Nederlandse kabinetten van 1848 t/m 1945: verschil tussen versies

{{Zijbalk politiek Nederland}}

[[Nederlands kabinet|Nederlandse kabinetten]] van [[1848]] tot en met de Tweede Wereldoorlog. Tussen 1813 (het einde van de Franse bezetting) en 1848 was er geen sprake van kabinetten, maar slechts van [[Regering onder koning Willem II|individuele ministers direct onder de koning]]. Alle kabinetten in deze periode waren daarmee conservatief gekleurd.

==Kabinetten van 1848 tot 1918==

In 1848 wordt een onder leiding van de liberaal [[Johan Rudolph Thorbecke|Thorbecke]] ontworpen grondwetswijziging aangenomen die de macht van de koning drastisch terugdringt. Vanaf dat moment ligt de regeringsverantwoordelijkheid bij de ministers.

{| class="wikitable"

! Kabinet

! Politieke kleur

! Aantreden

! Demissionair

! Aftreden

|-

| [[Kabinet-Schimmelpenninck]] || Conservatief

| align="right" | 25 maart 1848

| align="right" | 17 mei 1848

| align="right" | 21 november 1848

|-

| [[Kabinet-De Kempenaer-Donker Curtius]] || Gematigd liberaal

| align="right" | 21 november 1848

| align="right" | 26 september 1849

| align="right" | 1 november 1849

|-

| [[Kabinet-Thorbecke I]] || Liberaal

| align="right" | 1 november 1849

| align="right" | 17 april 1853

| align="right" | 19 april 1853

|-

| [[Kabinet-Van Hall-Donker Curtius]] || Conservatief

| align="right" | 19 april 1853

| align="right" | 24 juni 1856

| align="right" | 1 juli 1856

|-

| [[Kabinet-Van der Brugghen]] || Conservatief

| align="right" | 1 juli 1856

| align="right" | 1 maart 1858

| align="right" | 18 maart 1858

|-

| [[Kabinet-Rochussen]] || Conservatief / liberaal

| align="right" | 18 maart 1858

| align="right" | 8 februari 1860

| align="right" | 23 februari 1860

|-

| [[Kabinet-Van Hall-Van Heemstra]] || Conservatief / liberaal

| align="right" | 23 februari 1860

| align="right" | 24 februari 1861

| align="right" | 14 maart 1861

|-

| [[Kabinet-Van Zuylen van Nijevelt-Van Heemstra]] || Conservatief / liberaal

| align="right" | 14 maart 1861

| align="right" | 17 december 1861

| align="right" | 1 februari 1862

|-

| [[Kabinet-Thorbecke II]] || Liberaal

| align="right" | 1 februari 1862

| align="right" | 24 januari 1866

| align="right" | 10 februari 1866

|-

| [[Kabinet-Fransen van de Putte]] || Liberaal

| align="right" | 10 februari 1866

| align="right" | 19 mei 1866

| align="right" | 1 juni 1866

|-

| [[Kabinet-Van Zuylen van Nijevelt]] || Conservatief

| align="right" | 1 juni 1866

| align="right" | 28 april 1868

| align="right" | 4 juni 1868

|-

| [[Kabinet-Van Bosse-Fock]] || Liberaal

| align="right" | 4 juni 1868

| align="right" | 5 december 1870

| align="right" | 4 januari 1871

|-

| [[Kabinet-Thorbecke III]] || Liberaal

| align="right" | 4 januari 1871

| align="right" | 6 juni 1872

| align="right" | 6 juli 1872

|-

| [[Kabinet-De Vries-Fransen van de Putte]] || Liberaal

| align="right" | 6 juli 1872

| align="right" | 20 juni 1874

| align="right" | 27 augustus 1874

|-

| [[Kabinet-Heemskerk-Van Lynden van Sandenburg]] || Conservatief

| align="right" | 27 augustus 1874

| align="right" | 27 augustus 1877

| align="right" | 3 november 1877

|-

| [[Kabinet-Kappeyne van de Coppello]] || Liberaal (vooruitstrevend)

| align="right" | 3 november 1877

| align="right" | 11 juli 1879

| align="right" | 20 augustus 1879

|-

| [[Kabinet-Van Lynden van Sandenburg]] || Liberaal (behoudend)

| align="right" | 20 augustus 1879

| align="right" | 1 maart 1883

| align="right" | 23 april 1883

|-

| [[Kabinet-Heemskerk Azn.]] || Liberaal (behoudend)

| align="right" | 23 april 1883

| align="right" | 30 maart 1888

| align="right" | 21 april 1888

|-

| [[Kabinet-Mackay]] || Christelijk

| align="right" | 21 april 1888

| align="right" | 9 juli 1891

| align="right" | 21 augustus 1891

|-

| [[Kabinet-Van Tienhoven]] || Liberaal

| align="right" | 21 augustus 1891

| align="right" | 24 april 1894

| align="right" | 9 mei 1894

|-

| [[Kabinet-Röell]] || Liberaal (behoudend)

| align="right" | 9 mei 1894

| align="right" | 28 juni 1897

| align="right" | 27 juli 1897

|-

| [[Kabinet-Pierson]] || Liberaal (vooruitstrevend)

| align="right" | 27 juli 1897

| align="right" | 28 juni 1901

| align="right" | 1 augustus 1901

|-

| [[Kabinet-Kuyper]] || Christelijk

| align="right" | 1 augustus 1901

| align="right" | 3 juli 1905

| align="right" | 17 augustus 1905

|-

| [[Kabinet-De Meester]] || Liberaal

| align="right" | 17 augustus 1905

| align="right" | 21 december 1907

| align="right" | 12 februari 1908

|-

| [[Kabinet-Heemskerk]] || Christelijk

| align="right" | 12 februari 1908

| align="right" | 26 juni 1913

| align="right" | 29 augustus 1913

|-

| [[Kabinet-Cort van der Linden]] || Liberaal (vooruitstrevend)

| align="right" | 29 augustus 1913

| align="right" | 2 juli 1918

| align="right" | 9 september 1918

|}

==Kabinetten van 1918 tot 1940==

Het liberale kabinet-Cort van der Linden, vanuit de oppositie gesteund door de sociaaldemocraten, voert in 1917 het algemeen mannenkiesrecht en de stemplicht in, en verandert het tot dan bestaande [[districtenstelsel]] in een stelsel van [[evenredige vertegenwoordiging]]. In 1919 wordt het algemeen vrouwenkiesrecht ingevoerd. Vanaf dan is er sprake van een volledige [[vertegenwoordigende democratie]]: de leden van de [[Staten-Generaal van het Koninkrijk der Nederlanden|Staten-Generaal]] worden verkozen door en vertegenwoordigen het gehele Nederlandse volk.

{| class="wikitable"

! Kabinet

! Voorzitter

! Partijen

! Van

! Demissionair

! Tot

! Dagen

|- valign="top"

| valign="top" | [[Kabinet-Ruijs de Beerenbrouck I|Ruijs de Beerenbrouck I]]

| valign="top" | [[Charles Ruijs de Beerenbrouck]]

| valign="top" | [[Roomsch-Katholieke Staatspartij|RKSP]], [[Anti-Revolutionaire Partij|ARP]], [[Christelijk-Historische Unie|CHU]]

| valign="top" | 9 september 1918

| align="right" | 18 juli 1922 [[Tweede_Kamerverkiezingen_1922|(verkiezingen)]]

| valign="top" align="right" | 18 september 1922

| align="center" | {{Aantal dagen|maand1=09|dag1=09|jaar1=1918|maand2=09|dag2=18|jaar2=1922}}

|-

| [[Kabinet-Ruijs de Beerenbrouck II|Ruijs de Beerenbrouck II]]

| [[Charles Ruijs de Beerenbrouck]] || RKSP, ARP, CHU

| align="right" | 18 september 1922

| align="right" | 1 juli 1925 [[Tweede_Kamerverkiezingen_1925|(verkiezingen)]]

| align="right" | 4 augustus 1925

| align=center | {{Aantal dagen|maand1=9|dag1=18|jaar1=1922|maand2=8|dag2=4|jaar2=1925}}

|-

| [[Kabinet-Colijn I|Colijn I]] || [[Hendrikus Colijn]] (ARP)

| RKSP, ARP, CHU

| align="right" | 4 augustus 1925

| align="right" | 11 november 1925

| align="right" | 8 maart 1926

| align=center | {{Aantal dagen|maand1=8|dag1=4|jaar1=1925|maand2=3|dag2=8|jaar2=1926}}

|-

| [[Kabinet-De Geer I|De Geer I]] || [[Dirk Jan de Geer]] (CHU)

| RKSP, ARP, CHU

| align="right" | 8 maart 1926

| align="right" | 3 juli 1929 [[Tweede_Kamerverkiezingen_1929|(verkiezingen)]]

| align="right" | 10 augustus 1929

| align=center | {{Aantal dagen|maand1=3|dag1=8|jaar1=1926|maand2=8|dag2=10|jaar2=1929}}

|-

| [[Kabinet-Ruijs de Beerenbrouck III|Ruijs de Beerenbrouck III]]

| [[Charles Ruijs de Beerenbrouck]] || RKSP, ARP, CHU

| align="right" | 10 augustus 1929

| align="right" | 15 mei 1933 [[Tweede_Kamerverkiezingen_1933|(verkiezingen)]]

| align="right" | 26 mei 1933

| align=center | {{Aantal dagen|maand1=8|dag1=10|jaar1=1929|maand2=5|dag2=26|jaar2=1933}}

|-

| [[Kabinet-Colijn II|Colijn II]] || [[Hendrikus Colijn]] (ARP)

| RKSP, ARP, CHU, [[Liberale Staatspartij|LSP]], [[Vrijzinnig Democratische Bond|VDB]]

| align="right" | 26 mei 1933

| align="right" | 23 juli 1935

| align="right" | 31 juli 1935

| align=center | {{Aantal dagen|maand1=5|dag1=26|jaar1=1933|maand2=7|dag2=31|jaar2=1935}}

|-

| [[Kabinet-Colijn III|Colijn III]] || [[Hendrikus Colijn]] (ARP)

| RKSP, ARP, CHU, LSP, VDB

| align="right" | 31 juli 1935

| align="right" | 25 mei 1937 [[Tweede_Kamerverkiezingen_1937|(verkiezingen)]]

| align="right" | 24 juni 1937

| align=center | {{Aantal dagen|maand1=7|dag1=31|jaar1=1935|maand2=6|dag2=24|jaar2=1937}}

|-

| [[Kabinet-Colijn IV|Colijn IV]] || [[Hendrikus Colijn]] (ARP)

| RKSP, ARP, CHU

| align="right" | 24 juni 1937

| align="right" | 29 juni 1939

| align="right" | 25 juli 1939

| align=center | {{Aantal dagen|maand1=6|dag1=24|jaar1=1937|maand2=7|dag2=25|jaar2=1939}}

|-

| [[Kabinet-Colijn V|Colijn V]] || [[Hendrikus Colijn]]

| ARP, CHU, LSP

| align="right" | 25 juli 1939

| align="right" | 27 juli 1939

| align="right" | 10 augustus 1939

| align=center | {{Aantal dagen|maand1=7|dag1=25|jaar1=1939|maand2=8|dag2=10|jaar2=1939}}

|-

| [[Kabinet-De Geer II|De Geer II]] || [[Dirk Jan de Geer]] (CHU)

| RKSP, [[Sociaal-Democratische Arbeiderspartij|SDAP]], ARP, CHU, VDB

| align="right" | 10 augustus 1939

| align="right" | 3 september 1940

| align="right" | 3 september 1940

| align=center | {{Aantal dagen|maand1=8|dag1=10|jaar1=1939|maand2=9|dag2=3|jaar2=1940}}

|}

==Kabinetten tijdens de Tweede Wereldoorlog ==

{{zie hoofdartikel|Londens kabinet}}

Op 10 mei 1940 wordt Nederland binnengevallen door nazi-Duitsland. Op 13 mei vertrekt koningin [[Wilhelmina der Nederlanden|Wilhelmina]] op uitdrukkelijk verzoek van het kabinet-De Geer vanuit [[Den Haag]] naar [[Zeeland (provincie)|Zeeland]], en als dat niet mogelijk blijkt naar [[Londen]]. De ministers volgen haar even later. Na het bombardement op Rotterdam besluit het Nederlandse leger op 15 mei te capituleren. Vanuit Londen worden de overige Koninkrijksdelen ([[Nederlands-Indië]], [[Suriname]] en het [[Gebiedsdeel Curaçao]]) bestuurd, het verzet in Nederland gesteund, en later de terugkeer en wederopbouw voorbereid. De Geer moet op aandrang van koningin Wilhelmina al na enkele maanden het veld ruimen vanwege zijn defaitistische houding: hij is bereid de Duitse overmacht te erkennen en wil vredesonderhandelingen met de bezetter beginnen. Hij wordt vervangen door de strijdbare minister van Justitie [[Pieter Gerbrandy]].

{| class="wikitable"

! Kabinet

! Voorzitter

! Partij

! Van

! Demissionair

! Tot

|- valign="top"

| valign="top" | [[Kabinet-Gerbrandy I|Gerbrandy I]]

| valign="top" | [[Pieter Gerbrandy]] (ARP)

| valign="top" | RKSP, SDAP, ARP, CHU, VDB

| valign="top" align="right" | 3 september 1940

| align="right" | 12 juni 1941

| valign="top" align="right" | 28 juli 1941

|-

| [[Kabinet-Gerbrandy II|Gerbrandy II]]

| [[Pieter Gerbrandy]] (ARP) || RKSP, SDAP, ARP, CHU, LSP, VDB

| align="right" | 28 juli 1941

| align="right" | 21 januari 1945

| align="right" | 23 februari 1945

|-

| [[Kabinet-Gerbrandy III|Gerbrandy III]]

| [[Pieter Gerbrandy]] (ARP) || RKSP, ARP, VDB

| align="right" | 23 februari 1945

| align="right" | 12 mei 1945

| align="right" | 24 juni 1945

|}

== Zie ook ==

* [[Nederlandse regering voor 1848]]

* [[Nederlandse kabinetten sinds de Tweede Wereldoorlog]]

* [[Lijst van politieke partijen in Nederland]]

{{Navigatie kabinetten Koninkrijk der Nederlanden}}

[[Categorie:Nederlands kabinet| 9]]