Vespers

De vespers of avondgebed, is een kerkdienst in de katholieke en Oosters-Orthodoxe Kerk behorend tot de getijden en wordt gebeden om 17-18 uur. Vespers komt van het Latijn vespera dat avond betekent. In enkele protestante kerken wordt de term 'vespers' gebruikt als aanduiding voor een avonddienst. Ook sommige religieuze bijeenkomsten voor contemplatie en meditatie in de avond worden aangeduid met 'vespers'.

De basis van de vespers is de dankzegging voor wat God die dag gegeven heeft en voor wat men in zijn naam heeft mogen doen.

Katholieke vespers

De katholieke vespers bestaat voor priesters en leken uit een opening, een hymne, twee psalmen met antifonen, een lofzang uit het Nieuwe Testament met antifoon, een korte schriftlezing, beurtzang, de lofzang van Maria, het Magnificat - gebaseerd op het Evangelie naar Lucas (1:46-55) - met een antifoon, en slotgebeden (waaronder het Onze Vader). Voor gewijde (priesters, diakens, etc.) zijn de vespers verplicht; voor leken wordt de vespers aanbevolen en traditionele parochies vieren daarom vespers op zondag en op feestdagen. In de kloosters verloopt het getijde min of meer hetzelfde, alleen ontbreekt meestal de alternatieve lofzang uit het Nieuwe Testament (het "Magnificat" wordt natuurlijk wel gebeden) terwijl er dan weer meer (meestal vijf) psalmen worden gebeden.

Oosters-orthodoxe vespers

De oosters-orthodoxe vespers bestaat uit (psalmnummering volgens de Septuagint):

een opening 'Trisagion' en inleidende psalm 103
een grote litanie
een aantal psalmen (140, 141, 29 en 116, samen 'kathisma' genoemd) wordt gelezen
een kleine litanie
de hymne Oh Vreugedevol Licht
de 'prokeimenon' (een soort beurtzang) wordt gezongen als voorbereiding op de schriftlezing
gebeden
de 'aposticha' (leerverzen met betrekking tot de kerkelijke feestdag) - op zaterdag wordt de wederopstanding bezongen
de lofzang van Simeon (het Nunc dimittis)
lofzang op de Drie-eenheid
het Onze Vader
Troparia (verzen met betrekking op de volgende dag)
slotgebeden.

In kloosters wordt de vespers dagelijks gevierd, voor de gehele parochie alleen bij kerkelijke feestdagen.

Anglicaanse vespers

Met het Daily Evening Prayer in het Book of Common Prayer heeft de Anglicaanse Kerk in de 16e eeuw het traditionele avondgebed heringevoerd. Het is een van de weinige kerken waar het dagelijkse avondgebed voor de gehele parochie in ere wordt gehouden. Sinds 1979 zijn de psalmen in een cyclus van zeven weken geplaatst.

Lutherse vespers

Luther stond afwijzend tegenover de getijden. De Christusvespers op kerstavond is als enige overgenomen.

In de twintigste eeuw is in enkele evangelisch Lutherse kerken het ochtendgebed Metten, daggebed (Lauden) en vespers heringevoerd. Beurtzang en het Onze Vader vormen het hoofdbestanddeel.

Doorwerking in de muziek

De psalmen en hymnen van de vespers hebben vele componisten geïnspireerd, onder wie bijvoorbeeld Claudio Monteverdi, Marc-Antoine Charpentier, Wolfgang Amadeus Mozart, Anton Bruckner, en Sergei Rachmaninoff.

Woordgebruik

In het Latijn is vesperae een meervoud. "Vespers" is een vernederlandste Latijnse term en een enkelvoud, ondanks de eind-s. Door mensen die onbekend zijn met de etymologie van het woord, wordt (ten onrechte) ook wel gesproken van een "vesper". In de spelling van 2005 heeft de Nederlandse Taalunie echter de vorm vesper wel opgenomen.

De Siciliaanse Vespers van 1282

Op 31 maart 1282 begon een opstand op Sicilië vanwege een incident bij het begin van de vespers in Palermo. De opstand heet daarom de Siciliaanse Vespers.