Nederlandse kabinetten van 1848 t/m 1945: verschil tussen versies

{{Nederlandse Politiek}}

[[Nederlands kabinet|Nederlandse kabinetten]] van [[1848]] tot en met de Tweede Wereldoorlog. Tussen 1813 (het einde van de Franse bezetting) en 1848 was er geen sprake van kabinetten, maar slechts van individuele ministers direct onder de koning. Alle kabinetten in deze periode waren daarmee conservatief gekleurd.

==Kabinetten van 1848 tot 1918==

In 1848 wordt een onder leiding van de liberaal [[Johan Rudolph Thorbecke|Thorbecke]] ontworpen grondwetswijziging aangenomen die de macht van de koning drastisch terugdringt. Vanaf dat moment ligt de regeringsverantwoordelijkheid bij de ministers.

{| class="prettytable"

|-----

! Kabinet

! Politieke kleur

! Periode

|-----

| [[kabinet-Schimmelpenninck]] || Conservatief

| 1848

|-----

| [[kabinet-De Kempenaer/Donker Curtius]]

| Gematigd liberaal || 1848-1849

|-----

| [[kabinet-Thorbecke I]] || Liberaal || 1849-1853

|-----

| [[kabinet-Van Hall/Donker Curtius]] || Conservatief

| 1853-1856

|-----

| [[kabinet-Van der Brugghen]] || Conservatief

| 1856-1858

|-----

| [[kabinet-Rochussen]] || Conservatief / liberaal

| 1858-1860

|-----

| [[kabinet-Van Hall/Van Heemstra]] || Conservatief / liberaal

| 1860-1861

|-----

| [[kabinet-Van Zuylen van Nijevelt/Van Heemstra]]

| Conservatief / liberaal || 1861-1862

|-----

| [[kabinet-Thorbecke II]] || Liberaal

| 1862-1866

|-----

| [[kabinet-Fransen van de Putte]] || Liberaal

| 1866

|-----

| [[kabinet-Van Zuylen van Nijevelt]] || Conservatief

| 1866-1868

|-----

| [[kabinet-Van Bosse/Fock]] || Liberaal

| 1868-1871

|-----

| [[kabinet-Thorbecke III]] || Liberaal

| 1871-1872

|-----

| [[Kabinet-De Vries/Fransen van de Putte]]

| Liberaal || 1872-1874

|-----

| [[Kabinet-Heemskerk/Van Lynden van Sandenburg]]

| Conservatief || 1874-1877

|-----

| [[Kabinet-Kappeyne van de Coppello]]

| Liberaal (vooruitstrevend) || 1877-1879

|-----

| [[Kabinet-Van Lynden van Sandenburg]]

| Liberaal (behoudend) || 1879-1883

|-----

| [[Kabinet-Heemskerk Azn.]] || Liberaal (behoudend)

| 1883-1888

|-----

| [[Kabinet-Mackay]] || Christelijk || 1888-1891

|-----

| [[Kabinet-Van Tienhoven]] || Liberaal

| 1891-1894

|-----

| [[Kabinet-Röell]] || Liberaal (behoudend)

| 1894-1897

|-----

| [[Kabinet-Pierson]] || Liberaal (vooruitstrevend)

| 1897-1901

|-----

| [[Kabinet-Kuyper]] || Christelijk || 1901-1905

|-----

| [[Kabinet-De Meester]] || Liberaal || 1905-1908

|-----

| [[Kabinet-Heemskerk]] || Christelijk

| 1908-1913

|-----

| [[Kabinet-Cort van der Linden]] || Liberaal (vooruitstrevend)

| 1913-1918

|}

==Kabinetten van 1918 tot 1940==

Het liberale kabinet-Cort van der Linden, vanuit de oppositie gesteund door de sociaaldemocraten, voert in 1917 het algemeen mannenkiesrecht en de stemplicht in, en verandert het tot dan bestaande [[districtenstelsel]] in een stelsel van [[evenredige vertegenwoordiging]]. In 1919 wordt het algemeen vrouwenkiesrecht ingevoerd. Vanaf dan is er sprake van een volledige [[vertegenwoordigende democratie]]: de leden van de [[Staten-Generaal van het Koninkrijk der Nederlanden|Staten-Generaal]] worden verkozen door en vertegenwoordigen het gehele Nederlandse volk.

{| class="prettytable"

|-----

! Kabinet

! Voorzitter

! Partij

! Van

! Demissionair

! Tot

|----- valign="top"

| valign="top" | [[Kabinet-Ruijs de Beerenbrouck I|Ruijs de Beerenbrouck I]]

| valign="top" | [[Charles Ruijs de Beerenbrouck]]

| valign="top" | [[Rooms-Katholieke Staatspartij|RKSP]], [[Anti-Revolutionaire Partij|ARP]], [[Christelijk-Historische Unie|CHU]]

| valign="top" align="right" | [[9 september]] [[1918]]

| align="right" | [[18 juli]] [[1922]] [[Tweede_Kamerverkiezingen_1922|(verkiezingen)]]

| valign="top" align="right" | [[18 september]] [[1922]]

|-----

| [[Kabinet-Ruijs de Beerenbrouck II|Ruijs de Beerenbrouck II]]

| [[Charles Ruijs de Beerenbrouck]] || RKSP, ARP, CHU

| align="right" | [[18 september]] [[1922]]

| align="right" | [[1 juli]] [[1925]] [[Tweede_Kamerverkiezingen_1925|(verkiezingen)]]

| align="right" | [[4 augustus]] [[1925]]

|-----

| [[Kabinet-Colijn I|Colijn I]] || [[Hendrikus Colijn]] (ARP)

| RKSP, ARP, CHU

| align="right" | [[4 augustus]] [[1925]]

| align="right" | [[11 november]] [[1925]]

| align="right" | [[8 maart]] [[1926]]

|-----

| [[Kabinet-De Geer I|De Geer I]] || [[Dirk Jan de Geer]] (CHU)

| RKSP, ARP, CHU

| align="right" | [[8 maart]] [[1926]]

| align="right" | [[3 juli]] [[1929]] [[Tweede_Kamerverkiezingen_1929|(verkiezingen)]]

| align="right" | [[10 augustus]] [[1929]]

|-----

| [[Kabinet-Ruijs de Beerenbrouck III|Ruijs de Beerenbrouck III]]

| [[Charles Ruijs de Beerenbrouck]] || RKSP, ARP, CHU

| align="right" | [[10 augustus]] [[1929]]

| align="right" | [[15 mei]] [[1933]] [[Tweede_Kamerverkiezingen_1933|(verkiezingen)]]

| align="right" | [[26 mei]] [[1933]]

|-----

| [[Kabinet-Colijn II|Colijn II]] || [[Hendrikus Colijn]] (ARP)

| RKSP, ARP, CHU, [[Liberale Staatspartij|LSP]], [[Vrijzinnig Democratische Bond|VDB]]

| align="right" | [[26 mei]] [[1933]]

| align="right" | [[23 juli]] [[1935]]

| align="right" | [[31 juli]] [[1935]]

|-----

| [[Kabinet-Colijn III|Colijn III]] || [[Hendrikus Colijn]] (ARP)

| RKSP, ARP, CHU, LSP, VDB

| align="right" | [[31 juli]] [[1935]]

| align="right" | [[25 mei]] [[1937]] [[Tweede_Kamerverkiezingen_1937|(verkiezingen)]]

| align="right" | [[24 juni]] [[1937]]

|-----

| [[Kabinet-Colijn IV|Colijn IV]] || [[Hendrikus Colijn]] (ARP)

| RKSP, ARP, CHU

| align="right" | [[24 juni]] [[1937]]

| align="right" | [[29 juni]] [[1939]]

| align="right" | [[25 juli]] [[1939]]

|-----

| [[Kabinet-Colijn V|Colijn V]] || [[Hendrikus Colijn]]

| ARP, CHU, LSP

| align="right" | [[25 juli]] [[1939]]

| align="right" | [[27 juli]] [[1939]]

| align="right" | [[10 augustus]] [[1939]]

|-----

| [[Kabinet-De Geer II|De Geer II]] || [[Dirk Jan de Geer]] (CHU)

| RKSP, [[Sociaal Democratische Arbeiders Partij|SDAP]], ARP, CHU, VDB

| align="right" | [[10 augustus]] [[1939]]

| align="right" | [[3 september]] [[1940]]

| align="right" | [[3 september]] [[1940]]

|}

==Kabinetten tijdens de Tweede Wereldoorlog ([[Londens kabinet|Londense kabinetten]])==

Op 10 mei 1940 wordt Nederland binnengevallen door nazi-Duitsland. Op 13 mei vertrekt koningin [[Wilhelmina der Nederlanden|Wilhelmina]] op uitdrukkelijk verzoek van het kabinet-De Geer vanuit [[Den Haag]] naar [[Zeeland (provincie)|Zeeland]], en als dat niet mogelijk blijkt naar [[Londen]]. De ministers volgen haar even later. Na het bombardement op Rotterdam besluit het Nederlandse leger op 15 mei te capituleren. Vanuit Londen worden de overige Koninkrijksdelen ([[Nederlands-Indië]], [[Suriname]] en het [[Gebiedsdeel Curaçao]]) bestuurd, het verzet in Nederland gesteund, en later de terugkeer en wederopbouw voorbereid. De Geer moet op aandrang van koningin Wilhelmina al na enkele maanden het veld ruimen vanwege zijn defaitistische houding: hij is bereid de Duitse overmacht te erkennen en wil vredesonderhandelingen met de bezetter beginnen. Hij wordt vervangen door de strijdbare minister van Justitie [[Pieter Gerbrandy]].

{| class="prettytable"

|-----

! Kabinet

! Voorzitter

! Partij

! Van

! Demissionair

! Tot

|----- valign="top"

| valign="top" | [[Kabinet-Gerbrandy I|Gerbrandy I]]

| valign="top" | [[Pieter Gerbrandy]] (ARP)

| valign="top" | RKSP, SDAP, ARP, CHU, VDB

| valign="top" align="right" | [[3 september]] [[1940]]

| align="right" | [[12 juni]] [[1941]]

| valign="top" align="right" | [[28 juli]] [[1941]]

|-----

| [[Kabinet-Gerbrandy II|Gerbrandy II]]

| [[Pieter Gerbrandy]] (ARP) || RKSP, SDAP, ARP, CHU, LSP, VDB

| align="right" | [[28 juli]] [[1941]]

| align="right" | [[21 januari]] [[1945]]

| align="right" | [[23 februari]] [[1945]]

|-----

| [[Kabinet-Gerbrandy III|Gerbrandy III]]

| [[Pieter Gerbrandy]] (ARP) || RKSP, ARP, VDB

| align="right" | [[23 februari]] [[1945]]

| align="right" | [[12 mei]] [[1945]]

| align="right" | [[24 juni]] [[1945]]

|}

== Zie ook ==

*[[Nederlandse regering voor 1848]]

*[[Nederlandse kabinetten sinds WO II|Nederlandse kabinetten sinds de Tweede Wereldoorlog]]

*[[Politieke partijen in Nederland]]

[[Categorie:Nederlands kabinet| 9]]