Toeval: verschil tussen versies

Dit artikel gaat over het begrip toeval dat onder andere in de statistiek en filosofie voorkomt. Voor de toeval, zoals die bijvoorbeeld bij epilepsie voorkomt, zie insult.

Het toeval kan worden gezien als het voorkomen van gebeurtenissen waarvoor geen doeloorzaak te vinden is, of die ontstaan door een stochastisch proces.

Toeval is een vorm van het ruimere begrip onbepaalde oorzaak, waaronder wordt verstaan iedere gebeurtenis die onbedoeld, ongericht of ongestructureerd het plaatsvinden van een andere gebeurtenis bepaalt.

Kansrekening, statistiek en wiskunde

In de kansrekening en statistiek speelt toeval een belangrijke rol. Toeval wordt gebruikt als model voor (nog) onvoorspelbaar gedrag van systemen en gebeurtenissen. Daarnaast gebruiken wiskundige modellen toeval voor gebeurtenissen en systemen waar het gedrag wel degelijk bekend is, maar het model er nodeloos ingewikkeld van wordt.

Filosofie en theologie

De theorie dat toeval niet bestaat, met andere woorden, dat alle gebeurtenissen van tevoren volledig bepaald en dus volledig voorspelbaar zijn (het determinisme, het beroemdst geformuleerd door Laplace) heeft lange tijd de grootste schare volgelingen gekend in zowel de filosofie als de natuurkunde. In de theologie is er voortdurend strijd tussen de stelling dat God alles heeft voorbestemd (predestinatie) en de stelling dat God de mens een vrije wil heeft gegeven om te kunnen kiezen tussen goed en kwaad.

Natuurkunde

De 'ontdekking' van de kwantummechanica (door onder andere Max Planck en Niels Bohr) heeft daar echter verandering in gebracht. De kwantummechanica stelt namelijk dat een deeltje (bijvoorbeeld een foton of een elektron) zich, afhankelijk van de waarneming als golf of als klassiek deeltje gedraagt. Het deeltje 'kiest' pas voor een van de twee mogelijkheden op het moment dat het waargenomen wordt. Een waarneming op dit niveau is dus altijd beïnvloed door de waarneming zelf. Hieruit leiden veel tegenstanders van determinisme af dat het voor de waarnemer in deze zin onmogelijk is om een volledige voorspelling te doen en dat het volledig voorspelbare universum (volgens de moderne fysica) voor de mens niet bestaat.

Biologie

In de biologie wordt gebruikgemaakt van toeval in het kader van de evolutietheorie. Hier betekent toeval dat de loop der dingen geschiedt zonder doelmatigheid. Dit is volstrekt iets anders dan het toeval zoals bekend in de andere natuurwetenschappen, zoals wiskunde en natuurkunde.

Psychologie

De psycholoog Jung viel het op dat er soms 'toevallige' reeksen gebeurtenissen voorvielen die toch een of andere verborgen relatie met elkaar leken te hebben. Hij noemde dit verschijnsel synchroniciteit.

Zie ook

• Serendipiteit

Zie de categorie Randomness van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.