Marcel Minnaert
Marcel Minnaert | ||
---|---|---|
![]() | ||
Marcel Minnaert in 1967
| ||
Persoonlijke gegevens | ||
Volledige naam | Marcel Gilles Jozef Minnaert | |
Geboortedatum | 12 februari 1893 | |
Geboorteplaats | Brugge | |
Overlijdensdatum | 26 oktober 1970 | |
Overlijdensplaats | Utrecht | |
Wetenschappelijk werk | ||
Vakgebied | Biologie, astrofysica | |
Publicaties | De Natuurkunde van 't Vrije Veld | |
Promotor | Leonard Ornstein[1] | |
Alma mater | Universiteit Gent Universiteit Leiden Universiteit Utrecht ![]() | |
Instituten | Universiteit Leiden, Universiteit Utrecht |
Marcel Gilles Jozef Minnaert (Brugge, 12 februari 1893 - Utrecht, 26 oktober 1970) was een in België geboren bioloog, astrofysicus, didacticus, flamingant, esperantist, pacifist en marxist. Hij staat vooral bekend als pionier van het spectroscopisch onderzoek van de Zon en als begaafde didacticus.
Studiejaren in België en Nederland
![](https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Bestuur_De_Heremanszonen.jpg/260px-Bestuur_De_Heremanszonen.jpg)
Minnaert werd geboren in een liberaal, vrijzinnig gezin. Zijn vader was leraar. Hij volgde lagere school in Brugge. Toen zijn vader stierf verhuisde hij met zijn moeder naar Gent. Hij volgde er middelbaar onderwijs aan het Gentse Atheneum en studeerde er af in 1910. Onder zijn leraars bevonden zich Hippoliet Meert en Jan Oscar De Gruyter, die zijn Vlaamsgezindheid aanwakkerden.[2] Hij werd lid van De Heremanszonen en van 't Zal wel gaan.
Van 1910 tot 1914 studeerde Minnaert biologie, onder meer bij Julius Mac Leod. Hij promoveerde op 24 juli 1914 met de grootste onderscheiding op het proefschrift Licht- en schaduwnaalden bij Pinus Laricio Poir,[3] over kwantitatieve fotobiologie (onderzoek naar het effect van licht op planten).
Tijdens zijn universiteitsstudies radicaliseerde Minnaert en werd een anti-Belgisch flamingant. Hij werd medeorganisator van de Groot-Nederlandse studentencongressen, samen met Pieter Geyl en dominee Jan Derk Domela Nieuwenhuis Nyegaard.
In juli 1914 reisde hij met zijn moeder in Noorwegen. Bij zijn terugkeer in Gent was de Eerste Wereldoorlog uitgebroken. Hij weigerde de vervulling van de reguliere militaire dienstplicht, maar hielp in de Gentse normaalschool een hospitaal te organiseren.
Eerste Wereldoorlog
Minnaert besefte dat zijn natuurkundige kennis onvoldoende was en zijn moeder stuurde hem naar Leiden om daar in 1915-1916 natuurkunde te studeren. Hij nam deel aan de natuurkundecolloquia op woensdagavonden van Paul en Tatjana Afanasjeva, beiden inspirerende vernieuwers van het natuur- en wiskundeonderwijs. Onder meer Albert Einstein en Werner Heisenberg spraken daar.[3]
In 1916 kwam de Nederlandstalige Vlaamsche Hoogeschool tot stand, een Nederlandstalige versie van de Franstalige Universiteit van Gent en een initiatief van de bezetter, 'de Von Bissinguniversiteit' genoemd, naar de stichter en Duitse bevelhebber. Minnaert spande zich in om docenten te vinden voor deze universiteit, hetgeen hem niet in dank werd afgenomen door de hierboven geciteerde Leidse wetenschappers, die dit als heulen met de vijand zagen.
Toen de universiteit in 1916 werd geopend, werd Minnaert lector fysica en bleef dit tot het einde van de oorlog, toen duidelijk werd dat de Duitsers verloren. Omstreeks 20 oktober 2018 trok Minnaert met zijn moeder naar Sluis en van daar weer naar Leiden, in de verwachting spoedig naar België te kunnen terugkeren. Hij had er goede contacten met Jan Romein, Hendrik Lorentz, Heike Kamerlingh Onnes en met het echtpaar Ehrenfest. In 1918 werd zijn woning geplunderd en Minnaert vestigde zich in Zeist. Hij werd bij verstek veroordeeld tot vijftien jaar dwangarbeid. Intussen trad hij in dienst bij de zonnefysicus Willem Julius in Utrecht, voor wie hij de zonnetelescoop op Sterrenwacht Sonnenborgh aan de praat kreeg, wat anderen niet gelukt was.[3]
Weer in Nederland
Minnaert werd weldra assistent bij Willem Julius voor diens onderzoek van de zon op het Heliofysisch Instituut en medewerker van professor L. S. Ornstein op het Fysisch Laboratorium. In 1920 verhuisde Minnaert met zijn moeder naar Bilthoven, waar hun woning aan de Parklaan 88 een dakplatform voor een sterrenkijker kreeg en een Vlaams-activistische leus op de gevel "Vliegt de Blauwvoet. Storm op zee". In 1925 promoveerde hij opnieuw (tweede promotie) bij Ornstein, de opvolger van Julius, met een proefschrift over Onregelmatige straalkromming. Minnaert brak internationaal door door zijn analyse van de spectra van de zonsverduisteringen in Lapland in 1927 en Sumatra in 1929. In 1928 was hij getrouwd met de 22-jarige natuurkundestudente Maria Bourgonje Coelingh (Miep, 1906-1990), die in 1938 promoveerde. Ze was een dochter van professor Derk Coelingh[4] en hartsvriendin van Truus van Cittert-Eymers die latere drukken van Minnaerts De natuurkunde van 't vrije veld zou verzorgen.[3]
Minnaert was tegen die tijd aanzienlijk geëvolueerd en van rechtse flamingant was hij uiterst links marxist en weldra communist geworden. Bij de inwijding in 1936 van een monument bij het graf van René de Clercq in Lage Vuursche was hij aanwezig en terwijl enkele van zijn vroegere vrienden onder het zingen van de Vlaamse Leeuw de fascistische groet brachten, groette hij met een gebalde linkervuist.[5] Hij mocht daarna van de Universiteit Utrecht geen college geven.[3]
In 1937 wees hij een benoeming af aan de Universiteit van Chicago en hij werd benoemd tot hoogleraar en directeur van de Utrechtse sterrenwacht.
Tweede Wereldoorlog
Van mei 1942 tot 20 april 1944 was Minnaert geïnterneerd in het Gijzelaarskamp Sint-Michielsgestel. Verschillende van de 600 geïnterneerden werden terechtgesteld. Minnaert onderrichtte zijn medegijzelaars in de natuur- en sterrenkunde.
In april 1944 (verjaardag van Hitler) werd hij vrijgelaten. Na zijn terugkeer vernam Minnaert dat twee studenten waren ondergedoken in 'zijn' sterrenwacht, wat een flinke schok voor hem was. Hoe radicaal en links Minnaert ook was geworden, hij was toch ook gezagsgetrouw.[6][7]
In 1946 werd Minnaert benoemd tot lid van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW). Door zijn politieke voorkeur kon hij geen rector magnificus van de Universiteit Utrecht worden tijdens de Koude Oorlog. In 1951 werd hij lid van de Koninklijke Vlaamse Academie.
Zijn brede belangstelling ging uit naar vele gebieden buiten de sterrenkunde. Zo was hij onder meer esperantist. Hij was een begaafde musicus en een Wagner-liefhebber.
Werk
Wetenschap
Minnaert deed baanbrekend werk op het gebied van de spectroscopie en spectraallijnen, waar hij zich onder meer bezighield met de methode van de groeikromme (curve of growth) en de equivalente breedte.
Didactiek
Minnaerts brede belangstelling en opmerkingsgave brachten hem ertoe allerlei alledaagse verschijnselen op een heldere manier voor een breder publiek te onderzoeken in zijn trilogie Natuurkunde van het vrije veld, dat in vele talen vertaald werd en internationaal navolging kreeg. Hij schreef deze trilogie in Bilthoven, wat blijkt uit de vele voorbeelden. Verder onder meer een boek met practicumexperimenten voor de sterrenkunde.
Promoties
Alle 16 onderstaande promoties en een eredoctoraat met Minnaert als promotor waren aan de Rijksuniversiteit Utrecht.[8]
Promovendus | Proefschrift | Jaar #afstammelingen[8] |
---|---|---|
Beckers, Jacques Maurice | A Study of the Fine Structure in the Solar Chromosphere | 1964 |
Claas, Willem Jan | The Composition of the Solar Atmosphere | 1951 |
de Groot, Thomas | Weak Solar Radio Bursts : Study of Narrow-Band Spectra of Noise Storms and Type-III Bursts | 1966 |
de Jager, Cornelis | The Hydrogen-Spectrum of the Sun | 1952 80 |
Dorrestein, Richard | Aanslagfuncties van metastabiele toestanden, gemeten met behulp van secundaire electronen-emissie, voor helium en neon | 1941 |
Gathier, Pieter Johannes | Low Dispersion Spectra of 27 F and G Type Stars | 1955 |
Greep, Pieter | De lichtwisseling van U Geminorum; de U Gem-sterren en de novae | 1942 |
Heintze, Johannes Rudolf Wilhelm | The Extreme Limb of the Sun | 1965 2 |
Hubenet, Henri | The Influence of the Photospheric Model on the Determination of the Solar Composition | 1960 |
Katz, Ernst | Contribution to the Understanding of Latent Image Formation in Photography | 1941 |
Schadee, Aert | The Formation of Molecular Lines in the Solar Spectrum | 1964 |
Unsöld, Dr. Albrecht Otto Johannes, eredoctoraat[9][10] | 1962, 30 maart | |
van de Hulst, Hendrik Christoffel | Optics of Spherical Particles | 1946 58 |
van Diggelen, Johannes | Photometric Properties of Lunar Crater Floors | 1959 |
van 't Veer, Frans | L'assombrissement centre-bord des étoiles | 1960 |
Zwaan, Cornelis | Sunspot Models : A Study of Sunspot Spectra | 1965 26 |
Zwanikken, Gerardus Cornelis Jozefus | Optische verschijnselen bij door botsingen gestoorde atomen | 1947 |
Publicaties
- vele wetenschappelijke artikelen
- Contributions à la Photobiologie quantitative, proefschrift Gent, 1914
- De Verdeeling van den Arbeid en het Nationaliteitenbeginsel, in Dietsche Stemmen 1 (1916) II, 298-317; 452-474
- Onregelmatige Straalkromming. Proefschrift Utrecht, 1925
- De natuurkunde van de zon, Den Haag, 1936
- De natuurkunde van 't vrije veld, 3 delen, 1937-1942, en vele latere herdrukken, Thieme, Zutphen OCLC 938805102
- met G.F.W. Mulders, J. Houtgast, Photometric Atlas of the Solar Spectrum, Amsterdam, 1940
- Dichters over Sterren, Arnhem, 1949
- The Photosphere en Photometry of the Moon, in G.P. Kuiper, The solar system, Chicago, 1953-) dl. I, 88-185 en dl. III, 213-248
- Forty Years of Solar Spectroscopy, in C. de Jager, The solar spectrum, Dordrecht, 1965, 3-25.
- Practical Work in Elementary Astronomy, Reidel, Dordrecht, 1969 (prakticumproeven)
Van het werk van Minnaert geniet De natuurkunde van 't vrije veld ruime bekendheid.
Eerbetoon
![](https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b9/Minnaertgebouw3.jpg/260px-Minnaertgebouw3.jpg)
- Op De Uithof, het universiteitsterrein van de Universiteit Utrecht, is een gebouw naar Minnaert genoemd. In dit Minnaertgebouw is het departement Natuur- en Sterrenkunde van de faculteit Bètawetenschappen gehuisvest.
- In de wijk Sterrenburg te Dordrecht is er een straat naar Minnaert vernoemd. De Minnaertweg is de hoofdweg voor enkele aangelegen straten (ringen).
- Wetenschappelijke erkenningen:
- De Adionmedaille van de Association pour le Développement International de l'Observatoire de Nice, 1964.
- De gouden medaille van de Royal Astronomical Society, 1947.
- De Bruce-medaille van de Universiteit van Chicago, 1951.
- The Minnaert correction (or Minnaert albedo)
- De maankrater Minnaert
- De planetoïde #1670 Minnaert
- De Minnaert-resonantie, het akoestische resoneren van het gas binnen een gasbel in een vloeistof, bijvoorbeeld een luchtbel in water.
- Lynch, David & Livingston, William: Light and color in nature, Cambridge University Press, 1995, vertaald als Licht en kleur in de natuur, Veen Magazines, Diemen, 2006
Trivia
In De Aanslag van Harry Mulisch wordt De Natuurkunde van 't Vrije Veld genoemd:
Ze deden het echt, er was al niets meer aan te doen! Het huis brandde van binnen en van buiten. Al zijn spullen, zijn boeken, Karl May, zijn Natuurkunde van het vrije veld, zijn verzameling vliegtuigfoto’s, de bibliotheek van zijn vader, met de stroken groen laken tegen de planken, zijn moeders kleren, de knot wol, de stoelen en tafels: alles ging er aan. De soldaat schroefde zijn vlammenwerper dicht en verdween in het donker. (pagina 41)
Literatuur
- Henk DE BRUIN,Marcel Minnaert (1893-1970), Meteorologica 29(4), december 2020, 4-5
- C. DE JAGER, In memoriam prof. dr. M.G.J. Minnaert, in: Jaarboek van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten van België, 1970.
- L. BUNING, Marcel Minnaert, in: Nationaal Biografisch Woordenboek, T. VI, 1974.
- Daniel VAN ACKER, Het aktivistisch avontuur, 1991.
- Daniel VAN ACKER, Marcel Minnaert, in: Wetenschappelijke Tijdingen, 1994.
- Luc VANDEWEYER, Marcel Minnaert, in: Nieuwe encyclopedie van de Vlaamse Beweging, Tielt, 1998.
- L. MOLENAAR, Marcel Minnaert, astrofysicus 1893-1970 De rok van het universum, 2003
- L. MOLENAAR, Marcel Minnaert, astronoom en natuuronderzoeker, De Biltse Grift 16:93-102, 2007
Themanummers tijdschriften
- Themanummer 't Vrije veld, Nederlands Tijdschrift voor Natuurkunde 84(7), juli 2018
- Themanummer Marcel Minnaert, Meteorologica 29(4), december 2020
Externe links
Werk van Minnaert
- Minnaert: Natuurkunde van 't vrije veld deel 1-3 bij de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (dbnl)
- Publicaties van Marcel Minnaert bij Adsabs, cdsads.u-strasbg.fr. Geraadpleegd op 3 mei 2020.
Voorbeeld van een publicatie over natuurkunde van het vrije veld
- (en) M. Minnaert: XVI. On musical air-bubbles and the sounds of running water, www.tandfonline.com. Philosophical Magazine, Series 7, Volume 16, 1933, Issue 104, 235-248. (The London, Edinburgh, and Dublin Philosophical Magazine and Journal of Science.) Geraadpleegd op 3 mei 2020.
Biografie
- L. Buning , 'Minnaert, Marcel Gilles Jozef (1893-1970)', in Biografisch Woordenboek van Nederland. URL:http://www.historici.nl/Onderzoek/Projecten/BWN/lemmata/bwn1/minnaert [10-02-2012]
- Leo Molenaar: Marcel Minnaert, astrofysicus 1893-1970. De rok van het universum, 2003. Op DBNL.org.
- (en) Website van de Bruce Medalists op www.phys-astro.sonoma.edu.
Vernoemd
- ↑ http://www.genealogy.ams.org/id.php?id=110750; Mathematics Genealogy Project; geraadpleegd op: 8 oktober 2018.
- ↑ Joos Florquin, Prof. em. dr. Marcel G.J. Minnaert Zuilenstraat 25 bis, Utrecht (Nederland), in Ten huize van... 7, Brugge, 1971, 284-285.. Op www.dbnl.org
- ↑ a b c d e Henk de Bruin, Meteorologica 4 (2020)
- ↑ Maria Bourgonje Coelingh www.geni.com. Geraadpleegd op 3 mei 2021.
- ↑ Biograaf Leo Molenaar op leomolenaar.nl. Geraadpleegd op 26 januari 2017
- ↑ (nl) Hans van Maanen, De eerste stap in de wetenschap van Kees de Jager Akademie Nieuws oktober 2008.
- ↑ (nl) Rob Rutten, Studeren met Hans Rosenberg Verschenen in de Almanak 1995–1996 van de Utrechtse vereniging van studenten in de natuur-, sterren- en wiskunde ASkwadraat, pp. 134–137.
- ↑ a b Mathematics Genealogy Project 110750. Geraadpleegd op 26 november 2019.
- ↑ Albrecht Unsöld (1905-1995) op de Duitstalige wikipedia
- ↑ www.staff.science.uu.nl www.staff.science.uu.nl/~rutte101 R.J. Rutten: (Ere-)promoties in Utrecht vanaf 1880. Geraadpleegd op 16 september 2020