Verstandskies
| Tanden in volwassen gebit | ||||
|---|---|---|---|---|
| Tanden in melkgebit | ||||
| Afbeelding | ||||
| Verstandskies | ||||
| Verstandskies | ||||
|
De verstandskiezen in een volwassen gebit. In het melkgebit zitten geen verstandskiezen. | ||||
| ||||
Een verstandskies (vooral gebruikelijk in Nederland) of wijsheidstand (algemeen Belgisch-Nederlands)[1] is een gebitselement bij de mens.
Naam
Een verstandskies zou zo heten omdat verstandskiezen pas laat opkomen, net als volgens sommigen het verstand. In ouder Nederlands sprak men ook wel van wijsheidskies. In het Belgisch-Nederlands is wijsheidstand nog steeds het meest gangbare woord. Verstandskies, wijsheidskies en wijsheidstand gaan terug op het Latijnse dens sapientiae, 'tand der wijsheid'. Dit verklaart ook waarom de woorden voor verstandskies in veel talen zo op elkaar lijken: veel medische termen zijn leenvertalingen uit het Latijn, dat lang de voornaamste wetenschapstaal was. Het zijn de laatste tanden die bij de mens doorkomen.
De alternatieve volksetymologische verklaring dat verstandskiezen zo worden genoemd omdat ze achter in de mond staan (ver-stands-kies) is daarentegen onwaarschijnlijk.
Wel of geen verstandskiezen?
Niet bij iedereen groeien deze kiezen, en bij degenen die verstandskiezen krijgen, groeien ze ook niet noodzakelijkerwijs alle vier. Wanneer een verstandskies niet gevormd wordt spreekt men van agenesie van de verstandskies. Omdat de kaken tijdens de evolutie van de menselijke soort verkleind zijn, is er meestal plaatsgebrek voor deze tanden. Wanneer een verstandskies tijdens de doorbraak vastloopt door plaatsgebrek of een verkeerde doorbraakrichting spreekt men van een geïmpacteerde verstandskies. Wanneer een verstandskies zonder aanwijsbare reden stokt in zijn doorbraak spreekt men van een geretineerde verstandskies. Soms groeien er meer dan vier kiezen.
Verwijdering van de verstandskiezen
Wanneer een verstandskies voor problemen zorgt of kan gaan zorgen, kan de tandarts in overleg met de patiënt besluiten om de verstandskies te verwijderen. Wanneer er geen problemen worden verwacht met het verwijderen van de verstandskies, dan zal de tandarts dit zelf doen. Wanneer de tandarts het verwijderen van een verstandskies als moeilijk beschouwt, zal deze de patiënt vaak doorverwijzen naar een kaakchirurg. Vaak zal van tevoren een röntgenfoto van de verstandskies gemaakt moeten worden om de wortelstructuur van de verstandskies te kunnen zien. Wanneer de kaakchirurg het besluit neemt,dan worden 2 verstandskiezen onder plaatselijk verdoving getrokken. De andere 2 verstandskiezen worden later onder plaatselijk verdoving getrokken. Wanneer de patiënt angst voor dit soort behandelingen heeft, dan kan hij kiezen om de 4 verstandskiezen onder sedatie te laten trekken. Dit gebeurt vaak polyklinisch. Een alternatief is de 4 verstandskiezen onder narcose laten trekken, dit vereist wel een dagbehandeling of een opname in het ziekenhuis. Deze ingreep duurt maximaal 1 uur.
Enkele redenen om een verstandskies te verwijderen:
- wanneer de verstandskies de kies ervoor aantast
- bij chronische of terugkerende acute pericoronitis
- wanneer de verstandskies carieus is
- wanneer de verstandskies parodontaal is aangedaan
- wanneer behandeling of mondhygiëne onmogelijk is, bijv. doordat de verstandskies te ver achterin ligt
- preventief, er wordt verwacht dat de verstandskies in de toekomst een van de bovengenoemde problemen zal geven.
Controverse
Preventief verwijderen van verstandskiezen is in ontwikkelde landen een veel voorkomende behandeling zonder dat er veel wetenschappelijk bewijs is dat deze behandeling ondersteunt. In 2006 publiceerde de Cochrane Collaboration een literatuuronderzoek om het effect van preventieve verwijdering te bestuderen[2] .De auteurs vonden geen bewijs om de praktijk te ondersteunen, noch om die te bekritiseren. Er was betrouwbaar bewijs dat preventieve verwijdering het later scheefzitten van snijtanden niet beïnvloedde. De auteurs suggereerden dat het aantal ingrepen met 60% verminderd kon worden. Het onderzoek werd echter in een weinig geaccrediteerd blad gepubliceerd, het Journal of Phytology.
In het Verenigd Koninkrijk adviseert de National Institute for Health and Clinical Excellence dat geimpacteerde verstandskiezen die ziektevrij zijn kunnen blijven zitten.[3] In de US daarentegen adviseert de American Association of Oral and Maxillofacial Surgeons dat alle verstandskiezen preventief verwijderd worden op jonge leeftijd.[4] Dit suggereert dat aanbevelingen betreffende verwijdering sterk afhangen van het land waar de patiënt woont en commerciële belangen. In de VS is er voor de kaakchirurgen geld in het spel.[5]
Nabehandeling na verwijdering verstandskies
Over het algemeen kunnen na verwijdering van een verstandskies de volgende verschijnselen optreden:
- zwelling van de wang
- pijn
- enig nabloeden
- enige beperking van de mondopening
- mogelijk enige temperatuursverhoging
De zwelling kan men beperken door zo snel mogelijk na de behandeling blokjes ijs of een ijskompres tegen de wang of lob te houden. Men doet dit afwisselend 15 minuten wel, 15 minuten niet, enzovoort en niet langer dan een dag. De zwelling zal na drie dagen het grootst zijn en na vijf dagen langzaam slinken (exclusief de dag van de behandeling).
Tegen napijn kan men pijnstillers nemen (bijvoorbeeld paracetamol of ibuprofen). Men neme deze bij voorkeur twee of drie uur na de behandeling, voordat de verdoving helemaal is uitgewerkt. Men gebruike geen aspirine, Aspro of Chefarine. Deze verdunnen het bloed en dit is ongunstig voor nabloedingen.
Bij een nabloeding moet de mond eerst goed gespoeld worden met lauw water. Door zacht te bijten op een klein verbandgaas kan het bloeden gestopt worden (duurt ongeveer 45-60 minuten).
De wond kan worden ontzien door weinig hard voedsel te gebruiken. Melkproducten kunnen slechts met mate gebruikt worden: deze vergroten slijmvorming in de mondholte. Roken en alcohol zijn zeer slecht voor de genezing van de wond.
Men dient op de dag van de behandeling niet te spoelen en alleen de tanden ver van de wond vandaan te poetsen. De dag na de behandeling mogen ook de tanden en kiezen bij de wond voorzichtig gepoetst worden met een zachte tandenborstel, maar niet op eventuele hechtingen.
Na de maaltijden spoelen met chloorhexidine 0,12% of lauw zout water. Dit houdt de wond schoon. Men gebruike géén commercieel spoelmiddel als Listerine. In sommige gevallen geeft de arts een spuitje mee om de wond en hechtingen schoon te spuiten.
De hechtingen vallen er in de regel na 10 tot 12 dagen vanzelf uit.
Verhoging van de lichaamstemperatuur naar meer dan 38,5 graden of forse pijn na vijf dagen zijn ongewoon. In dit geval kan het beste contact worden opgenomen met de kaakchirurg.
Internationale tandnummering
(28 en 38)
Om onduidelijkheid te voorkomen heeft elke tand in het menselijke gebit door de internationale tandnummering een nummer, gebaseerd op het kwadrant en de precieze plaats vanaf het midden. Hieronder zijn de nummers van de verstandskiezen gegeven.
- Rechtsboven: 18
- Linksboven: 28
- Linksonder: 38
- Rechtsonder: 48
Pathologie van de verstandskies
De meest voorkomende pathologie bij de verstandskies is de pericoronitis. Het is een ontsteking van het tandvlees rond de tandkroon van een nog niet volledig uitgekomen verstandskies. Het wordt gekenmerkt door pijn, een beperkte mondopening en slikklachten.
Zie ook
Noten en referenties
- ↑ Correct Nederlands en woordenboeken, VRTtaal.net
- ↑ The Cochrane Collaboration (2005). Interventions for treating asymptomatic impacted wisdom teeth in adolescents and adults (John Wiley and Sons, Ltd). PMID 15846686. DOI: 10.1002/14651858.CD003879.pub2. Geraadpleegd op 30 november 2006.
- ↑ http://guidance.nice.org.uk/TA1/Guidance/pdf/English
- ↑ http://www.aaoms.org/wisdom_teeth.php
- ↑ Jay W. Friedman, DDS, MPH (September 2007). The Prophylactic Extraction of Third Molars: A Public Health Hazard. American Journal of Public Health 97 (9): 1554–1559. Geraadpleegd op 4 november 2009.
