Schijf van Phaistos: verschil tussen versies

De Schijf van Phaistos, ook wel bekend als Phaistos Disk of discus van Phaestus, is een archeologische vondst die op het Griekse eiland Kreta is gedaan.

Het is een rond tablet van aardewerk, waarop aan beide zijden in een spiraalvorm met stempeltjes pictogrammen zijn ingedrukt die nog niet ontcijferd zijn. Er is veel gespeculeerd over de taal waarin het schrift is geschreven en over de inhoud van de tekst, maar weinig hierover is zeker. Vanwege het feit dat de tekst op de schijf maar kort is, is het moeilijk statistische methodes te gebruiken bij het ontcijferen ervan. Zolang wat er op de schijf staat niet is ontcijferd, is het zelfs niet eens helemaal zeker dat het om een tekst in een natuurlijke taal gaat. Een zekere Peter Aleff heeft zelfs een boek laten verschijnen waarin hij beweert dat het een spelletje ganzenbord betreft.

De schijf is in 1908 gevonden op de Minoïsche site Phaestus (op Kreta), waar de schijf ook naar is genoemd, en hij wordt bewaard in het archeologisch museum te Iraklion. De oorspronkelijke herkomst ervan is ook onzeker: misschien Klein-Azië, een gissing van de archeoloog Arthur Evans, of misschien gewoon Kreta zelf, hoewel op een paar voorwerpen na de meeste Kretenzische kunst in symboliek en stijl nogal afwijkt.

De schijf heeft een diameter van ongeveer 16 centimeter, is ongeveer 16-19 millimeter dik en wordt gedateerd op ongeveer 1700 tot 1600 v.Chr.

John Chadwick (Linear B and related scripts, 1987; vertaald als Lineair B en verwante schriften, 1990) noemt de discus 'het eerste document in machineschrift ter wereld' omdat het werd vervaardigd door een reeks reliëfstempels (per teken een stempel) in natte klei te drukken. De maker van de stempels moet van plan zijn geweest meer documenten met deze stempels op te stellen.

Analyse van het schrift

Het schrift is vermoedelijk een lettergreepalfabet, gezien het vrij grote aantal tekens: 45. Statistisch gezien is het waarschijnlijk dat in een zo korte tekst, 241 of 242 karakters, nog een dozijn andere tekens niet vertegenwoordigd is. De tekst loopt van buiten naar binnen en lijkt verdeeld te zijn in dertig woorden aan de ene kant en 31 aan de andere. Bij de fabricage is er door de maker op één punt een verbetering aangebracht. De lijst van tekens is de volgende, inclusief frequentie:

N°	Glyfe	Beschrijving door Evans	Aantal	Opmerkingen
01		"voetganger"	11
02		"bevederd hoofd"	19	meest frequent symbool, altijd bij het begin van een woord
03		"getatoeëerd hoofd"	2
04		"gevangene"	1
05		"kind"	1
06		"vrouw"	4
07		"helm"	18
08		"pantservuist"	5
09		"tiara"	2
10		"pijl"	4	alleen op kant A
11		"boog"	1
12		"schild"	17	12 keer in groep 02-12; vergeleken met Lineair B qe and Luwisch TURPI
13		"knuppel"	6
14		"kluisters"	2
15		"haak"	1
16		"zaag"	2
17		"deksel"	1
18		"boemerang"	12	vergeleken met Lineair A/B 37, Linear B ti
19		"winkelhaak"	3	alleen op kant A; vergeleken met Lineair B sa
20		"dolium"	2
21		"kam"	2
22		"slinger"	5	alleen op kant B
23		"zuil"	11	vergeleken met Lineair A/B 05 of Lineair A/B 06, Linear B to of na
24		"bijenkorf"	6	vergeleken met Lineair B wa
25		"schip"	7
26		"hoorn"	6
27		"runderhuid"	15
28		"stierenpoot"	2
29		"kat"	11
30		"ram"	1
31		"adelaar"	5	alleen op kant A
32		"duif"	3
33		"tonijn"	6
34		"bij"	3
35		"plataan"	11	vergeleken met Lineair B te
36		"wingerd"	4	alleen op kant B; vergeleken met Lineair B ni (vijgeboom)
37		"papyrus"	4
38		"rosette"	4
39		"lelie"	4
40		"ossenrug"	6
41		"fluit"	2
42		"rasp"	1
43		"zeef"	1	vergeleken met Lineair B ta2
44		"bijltje"	1
45		"golf"	6	vergeleken met Lineair B ra2

Tekst

(A1)	(A2)	(A3)	(A4)
(A5)	(A6)	(A7)	(A8) [.]
(A9)	(A10)	(A11)	(A12)
(A13)	(A14)	(A15)	(A16)
(A17)	(A18)	(A19)	(A20)
(A21)	(A22)	(A23)	(A24)
(A25)	(A26)	(A27)	(A28)
(A29)	(A30)	(A31)
(B1)	(B2)	(B3)	(B4)
(B5)	(B6)	(B7)	(B8)
(B9)	(B10)	(B11)	(B12)
(B13)	(B14)	(B15)	(B16)
(B17)	(B18)	(B19)	(B20)
(B21)	(B22)	(B23)	(B24)
(B25)	(B26)	(B27)	(B28)
(B29)	(B30)

Ontcijfering

Er zijn talloze pogingen gedaan het schrift te ontcijferen. Vaak door leken, die meestal de typische beginnersfout maken de tekst te willen lezen als een reeks logogrammen. Maar ook linguïsten van naam hebben hun reputatie op het spel gezet door een poging te wagen. Steven Roger Fischer ging er in de jaren tachtig vanuit dat de taal Grieks is en door vergelijking met twee van de andere Kretenzische schriften: Lineair A en Lineair B, meende hij tot een doorbraak gekomen te zijn. Het zou om een oproep tot de strijd gaan om een invasie af te slaan. Hoewel zijn interpretatie grote bijval kreeg van het publiek, waren zijn collegae eensgezind in hun afwijzing. In deze eeuw is Achterberg ervan uitgegaan dat de taal Luwisch was en het een landakte betrof.

Het grote probleem met iedere poging ligt hem hierin dat de tekst zo kort is dat er teveel mogelijke oplossingen zijn. Het kan daardoor niet getoetst worden of één ervan de juiste is. Zolang er geen andere teksten gevonden worden, lijkt het ontcijferen daardoor principieel onmogelijk. Zelfs al zou de oorspronkelijke schrijver ons de betekenis onthullen dan zou hij nog niet kunnen bewijzen dat hij de waarheid sprak.