Scheppingsverhaal (Genesis): verschil tussen versies

(sv)

Het scheppingsverhaal van Genesis 1 beschrijft hoe God in zes dagen het heelal, de wereld en het leven zou hebben geschapen. Dit verhaal of deze geschiedenis (al naar gelang hoe men dit opvat) vormt het begin van de (Hebreeuwse) Bijbel en is daarmee in religieus opzicht met name van belang voor de op dit boek gebaseerde godsdiensten van het jodendom en het christendom. Het is een van de op schrift gestelde scheppingsverhalen.

Inhoud

Begin

De geschiedenis begint met de woorden In het begin schiep God de hemel en de aarde. Deze woorden kunnen worden opgevat als een beschrijving van wat aan de rest van de schepping van de wereld vooraf ging. Ze kunnen ook opgevat worden als een inleidende samenvatting, in de zin van God schiep de hemel en de aarde, als volgt.....

Vers 2 beschrijft de aarde als een onherbergzame woestenij, "woest en doods" (Hebreeuws tohoe wavohoe) - een watervloed waarover God's adem of Gods Geest (ruach) zweefde. Het woord voor adem is hetzelfde als het woord voor geest.

Volgens een bepaalde interpretatie, die de gegevens uit Genesis 1 in overeenstemming met wetenschappelijke vondsten probeert te brengen, zou de aarde na miljoenen jaren zijn vernietigd, en vervolgens in zes dagen zijn herschapen.

Zes scheppingsdagen

Dan volgen zes scheppingsdagen.

Elke dag begint met een scheppingswoord van God, "God zei: ...", soms tweemaal voor één dag.

Elke dag eindigt met de woorden "Het werd avond en het werd morgen. De eerste (tweede, derde, ...) dag". Dat de avond vòòr de morgen genoemd wordt, is typisch joods. Immers de joden beginnen traditioneel het nieuwe etmaal bij de avond en daarna komt de volgende dag. Reeds vanaf Genesis 1 draagt de Bijbel dus een Israëlitisch karakter. Men zou echter ook andersom kunnen redeneren door te beweren dat de joden deze specifieke dagindeling hanteren dankzij het feit dat God dit bij de schepping zo heeft ingesteld.

Vanaf de derde dag, als God de zee en het droge geschapen heeft, staat er telkens "En God zag dat het goed (Hebr. tov) was". Aan het eind van de zesde dag, na de schepping van de mens, staat er "God keek naar alles wat hij had gemaakt en zag dat het zeer goed was. "

In de beschrijving van de scheppingsdagen, kan het volgende schema herkend worden:

Er kan gezegd worden dat God in de eerste drie dagen telkens orde in de chaos schiep om leefruimte te creëren, en in de daaropvolgende drie dagen telkens de bewoners schiep, die over die leefruimte zouden heersen. Aan deze ordening in de beschrijving kan de gedachte worden verbonden dat God planmatig te werk gaat. Het ontstaan van hemel en aarde is geen toeval maar ordelijke uitvoering van Gods plan, Gods Raad.

De zevende dag

Dan wordt er verteld dat God op de zevende dag zijn werk voltooid had, en rustte. Die dag wordt door God heilig verklaard. In Exodus 20 vers 11, in de Tien geboden, wordt deze gebeurtenis aangehaald bij het verbod om op de sabbat werk te verrichten..

Auteurschap

Het boek Genesis bevat geen aanduiding van auteurschap. In het postbijbelse (orthodoxe) jodendom alsook in het (orthodoxe) christendom wordt de gehele Thora/Pentateuch beschouwd als het goddelijk geïnspireerd werk van Mozes, degene onder wiens leiding de Israëlieten indertijd uit het oude Egypte naar Kanaän zouden zijn getrokken. Door veel moderne geschiedkundigen en ook door bepaalde exegeten (bijbelwetenschap) wordt Mozes daarentegen veeleer beschouwd als een mythische figuur.

De meest gangbare criteria waaruit zou blijken dat Genesis een samengesteld werk van latere datum zou zijn betreffen:

• de aanwezigheid van anachronismen
• het gebruik van diverse Hebreeuwse benamingen voor God
• de diversiteit in stijl en woordgebruik en het bestaan van duplicate en soms variërende of tegenstrijdig lijkende verhalen van dezelfde gebeurtenis
• verschillende delen uit Genesis die afkomstig zouden zijn van diverse documenten uit verschillende perioden (9e tot 5e eeuw voor Chr.).

Interpretatie

Historiciteit

Lange tijd was de algemeen gangbare interpretatie van deze tekst, dat dit een historische en natuurwetenschappelijke beschrijving van het ontstaan van het universum en de planten, dieren en mensen was. Daarnaast bestonden er interpretaties die de tekst als allegorisch of symbolisch opvatten, of als een poëtische weergave van de grootsheid van Gods scheppingdaden.

Nogal wat exegeten beschouwen dit scheppingsverhaal aan het begin van het boek Genesis tegenwoordig als een (zuiver) theologische tekst die spreekt over de relatie tussen God en de schepping. Binnen die opvatting is de vraag naar de historiciteit, vanuit de tekst gezien, niet de belangrijkste vraag. Bovendien zou bijbelse geschiedschrijving iets anders zijn dan moderne geschiedschrijving; bijbelse geschiedschrijving interpreteert gebeurtenissen met gelovige ogen als heilsgeschiedenis. Daar denken andere christenen (creationistische) anders over: zij zijn van mening dat bijbelse geschiedschrijving niet wezenlijk verschilt van andere geschiedschrijving.

Mede onder invloed van pogingen om de tekst van de Bijbel te verzoenen met de evolutietheorie is de letterlijke interpretatie minder populair geworden. Overigens wordt deze tekst tegenwoordig nog steeds door een aanzienlijk aantal christenen letterlijk genomen en als een betrouwbare beschrijving van het ontstaan van de aarde opgevat. De controverse is nog zeer levendig (zie hiervoor ook het artikel over het creationisme).

Liberale opvatting

Volgens Bijbelkritische opvattingen zou het scheppingsverhaal uit Genesis 1 en 2 als volgt tot stand zijn gekomen.
Genesis 1 is afkomstig uit een andere traditie binnen het Joods volk, namelijk die van de Priestercodex. De aanduiding voor “God” is in dit verhaal het Hebreeuwse woord “Elohim” en in Genesis 2 is dat “JHWH”. Genesis 2 komt uit een Jahwistische traditie die van een totaal andere orde is waarmee het verschil in taalgebruik wordt verklaard. Beide verhalen zijn op een kunstmatige wijze samengebracht vanaf ongeveer de 6e eeuw v. Chr. wat een verklaring vormt voor hun tegenstrijdigheid: het ene maakt er namelijk melding van dat de mens geschapen is nà de dieren (Gen. 1), het andere dat de mens geschapen is vòòr de dieren (Gen. 2). Bovendien zijn de bijbelse scheppingsverhalen maar twee van de honderden die in de geschiedenis van de mensheid tot ontwikkeling zijn gekomen; in feite zijn dit primitieve verklaringspogingen over het ontstaan van de kosmos en de mens maar met eerder een literaire of theologische dan een historische waarde.

Orthodoxe opvatting

Volgens (meer) orthodox-gelovigen rijmen Genesis 1 en 2 wel met elkaar.
De aanduiding “Elohim” uit Genesis 1 slaat op God in het algemeen, de aanduiding “Jahwe” heeft betrekking op God in zijn bijzondere positie ten aanzien van de mens. Jahwe betekent ook iets anders dan Elohim, de laatste betekent niets anders dan “God” terwijl de eerste de “naam van God” betekent. Bovendien staat in Genesis 2 de aanduiding “Jahwe” in combinatie met “Elohim” weergegeven.
Voorts is er geen sprake van tegenstrijdigheid tussen Gen. 1 en 2 wanneer men de Hebreeuwse grondtekst als uitgangspunt neemt omdat daarin niet in Gen. 2 staat aangegeven dat de mens nà de dieren is geschapen maar ervòòr zoals dat ook het geval is in Gen. 1.
Orthodox(er)-gelovigen zijn dan ook geneigd de scheppingsverhalen uit Genesis 1 en 2 - die zij als een eenheid beschouwen - als geschiedenis op te vatten, al zijn er verschillen van mening op welke wijze dit dan historisch zou kunnen worden geduid.

Opvattingen over het ontstaan van de schepping

In de tijd waarin deze tekst ontstond bestonden er in het Midden-Oosten meerdere 'scheppingsverhalen'. Er werden vaak hemellichamen, dieren, bergen, bomen of beelden als godheden vereerd. In dat kader valt op dat dit verhaal zich daartegen verzet. Al die zogenaamde goden worden hier beschreven als niets meer en niets minder dan schepselen van de Enige.

De Grieken en de Romeinen zagen de werkelijkheid als een ontwikkeling uit de eeuwige stof. Met dit gedeelte onderstreept de Bijbel dat hemel en aarde en heel onze werkelijkheid berust op een scheppingsdaad van God. Aan de materie gaat een bewuste scheppingsdaad van God vooraf. Zo zagen de joden en zo zien de christenen de aardse werkelijkheid. De joodse opvatting heeft wel iets volstrekt nieuws en unieks. God staat aan het begin en de oorsprong van alle dingen.

Externe link

• Genesis 1 - 2:4 in de Nieuwe Bijbel Vertaling
• Lijst Bijbelse tegenstrijdigheden: overzicht van Genesis 1 en 2