen het buskruit hadden ontdekt, deden ze er al proeven mee. Uit de proeven kwamen verschillende soorten vuurwerk voort. Het Chinese vuurwerk werd vooral gemaakt in de stad Liu Yang, waar wetenschappers werkten aan de speciale effecten en kracht van het explosieve goed. Vuurwerk vond na de ontdekking snel zijn weg naar Europa. Daar werd het ontvangen met groot vertoon, aan menige hoven werden spektakels met vuurwerk opgevoerd, onder meer aan het Hof van Versailles.

Chemie

Een pyrotechnisch mengsel bestaat uit de volgende hoofd-ingrediënten:

• Oxidator, de stof die elektronen opneemt tijdens de chemische reactie. Bij een normale verbranding is dit zuurstof uit de lucht maar omdat het mengsel een deflagratie moet ondergaan of in een afgesloten ruimte moet branden wordt gebruik gemaakt van een stof die zuurstofatomen kan doneren of zelf elektronen kan opnemen. Veelgebruikte oxidatoren zijn: kaliumnitraat, kaliumchloraat, kaliumperchloraat, calciumsulfaat, bariumnitraat, strontiumnitraat.

• Reductor, een stof die elektronen afstaat tijdens de chemische reactie. Een reductor kan elke brandbare stof zijn zolang deze maar een vaste aggregatietoestand heeft. In vuurwerk worden vooral organische verbindingen zoals sacharose, dextrose, houtskool of rode gom gebruikt. Soms worden ook anorganische verbindingen zoals metaalpoeders gebruikt: aluminium, magnesium, koper en titaan. Ook niet-metalen als zwavel en (rode) fosfor worden wel eens gebruikt.

• Vlamkleurende stoffen. De verschillende kleuren worden verkregen door het natuurkundig principe dat verschillende atoomsoorten bij het terugvallen in hun grondtoestand tijdens sterk verhitten fotonen (lichtdeeltjes) van een bepaalde golflengte uitzenden (dus een bepaalde kleur licht). Verschillende kleuren kunnen gemaakt worden door het gebruik van de volgende zouten of atomen:

Zie ook atomaire-emissiespectrometrie

Natrium	geel
Kalium	rood/violet.
Barium	wit (BaO), groen (BaCl2)
Strontium	dieprood
Calcium	steenrood, (CaCl2) geel, (CaO)
Koper	groen/blauw

Verhoudingen: bij het bepalen van de verhoudingen van de stoffen in een pyrotechnisch mengsel wordt bekeken waarvoor het mengsel gebruikt gaat worden. Voor een snelbrandend mengsel zal er een goede zuurstofbalans nodig zijn. Wanneer het mengsel trager moet branden en bijvoorbeeld veel licht moet geven, worden minder oxiderende chemicaliën en meer reducerende stoffen toegevoegd. Aan de hand van een reactievergelijking van de vereiste bruto-reactie wordt bekeken in welke verhouding de stoffen met elkaar reageren.

Veiligheid: sommige stoffen kunnen - in een bepaalde combinatie met elkaar - instabiel worden. Veelal verloopt zo'n instabiele reactie relatief langzaam en rustig, maar in sommige gevallen kan deze reactie zo snel of intensief verlopen dat er sprake is van een explosie of spontane ontbranding van het mengsel. Een goed voorbeeld is de combinatie van kaliumchloraat en zwavel. Het langzaam vormende zwavelzuur in de zwavel kan het mengsel doen ontbranden. Ook kaliumchloraat en fosfor mogen nooit met elkaar gemengd worden. Metaalpoeders mogen onbehandeld niet gemengd worden met nitraat-zouten, want ook deze combinatie kan een spontane ontbranding tot gevolg hebben.

Soorten Vuurwerk

Fop- of schertsvuurwerk

Fop- of schertsvuurwerk is consumentenvuurwerk dat het hele jaar te koop is en ook altijd afgestoken mag worden. Hieronder vallen bijvoorbeeld sterretjes, knalerwten,bengaalse lucifers, trektouwtjes, fluiters, enzovoort. Rookbommetjes zijn nu verboden in Nederland.

Consumentenvuurwerk

Consumentenvuurwerk is vuurwerk dat in Nederland in de drie dagen voor oud en nieuw verkocht wordt. Als een van de verkoopdagen een zondag is, dan wordt het vuurwerk 4 dagen van tevoren al verkocht. De zondag komt dan als verkoopdag te vervallen. Volgens het vuurwerkbesluit is het niet toegestaan om op een zondag vuurwerk te verkopen. Consumenten mogen maximaal 20 kg vuurwerk per levering, 10 kg per persoon, bij erkende vuurwerkverkooppunten kopen, dat alleen op oudejaarsdag van 10 uur 's morgens tot nieuwjaarsdag 2 uur 's nachts afgestoken mag worden. Dit vuurwerk mag door iedereen van 16 jaar en ouder gekocht worden. In België gelden andere wetten, hier is ook zwaarder vuurwerk te verkrijgen, en wordt het ook heel het jaar door verkocht. Dit is echter alleen te verkrijgen als het zogenaamd geëxporteerd wordt. Dit vuurwerk is in veel gevallen niet getest onder de strenge Nederlandse eisen die gelden voor consumentenvuurwerk. Het vuurwerk zelf hoeft echter niet onveiliger te zijn dan Nederlands vuurwerk, de ongelukken ermee gebeuren door ondeskundig gebruik ervan. De veiligheidsafstand voor dit zwaardere vuurwerk is vele malen meer dan voor consumentenvuurwerk in verband met de grotere afmetingen van de effecten. Voor een veilige, en maximale beleving van dit zwaardere vuurwerk dient men te allen tijde de gebruiksaanwijzing strikt op te volgen; dit geldt ook voor het lichtere vuurwerk.

Het consumentenvuurwerk wordt onderscheiden in siervuurwerk en knalvuurwerk. Siervuurwerk bestaat in de vorm van vuurpijlen die als geheel de lucht in schieten, en potten of fonteinen die kleine vuurwerkprojectielen vanaf de grond omhoog schieten, en daar een kleurrijk boeket laten zien. Daarnaast bestaat er een breed scala aan draaiers, zonnen en fakkels. Het knalvuurwerk varieert van zware donderslagen, kanonslagen of astronauten tot de lichtste uitvoering, de rotjes. Het is niet ongebruikelijk om een mat rotjes ineens af te steken, wat een knaleffect geeft als van een mitrailleur. Luchthuilers, oftewel gillende keukenmeiden, worden ook tot het knalwerk gerekend.

Soorten consumentenvuurwerk

Vuurwerk wordt onderverdeeld in siervuurwerk en knalvuurwerk. Er bestaan zeer vele soorten vuurwerk, soms met mooie benamingen zoals ´´Asian Thunder King´´. Enkele zijn:

• Vuurpijl
• Rotje
• Cake (vuurwerk)
• Romeinse kaars
• Chinese rol
• Strijker (vuurwerk)
• Erwtje (vuurwerk)
• Gillende keukenmeid

Ook bestaat er illegaal vuurwerk. Aangezien de veiligsheidsnormen per land verschillen, kan vuurwerk in het ene land illegaal zijn en in het andere niet.

Professioneel vuurwerk

Professionele vuurwerkshows hebben vooral als doel de vreugde tijdens een evenement te verhogen. Meestal wordt het gebruikt als afsluiting of als speciale viering van een evenement.

Professioneel vuurwerk mag niet aan consumenten verkocht worden. Het wordt alleen afgestoken door professionals die een speciale training hebben gevolgd om het vuurwerk te mogen afsteken.

Dit vuurwerk is qua lading en kracht gevaarlijker dan consumentenvuurwerk, en het wordt alleen in de open lucht afgestoken. Meestal wordt het vuurwerk op afstand afgestoken, via een elektrische ontsteking.

Pyrotechnische speciale effecten (theater- of podiumvuurwerk) zijn speciaal geschikt voor gebruik binnen bij evenementen en in theaters.

Ernstvuurwerk

Ernstvuurwerk is het vuurwerk dat gebruikt wordt wanneer een schip in nood is en er signalen afgegeven moeten worden, zoals fakkels, vuurpijlen, parachutes en rookpotten. Dit is ook het vuurwerk dat in het leger gebruikt wordt voor soortgelijke doelen, bijvoorbeeld rookschermen of verlichting. Dit vuurwerk is na een aantal jaren niet meer betrouwbaar en wordt dan vernietigd en vervangen. Dat vernietigen gebeurt soms door het als feestvuurwerk te gebruiken, al is het effect natuurlijk niet zo fraai als met echt feestvuurwerk.

Electronisch/Elektrisch vuurwerk

Electronisch vuurwerk is vuurwerk dat werkt zonder chemische stoffen maar puur gebruikt maakt van elektriciteit. Het werkingprincipe van de electronische knal is dat er een hoge spanning op een condensator wordt opgebouwd en dat deze dan plotseling ontladen wordt.

Evenementen

Over de hele wereld vinden geregeld grootschalige vuurwerkfestivals plaats, al dan niet met een religieuze achtergrond. In Nederland is er half augustus het Vuurwerkfestival Scheveningen wat ook een winterversie kent in december.

Vooral in Zuid-Europa krijgt de liefhebber regelmatig de kans om spectaculaire vuurwerken te zien. Met name landen als Spanje, Malta, Italië en Duitsland hebben jaarlijks meerdere traditionele feesten waarbij groot vuurwerk het middelpunt vormt.

In Spanje vindt bijvoorbeeld ieder jaar rond maart het feest Fallas de Valencia plaats, waarbij zeer spectaculaire dag en nachtvuurwerken afgestoken worden. In San Severo, Italië wordt jaarlijks het festival La Madonna del Soccorso gehouden, waar enorme vuurwerken afgestoken worden. Ook op het San Trifone Festival in het Italiaanse dorp Adelfia is dit het geval.

Vuurwerk met oud en nieuw

In Nederland wordt op nieuwjaarsdag vanaf 00:00 uur met oud en nieuw traditioneel zeer veel vuurwerk door particulieren afgeschoten. Het is wettelijk geoorloofd van 31 december 10.00 uur tot 1 januari 2.00 uur. Daarmee wordt symbolisch het oude jaar verjaagd en het nieuwe jaar binnengehaald. Een aantal soorten vuurwerk mag echter niet door particulieren gebruikt worden. Vuurwerk dat in België gewoon te koop is, wordt illegaal naar Nederland gebracht.

In december 2006 werd er naar verwachting 60 miljoen euro aan vuurwerk gekocht. Dat zou een recordbedrag zijn^[1].

Het nieuwe jaar wordt traditioneel met grote hoeveelheden vuurwerk en feestvuren ingeluid. Als gevolg hiervan treedt er vlak na de jaarwisseling voor een korte tijd zware luchtvervuiling op. In stedelijke gebieden leidt dit gedurende de nacht tot smogvorming. Ook de uitstoot van fijn stof leidt tot een hoge concentratie daarvan in de lucht. De vervuiling verdwijnt het ene jaar sneller dan het andere, dit hangt sterk af van de windsnelheid en eventuele neerslag. Patiënten met luchtwegaandoeningen zoals astma en mensen met hart- en vaatziekten wordt aangeraden binnen te blijven. Onder de juiste weersomstandigheden, met name weinig wind, lage temperaturen en een hoge relatieve luchtvochtigheid, kan het vele vuurwerk bij het inluiden van het jaar een extreem dichte mist veroorzaken, waarbij het zicht beperkt kan worden tot minder dan 10 meter, zoals in 1993 en 2007/2008 het geval was in Nederland. De rookdeeltjes fungeren als condensatiekernen, waardoor veel vocht condenseert, wat mist kan veroorzaken of natuurlijke mist extra dik maken. Aangezien siervuurwerk hoger dan 10 meter opstijgt, is er van het fraaie effect van dit vuurwerk bij dichte mist weinig te zien. Bij de jaarwisseling van 2007/2008 werden veel vuurpijlen dan ook bewaard tot de avond van 1 januari.

De resten van het afgestoken vuurwerk blijven meestal op straat liggen en zijn dus zwerfafval. Er zijn echter ook veel burgers die de volgende dag netjes de straat aanvegen. In sommige gemeenten worden speciale vuilniszakken uitgedeeld om dit afval op te ruimen. Vuurwerk dat niet afgegaan is vormt een extra gevaar, omdat kinderen het vinden en proberen het alsnog af te steken.

In verband met de gerede kans dat vuurwerk in brievenbussen terecht komt (al dan niet beoogd) wordt de inwerpopening van Nederlandse brievenbussen in de tweede helft van december grotendeels afgesloten. Alleen gewone brieven kunnen er dan nog in. Voor veel huisdieren (vooral honden en katten) is het afsteken van vuurwerk een regelrechte kwelling.

Bekende vuurwerken op oudejaarsavond zijn bij de Eiffeltoren in Parijs, het Sydney Opera House in Sydney en in de steden New York en Londen.

Nationaal vuurwerk

Naast het particuliere vuurwerk heeft na steden als Londen, Parijs, Berlijn, Sydney en New York nu ook Amsterdam op de Dam een nationale viering met bijbehorend vuurwerkspektakel. Op 31 december 2007 werd er ook in Rotterdam bij de Erasmusbrug een nationaal vuurwerk georganiseerd.

Gevarenklassen

Het meeste vuurwerk komt uit China. Daar vindt ook de classificatie naar gevarenklasse plaats. De classificatie vindt plaats op grond van internationale regelgeving voor vervoer en verpakking. Vuurwerk is naar aard en werking onderverdeeld in vier subklassen. Subklasse 1.1 is de zwaarste gevarenklasse, subklasse 1.4 de lichtste. De vier subklassen zijn:

• Subklasse 1.1: Gevaar voor massa-explosie (bijv. titaniumsalute-shells).
• Subklasse 1.2: Gevaar voor scherfwerking. Er bestaat geen risico voor massa-explosie.
• Subklasse 1.3:
  • Gevaar voor brand, maar weinig gevaar voor scherfwerking (bijvoorbeeld normale shells).
  • Gevaar voor brand en scherfvorming, maar geen gevaar voor massa-explosie.
• Subklasse 1.4: Gering gevaar voor ontploffing. De gevolgen blijven hoofdzakelijk beperkt tot de verpakking.

Volgens de Nederlandse regels moet consumentenvuurwerk, tijdens vervoer en opslag, altijd zodanig zijn verpakt dat het kan worden ingedeeld in de subklasse 1.4. Daarnaast blijven voor consumentenvuurwerk de bestaande regels van kracht, waarbij beperkingen zijn gesteld aan de hoeveelheden en soorten werkzame stof.

Ongelukken

Jaarlijks gebeuren met vuurwerk vrij veel ongelukken met letselschade, waarbij meestal jeugdigen en jongvolwassenen oog- of handletsel oplopen. Veel van deze ongevallen gebeuren doordat men een stuk vuurwerk dat geweigerd heeft opnieuw probeert aan te steken. Doordat de lont nu veel korter is explodeert op het moment dat men het aansteekt. Het opnieuw afsteken van geweigerd vuurwerk wordt dan ook sterk ontmoedigd.

In 2004 opereerde het Oogziekenhuis in Rotterdam veertig vuurwerkslachtoffers die veelal gewond raakten door kleine vuurpijlen. 90 procent van deze slachtoffers zijn jongens tussen de 8 en 17 jaar. Een aanzienlijk deel van hen moet blijvend het licht in een oog missen.

Tijdens de jaarwisseling van 2008 naar 2009 zijn in Nederland in totaal 23 ogen volledig blind geworden ten gevolge van vuurwerk; terwijl er 14 ogen operatief moesten worden verwijderd. Oogartsen behandelden in totaal 269 ogen van 232 patiënten. Een derde van deze ogen is blijvend ernstig beschadigd. Zestig procent van de slachtoffers was omstander en stak zelf niets af. Ruim de helft van de slachtoffers was jonger dan 18 jaar. De cijfers zijn afkomstig van het Nederlands Oogheelkundig Gezelschap. Alle oogartsen in Nederland deden mee. Het is voor het eerst dat het aantal gevallen van oogletsel en de ernst ervan landelijk zijn geregistreerd. ^[2]

Preventie

Ieder stuk Nederlands consumentenvuurwerk heeft weliswaar verplicht een gebruiksaanwijzing, maar vaak schiet deze uit praktisch oogpunt tekort. Tegenwoordig zijn er echter websites waarop uitgebreider wordt ingegaan op het praktisch gebruik van de in Nederland beschikbare vuurwerkartikelen, de kenmerken van deze artikelen en de mogelijke gevaren. Verder spant Stichting Consument & Veiligheid zich sinds enkele jaren in om met name de jeugd bewuster te maken van deze gevaren. Bureau HALT spant zich met name in om overlast door vuurwerk te verminderen, door het aanleveren van lesmateriaal voor de basisvorming en het gestructureerd handhaven van alternatieve straffen voor overtreders, jonger dan 18 jaar.

Met spotjes op de televisie en op internet wordt er aandacht besteed aan de risico's bij het afsteken van vuurwerk. Ze zijn vooral op jongeren gericht. Deze spotjes worden betaald door de overheid.

Vuurwerkramp Enschede

Zie Vuurwerkramp Enschede voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Op 13 mei 2000 vond de Vuurwerkramp in Enschede plaats, waarbij een volledige woonwijk werd weggevaagd en 23 doden vielen. In landen waar vuurwerk geproduceerd wordt komen regelmatig mensen om tijdens het productieproces. Arme mensen werken vaak in de vuurwerkproductie voor lage lonen in soms miserabele omstandigheden, waarbij ongelukken vaak voorkomen.

Externe links

• Website over de samenstelling en constructie van vuurwerk
• Het online Nederlandse Vuurwerkmuseum met informatie, foto's, films en discussies over het vuurwerk van toen en nu
• Centraal referentiekader voor het veilig afsteken van Nederlands consumentenvuurwerk
• Zo wordt vuurwerk (in China) gemaakt
• Filmpje van "Het Klokhuis" over de organisatie van een Vuurwerkshow

^[bron?]

Sjabloon:Oud en nieuw

Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Fireworks op Wikimedia Commons.

Door op de afspeelknop te klikken kunt u dit artikel beluisteren. Na het opnemen kan het artikel gewijzigd zijn, waardoor de tekst van de opname wellicht verouderd is. Zie verder info over deze opname of download de opname direct. (Meer info)

1. ↑ NOS journaal 28 december 2006
2. ↑ Nederlands Oogheelkundig Gezelschap, Persbericht 2 februari 2009: Resultaat jaarwisseling 2008/2009: 23 blinde ogen door vuurwerk