Spelt
| Spelt | |||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||||||||||||
| Spelt | |||||||||||||||||||||||
| Taxonomische indeling | |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
| Soort | |||||||||||||||||||||||
| Triticum spelta L. (1753) | |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
| Spelt | |||||||||||||||||||||||
Afbeeldingen op  Wikimedia Commons
| |||||||||||||||||||||||
Spelt op  Wikispecies
| |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
Spelt (Triticum spelta) is is een eenjarige plant uit de grassenfamilie (Poaceae). Het is een graansoort, die reeds vóór 7000 v.Chr. verbouwd werd, en wordt beschouwd als de voorloper van de huidige tarwesoorten.
Geschiedenis
De ontwikkeling is waarschijnlijk als volgt gegaan: de diploïde eenkoorn (2n = 14) heeft zich gekruist met een diploïde wilde grassoort (2n = 14). De hieruit ontstane hybride heeft het dubbele aantal chromosomen, omdat de diploïde vorm niet fertiel is en is dus tetraploïde met 28 chromosomen (4n = 28). Van deze hybride stammen de emmertarwe en de harde tarwe (ook wel macaronitarwe of durumtarwe) Triticum durum af. De emmertarwe heeft zich gekruist met de diploïde Aegilops tauschii, ook wel Aegilops squarrosa (synoniem) (2n = 14) genoemd. Omdat de hybriden zich hebben ontwikkeld tot de hexaploïde tarwesoorten gewone tarwe en spelt zijn fertiele planten ontstaat.
Het oorsprongsgebied van de soorten eenkoorn en emmertarwe ligt in Zuidwest-Azië, meer dan 9000 jaar geleden. Dit is het gebied waar hun wilde voorouders voorkomen en waar ook de oudste resten in opgravingen zijn teruggevonden. Archeologische vondsten tonen verder aan dat deze primitieve graansoorten, zo'n 6000 jaar geleden, verbouwd werden in Perzië, Irak en Turkije. Circa 5000 v. Chr. verscheen spelt in de Nijldelta, waar in de Egyptische koningsgraven emmergraan terugvonden is. Omstreeks dezelfde tijd werd vanuit Azië via de Balkan de akkerbouw naar Midden-Europa gebracht; zelfs in Zuid-Limburg is bij opgravingen spelt gevonden. De bandkeramische boeren die uit Hongarije kwamen verspreidden zich over grote delen van Europa, en vestigden zich ook in wat nu Zuid-Limburg is.
Ook bij Romeinse opgravingen wordt spelt gevonden, onder meer in Voerendaal bij een Romeinse villa. De Romeinen waardeerden spelt vanwege de goede eigenschappen van het speltmeel of bloem. Tot in de middeleeuwen was spelt een wijdverbreide graansoort. Vooral in Zwaben (Bodensee, Federsee) was spelt zeer geliefd.[1] De benedictijnse abdis Hildegard von Bingen schreef in de 12e eeuw dat spelt alles bevat wat de mens nodig heeft om te leven: Spelt maakt deugdelijk bloed, geeft een rein gemoed en de gave van blijmoedigheid.
Na de middeleeuwen werd spelt verdrongen door gewone tarwe, omdat die een hogere opbrengst heeft en niet gepeld hoeft te worden. Spelt is namelijk een bedekte graansoort, maar in tegenstelling tot gerst en rijst zijn de kafjes niet met de korrel vergroeid. Bij deze twee graansoorten worden de korrels tijdens het 'pellen' geraspt. Spelt moet na het dorsen gepeld worden om het kaf van het koren te scheiden. Dit pellen gebeurt tussen twee, van zandsteen gemaakte molenstenen, de ligger en de loper. De stenen mogen niet te dicht over elkaar lopen, omdat anders de korrels stuk gemalen worden.[2] Ook heeft spelt een brosse aarspil, waardoor gemakkelijk oogstverliezen kunnen optreden.
Weer in opkomst
Spelt komt nu weer in de belangstelling bij de biologische landbouw, omdat het minder bemesting nodig heeft, beter resistent is tegen ziekten en een zogenaamde harde korrel met een hoog gehalte aan gluten heeft, wat gunstig is voor het bakken van brood. Doordat het gluten bevat is spelt dus niet geschikt voor mensen met coeliakie (gluten-intolerantie). Door de nauwe verwantschap aan tarwe is het doorgaans ook niet geschikt voor mensen met tarweallergie.
Spelt wordt tegenwoordig verbouwd in Zwaben (rassen: Bauländer Spelz, Schwabenkorn), Zwitserland, Oostenrijk (rassen: Hubel, Ostro) en België (rassen: Hercule, Redouté, Rouquin). Andere rassen die in Duitsland geteeld worden zijn Emilius, Franckenkorn (ontwikkeld door een zekere Franck, zonder verband met het land Franken), Holstenkorn en Oberkulmer Rotkorn.
Speltprojecten in Nederland
Sinds enige jaren wordt spelt ook weer in Nederland verbouwd. Meestal werken telers, molenaars, bakkers en leveranciers binnen één bepaalde streek samen aan de speltproducten. Twee speltprojecten werden gerealiseerd in Limburg (onder de naam Kollenberger Spelt) en rond Pieterburen. Later kreeg dit navolging in Ommen, rond Oss en in Boxtel.
Speltproducten
Bieren
Een aantal bieren hebben spelt als belangrijkste graansoort. Onder andere De Mulder van brouwerij Den Tseut uit Oosteeklo (België), Spelt Wit van de Bierfirma Guldenboot uit Opwijk (België), een aantal bieren van Brasserie de Silenrieux (België) en Korenwolf van de Gulpener Bierbrouwerij uit Gulpen (Nederland).
Spelt zorgt voor een bleke kleur en een stevige, frisse volmondigheid. Het (afwijkende) zetmeel in spelt wordt echter tijdens het mouten en de navolgende enzymatische omzetting tijdens het brouwen slecht in suikers omgezet en verdwijnt dus grotendeels in de brouwborstel en wordt zodoende als veevoeder afgezet.[bron?]
Andere producten
Speltmeel, speltbloem en speltbrood zijn vaak te verkrijgen bij natuurvoedings- en reformwinkels. Ook steeds meer bakkers bieden minimaal een soort speltbrood aan, en soms speltkoekjes. Van spelt wordt ook macaroni en andere soorten pasta's gemaakt. Met het kaf kunnen kussens worden gevuld.
Recepten
In recepten kan de genoemde hoeveelheid tarwemeel of bloem door dezelfde hoeveelheid speltmeel of speltbloem worden vervangen. De hele (rijpe) speltkorrel kan ook gebruikt worden bij de warme maaltijd als vervanger van rijst. De korrels moeten dan eerst één uur geweekt worden in ruim water. Vervolgens worden zij gedurende één uur gekookt in water met wat zout. In Duitsland wordt spelt als Grünkern, dat is de onrijpe gedroogde graankorrel, in onder andere soep gegeten.
Voedingswaardetabel
| Voedingswaarde | Bevat per 100g |
|---|---|
| Energie | 1340 kJ |
| Water | 12,5 g |
| Eiwit | 11,6 g |
| Vet | 2,7 g |
| Koolhydraten | 62,4 g |
| Vezel | 8,8 g |
| Natrium | 3,0 mg |
| Kalium | 447 mg |
| Calcium | 22 mg |
| Fosfor | 411 mg |
| Magnesium | 130 mg |
| IJzer | 4,2 mg |
| Fluor | 0,06 mg |
| Vitamine E | 0,30 mg |
| Vitamine B1 | 0,30 mg |
| Vitamine B2 | 0,10 mg |
| Niacine | 1,50 mg |
| Vitamine B6 | 0,30 mg |
Afbeeldingen
-
Spelt -
Rijp speltgraan op de akker -
Links een stuk speltaar voor het pellen, in het midden het kaf dat na pellen overblijft, rechts de uit dit stukje speltaar afkomstige speltkorrels. -
Links een paar speltkorrels voor het pellen, in het midden de gepelde korrels, rechts het kaf dat overblijft -
Speltkorrels na pellen -
Aartjes voor het pellen. Elk met twee graankorrels -
Speltkorrels, 10 mm lang -
Brood gebakken met spelt
Externe links
- Spelt (Triticum spelta) op SoortenBank.nl (gearchiveerd) (gebaseerd op de Heukels23, dit is de voorlaatste uitgave)
- informatie over het produktieproces
- Kollenberger Spelt - meer informatie over speltteelt in Limburg
- Het speltproject in Pieterburen
· 
· 
