Tienhovense Plassen: verschil tussen versies

| afbeelding = Watermolen De Trouwe Waghter.jpg

De Tienhovense Plassen zijn ontstaan door [[vervening]]. Gaandeweg vormden oude [[petgat]]en en de [[legakker]]s zich om tot een moerasbos waarin bijzondere planten en dieren voorkomen. Het beheer wordt vandaag de dag gedaan door de [[Vereniging Natuurmonumenten]]. Het gebied valt onder de [[Natura2000]] gebieden. Zij zorgen er samen met vrijwilligers voor dat het gebied een drassig grasland blijft door onder andere jaarlijks te maaien. Bij de Tienhovense Plassen staat de [[wipmolen|wipwatermolen]] [[De Trouwe Waghter]]. In bredere zin maakt het gebied deel uit van de [[Oostelijke Vechtplassen]] en het [[Noorderpark (Utrecht)|Noorderpark]]. Het gebied leent zich voor wandelingen en fietstochten door het polderlandschap.

== Geschiedenis ==

De plassen liggen in het lage gebied van [[Nederland]] waar na de [[Weichselien|ijstijd]] [[Veen (grondsoort)|veen]] is gevormd. De afgraving van het veen begon al in de [[Romeinen in Nederland|Romeinse tijd]], maar werd vooral rond de [[middeleeuwen]] op grote schaal uitgevoerd. Via lange sloten die door liepen tot een zogeheten legakker verliep de ontginning van het gebied. Het winnen van [[turf (brandstof)|turf]] gebeurd door veen op te graven, waarbij dit op kon drogen op de overgebleven legakkers. Door dit vervenen van het gebied en de daaropvolgende erosie van de te smalle legakkers ontstaan er plassen. Het resterende veen is door ontwatering samen gaan klonteren en geoxideerd waardoor de bodem door de jaren heen enkele meters is gedaald.

Op de plaatsen waar geen veen was werd [[landbouw]] bedreven. In de tweede helft van de 20ste eeuw werden er op grote schaal [[ruilverkaveling]]en gedaan om deze landbouw te bevorderen. Vervolgens zijn de akkers bemest en leidde de verdere ontwatering tot verdroging van het nabijgelegen gebied. De verdroging trok dus ook door in de veengrond en leidde tot de afbraak van organische stoffen en interne eutrofiëring. Door het weggelopen grondwater werd het gebied ook nog eens kwetsbaarder voor [[verzuring]] door regenwater.

Vanaf 1960 zijn er maatregelen genomen om de verdroging tegen te gaan, gezien deze niet bevorderlijk was voor het veen. Door [[kwelwater]] van de [[Utrechtse Heuvelrug (stuwwal)|Utrechtse Heuvelrug]] het gebied in te laten stromen konden de voedselarme condities die nodig zijn voor het veen weer ontstaan.

=== [[De Trouwe Waghter|Watermolen De Trouwe Waghter]] ===

In 1649 werd de bemaling van Tienhoven verricht door twee molens. Door de turfafgraving werden de twee molens als overbodig beschouwd en stilgezet in 1830. Echter kregen de boeren die het oostelijke deel van het gebied voor agrarische doeleinden gebruikten wateroverlast. In 1833 richten zij daarom de Oostelijke binnenpolder op waar in 1833 de Trouwe Waghter werd gebouwd. Zijn naam heeft hij te danken aan de tekens die de toenmalige eigenaar, Arie van Garderen, gaf aan [[Onderduiken (Tweede Wereldoorlog)|onderduikers]] met behulp van de molenwieken. Sinds 1960 is de molen in handen van Natuurmonumenten en heeft de molen een monumentale waarde gekregen. In 2011 werd de molen voor het laatst gerestaureerd.

== Gebiedsbeschrijving ==

[[Bestand:Panorama Tienhovenseplassen.jpg|thumb|Panorama Tienhovense Plassen]] [[Bestand:Overzichtfoto1 Tienhovenseplassen.jpg|thumb|Nieuw gegraven petgat]] De Tienhovense Plassen is een gebied van ca 200 hectare behorende tot de Oostelijke Vechtplassen in Utrecht. Deze is gelegen tussen de stuwwal en dekzandgronden van de Utrechtse Heuvelrug en Gooise Stuwal in het oosten en de rivierkleigronden van de vecht in het westen. Door menselijke invloed is veel veen verdwenen. Bij de afgraving van veen voor turfwinning zijn petgaten en plassen ontstaan, waar de benaming van het gebied onder andere aan te danken is. Op verschillende plekken is wel nog een dik veenpakket te vinden. De oude patronen van vervening zijn nog goed te zien in het gebied. De petgaten en legakkers hebben zich door de jaren heen omgevormd tot [[Broekbos|moerasbos]] waar bijzondere [[Flora (plantkunde)|flora]] en [[Fauna (biologie)|fauna]] te vinden is. Het gebied is in beheer van Natuur Monumenten en valt onder de Natura 2000. Het gebied leent zich voor recreatieve doeleinden, als wandel- en fietstochten, maar hier en daar zijn ook wat percelen in particulier gebruik of worden als landbouwgrond gebruikt. De plassen zijn echter onbereikbaar voor onbevoegden. Door de drooglegging van nabijgelegen polders, is het van oudsher sterk grondwater achtige karakter van het gebied verdwenen. Door de toevoer van kwelwater wordt de hydrologische kwaliteit van het gebied alsnog gewaarborgd, onder andere te danken aan de beheersmaatregelen van vereniging Natuurmonumenten.

== Ecologie ==

De Tienhovense Plassen is op te delen in twee deelgebieden, gescheiden door de Dwarsdijk. Het deel aan de oostelijke kant van de Dwarsdijk, de Oostelijke Binnenpolder bestaat uit kwelrijke flank, aan de westelijke kant van de dijk is het een petgatenlandschap. Het geheel is dus een combinatie van aquatische en terrestrische [[ecologie]]. In het verleden was het allemaal veenlandschap. Nu zijn er verschillende [[ecotopen]] te vinden in het gebied.<ref>Persoonlijke communicatie Gebiedsbeheerder</ref><ref>Weijs, W. (2011). Natuur & Landschap van de Vechtstreek (1e ed.). Zeist, Nederland: KNNW Uitgeverij.</ref>

=== Trilveen ===

[[Trilveen]] is het resultaat van verlanding waarbij een [[humus]]laag is ontstaan op het oppervlaktewater waar de vegetatie op groeit. Belangrijk voor het ontstaan van trilveen zijn [[kranswieren]], [[Snavelzegge]] en [[Paddenrus]]. Bovendien is een matig voedselrijk, of [[mesotroof]], gebied van belang. Snavelzegge zorgt, samen met Paddenrus, voor het [[verlanden]] vanaf de oevers waar er nieuwe petgaten zijn gegraven. Het trilveen wordt in de Oostelijke Binnenpolder van Tienhoven begroeid door soorten als [[Veenpluis]]. Waar er minder verzuring is komen de [[Rietorchis]] en [[Holpijp (plant)|Holpijp]] voor. Nu is de Oostelijke Binnenpolder akkerland waar de omwonende boeren de afgelopen jaren hun veestapel op hebben laten grazen. Sinds de meeste boeren er weg zijn omdat het land is gekocht door Natuurmonumenten is het in [[grasland]] veranderd.

=== Grasland ===

Door intensieve [[bemesting]] en gebruik van de grond voor agrarische doeleinden omvat het gebied nu veel graslanden op de zand- en veenbodems. Op de legakkers die gemaaid worden is de bodem zuurder en wordt vooral schraal grasland aangetroffen. Aan de westelijke kant van de Utrechtse Heuvelrug komt schoon en zoet kwelwater voor. Hierdoor kan [[Blauwgrasland]], een van de meest kritische en bedreigde habitattypen, zich in de Tienhovense Plassen ontwikkelen.<ref>Noord-Holland, P. (2012). Atlas Natura 2000 Oostelijke Vechtplassen en Naardermeer. Provincie Noord-Holland, Haarlem.</ref><ref>[https://www.synbiosys.alterra.nl/natura2000/gebiedendatabase.aspx?subj=n2k&groep=7&id=n2k95 Natura2000]</ref><ref>Van Delft, S. P. J., & Kemmers, R. H. (2013). Natuurontwikkeling graslanden kwelrijke flank Oostelijke Vechtplassen: resultaten van een ecopedologisch en bodemchemisch onderzoek (No. 2415). Alterra Wageningen UR.[http://library.wur.nl/WebQuery/wurpubs/437088]</ref>

=== Elzenbroekbos ===

Op de oude legakkers, of [[Drijftil|kragge]], groeien Elzenbroekbossen. De bossen ontstaan op zure en droge bodems, mede doordat men op die plekken niet meer maait. Langzaam verandert het gebied dan in bos. Het bos bestaat uit de [[grauwe wilg]], de [[zwarte els]] en de [[zwarte berk]]. In de Tienhovense Plassen is nog maar een klein stuk Elzenbroekbos. Vooral in de oostelijke hoek, in de punt van het gebied staat nog Elzenbroekbos.

== Beheer ==

=== Doel beheer ===

Sinds Natuurmonumenten het beheer heeft overgenomen zijn er verschillende doelen en maatregelen voor het gebied opgesteld. Het voornaamste doel is om de trilvenen en [[veenmosrietland]]en uit te breiden en de kwaliteit hiervan te verbeteren. Ook ligt er een focus op de aantrekking van broedvogelsoorten zoals de [[Zwarte Stern]], het [[Woudaapje]] en de [[Roerdomp]]. De bedreigde [[Noordse woelmuis]], die nu al in het gebied te vinden is, vormt ook een belangrijke factor in de beheersmaatregelen. Daarnaast zijn ook de [[gevlekte witsnuitlibel]] en de [[gestreepte waterroofkever]] belangrijke fauna in het beheer van dit gebied.

=== Beheermaatregelen ===

De gebiedsbeheerder ter plaatse, Niels Schouten, houdt toezicht op de Tienhovense Plassen en voert de beheersmaatregelen uit. Dit doet hij samen met een groep vrijwilligers en enkele vaste werknemers.

Recent zijn er plannen gemaakt om kwelwater te gebruiken voor de ontwikkeling van [[rietland]]en en moeras [[hooiland]]en. Door middel van [[plaggen]] en het licht draineren van regenwater wordt getracht om de al bestaande trilvenen in stand te houden. Hiervoor wordt ook geprobeerd om het gebied in de jonge verlandingsstadia te brengen. Het doel hiervan is het herstellen van het oude, originele veenlandschap. Ook worden nieuwe petgaten gegraven waar de waterkwaliteit goed is. De petgaten zullen zich vullen met kwel- of regenwater. Dit is beide arm aan nutriënten en bevordert de vervening van het gebied. De afgelopen jaren is aan de noordoostelijke hoek van het gebied gewerkt en zijn enkele petgaten al opengegraven. Inmiddels is dit een mooi moerassig gebied, afgewisseld door trilveen en legakkers. Het plan is om dit met het hele gebied te gaan doen.

Door de zure omstandigheden zijn begroeiingen zoals veenmosrietland ontstaan. Door middel van maaibeheer wordt dit type vegetatie in stand gehouden. Ook worden de zaailingen en jonge boompjes van de legakkers verwijderd. Als de rietlanden met een lagere frequentie gemaaid worden, dan ontwikkelen zich [[Ruigte|bloemrijke ruigten]]. Deze begroeiing is weer belangrijk voor vlinders en andere insecten. Een combinatie van deze verschillende habitats is cruciaal voor de bedreigde Noordse woelmuis. Recente inventarisatie heeft uitgewezen dat deze in grote aantallen aanwezig is in de Tienhovense Plassen.<ref>[https://www.rd.nl/meer-rd/groen-duurzaamheid/woelmuis-wil-water-1.564738 :Walinga, R. (2010, July 26). Woelmuis wil water]</ref>

== Noemenswaardige soorten ==

[[Bestand:Rietorchis.jpg|thumb|rechts| Rietorchis]] [[Bestand:Zonnedauw1.jpg|thumb|Ronde zonnedauw]] Zeldzame soorten zoals de [[Groenknolorchis]] (Liparis loeselii), [[Veenmosorchis]] (Hammarbya paludosa), de [[Rietorchis]] (Dactylorhiza majalis subsp. praetermissa) [[Waterdrieblad]] (Menyanthes trifoliata), [[Ronde zegge]] (Carex diandra), [[Draadzegge]] (Carex lasiocarpa), [[Klein blaasjeskruid]] (Utricularia minor), [[Veenpluis]] (Eriophorum angustifolium), [[Ronde zonnedauw]] (Drosera rotundifolia) en [[Paddenrus]] (Juncus subnodulosus) worden hier aangetroffen. Ook bevatten de plassen een hoge rijkdom aan [[sieralgen]] ( Desmidiaceae). Zeldzame rietvogels zoals de [[Woudaap]] en [[Roerdomp]] broeden er regelmatig. Ook een van de laatste grote populaties van de [[Grote Karekiet]] broedt in dit gebied. Verder zijn er ook kolonies van de [[Zwarte Stern]] en de [[Purperreiger]] te vinden. De [[Noordse woelmuis]] (Microtus oeconomus) is ook aanwezig in dit gebied, een muisje dat verder niet veel in Nederland voorkomt. Interessante insecten zijn ook nog de [[gevlekte witsnuitlibel]] (Leucorrhinia pectoralis) en de [[Gestreepte waterroofkever]] (Graphoderus bilineatus).

* [https://web.archive.org/web/20180628173559/https://www.natuurmonumenten.nl/natuurgebieden/tienhovense-plassen De site van natuurmonumenten]

{{Appendix}}