Kruidengeneeskunde: verschil tussen versies

Neem het voorbehoud bij medische informatie in acht.
Raadpleeg bij gezondheidsklachten een arts.

Fytotherapie, behandeling met planten, in de volksmond kruidengeneeskunde of kruidenleer genoemd, is het behandelen van gezondheidsklachten en ziekten met plantaardige middelen waarvan men een medicinaal effect veronderstelt. Het is daarmee niet noodzakelijkerwijs een alternatieve geneeswijze, maar kan als voorloper van de moderne farmacologie gezien worden.

In de fytotherapie gebruikte plantaardige middelen heten fytotherapeutica. Een algemeen aanvaarde definitie van fytotherapeutica luidt: "Geneesmiddelen die als actieve ingrediënten uitsluitend planten, delen van planten of plantenmaterialen of combinaties daarvan bevatten, in ruwe of bewerkte staat."^[1] Volgens deze definitie valt therapeutisch gebruik van geïsoleerde inhoudsstoffen van planten (bijvoorbeeld curcumine, morfine, digoxine, galantamine, taxol) uitdrukkelijk niet tot de fytotherapie.

Fytotherapie is een onderdeel van de geneeskruiden-plantkunde. Daarnaast omvat deze de fytochemie, de fytofarmacie (farmacognosie) en de fytotherapie. Het kan worden ingedeeld onder de natuurgeneeskunde. Veel fytotherapeutische kennis is gebaseerd op eeuwenlang verzamelde empirische kennis, maar zeker in de laatste decennia wordt er veel wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de werkzaamheid van kruiden. Tot voor kort waren heel wat kruidenmiddelen nog onvoldoende op wetenschappelijke wijze in kaart gebracht; de laatste decennia worden deze systematisch geëvalueerd op hun positieve of negatieve medische effecten en veiligheid.^[2] Wanneer kruidenmiddelen de toets van de dubbelblind-methode uit de evidence based medicine doorstaan en bovendien voldoen aan de gestelde veiligheidsnormen, dan worden deze als elk ander geneesmiddel opgenomen in de standaardgeneeskunde ^[bron?]. Diverse farmaceutische bedrijven investeren in research naar kruidengeneesmiddelen uit niet-Westerse culturen teneinde tot de ontdekking van nieuwe geneesmiddelen te komen.

Filosofieën

Fytotherapie of kruidengeneeskunde is de conventionele geneeswijze bij uitstek. De farmacie berust van oudsher op de kennis van kruidengeneesmiddelen. Het wordt dan ook in talrijke culturen gebruikt, onder andere de westerse natuurgeneeskunde, de antroposofische, de traditionele Chinese geneeskunde en de Ayurveda. De filosofie achter het gebruik van fytotherapie verschilt per geneeswijze.

• In de westerse natuurgeneeskunde was de fytotherapie lange tijd gebaseerd op de humoraalpathologie van Hippokrates, waarbij fytotherapie wordt gebruikt om de balans te herstellen tussen de vier lichaamssappen: bloed (sang), gele gal (chol), zwarte gal (melanchol) en slijm (flegma). Daarbij wordt ook gekeken naar gezonde eet- en drinkgewoonten, het belang van frisse lucht en een natuurlijk verloop van processen in het lichaam.
• De antroposofie baseert zich op de inzichten van Rudolf Steiner, waarbinnen de mens als vier met elkaar verbonden delen wordt gezien: het fysieke lichaam, het etherische lichaam, de ziel en de geestelijke kern. De antroposofische geneeskunde ziet ziekte als een onbalans tussen deze delen en tracht de balans te herstellen met fytotherapie.
• De traditionele Chinese geneeskunde past fytotherapie toe op basis van traditionele recepten die zijn bereid uit vele verschillende planten volgens de filosofie van de vijf-elementenleer. Deze elementen zijn hout, vuur, aarde, metaal en water. In een gezonde situatie houden alle elementen elkaar in evenwicht. Bij onbalans, klachten en ziekte kunnen één of meerdere elementen uit evenwicht raken en wordt fytotherapie gebruikt om het evenwicht te herstellen.
• De Ayurveda gaat er van uit dat het lichaam de geest volgt en dat een lichamelijke ziekte zijn oorzaak heeft in een onevenwichtigheid in de energieën van de geest. Deze energieën zijn vata, pitta en kapha. Onder andere fytotherapie wordt gebruikt om deze energieën terug te brengen naar de energieverdeling zoals die bij de geboorte was, omdat het toen per definitie optimaal in balans was.

Historie

Sinds mensenheugenis is bekend dat bepaalde planten een geneeskrachtige werking kunnen hebben en al even lang wordt daar gebruik van gemaakt.

Deze oermedicijnen hadden (en hebben) enkele belangrijke nadelen:

1. de kwaliteit van de gebruikte grondstoffen kan variëren, waardoor het moeilijk wordt de juiste dosis vast te stellen;
2. als het plantaardig materiaal niet het hele jaar door beschikbaar is, moet het op een of andere manier worden geconserveerd (bijvoorbeeld door het te drogen), waardoor de geneeskrachtige werking kan veranderen;
3. de kans op een allergische reactie op een van de vele bestanddelen is relatief groot. ^[3]

Met de opkomst van de fytochemie werd het mogelijk om werkzame stoffen uit het plantenextract te isoleren, waarmee de bovenstaande bezwaren gedeeltelijk werden overwonnen. Het bleek ook mogelijk sommige stoffen via een andere weg te verkrijgen, bijvoorbeeld door synthese op basis van bestanddelen van aardolie. Ook transgene bacteriën kunnen hiervoor worden ingezet. Zo ontstond de moderne farmacologie

In de meeste landen spelen plantaardige geneesmiddelen nog steeds een belangrijke rol. In China (traditionele Chinese geneeskunde) en India (Ayurveda) neemt de traditionele kruidengeneeskunde nog een prominente plaats in in de geneeskunde. In de westerse wereld is sprake van een hernieuwde belangstelling voor de fytotherapie. Sinds de jaren 70 is er een toename van wetenschappelijk onderzoek naar de effecten van kruiden die al duizenden jaren gebruikt worden in traditionele geneeswijzen, zoals de Ayurveda en de traditionele Chinese geneeskunde.

In 1985 schatte de Wereldgezondheisorganisatie dat ongeveer 80% van de wereldbevolking kruiden gebruikt voor de de behandeling van gezondheidsproblemen.

Veel medicijnen bevatten (of zijn gebaseerd op) actieve bestanddelen die afkomstig zijn uit planten. Digoxine, codeïne, aspirine, colchicine, morfine, vincristine, taxol en yohimbine zijn enkele populaire voorbeelden. In veel gevallen zijn de werkzame stoffen uit de plant langs chemische weg nagebootst, met een kleine verandering zodat er patent op kan worden verkregen.

Samenstelling

De chemische samenstelling van fytotherapeutische middelen van één en dezelfde plant kan enorm verschillen, afhankelijk van onder meer:

• identificatie: met name bij in het wild geoogste kruiden is een juiste identificatie belangrijk.
• genetische factoren
• groeiomstandigheden: factoren zoals grondsoort, bemesting en klimaat beïnvloeden in hoge mate de aanwezigheid van inhoudsstoffen van planten. In het wild geoogste planten vertonen nog meer variaties in gehaltes inhoudsstoffen dan gekweekte planten.
• het oogstmoment: Sint-janskruid heeft bijvoorbeeld het hoogste gehalte hypericine vlak voordat de plant bloeit. Andere planten moeten juist in volle bloei worden geoogst.
• de leeftijd van de plant tijdens de oogst
• verwerking: sommige (groepen) inhouddstoffen zijn chemisch onstabiel, of soms worden door oogst en/of verwerking enzymatische processen in gang gezet die de bepaalde inhoudsstoffen omzetten of juist vormen.
• opslag en transport: om afbraak van waardevolle bestanddelen, evenals microbiologisch verval te voorkomen, moeten de geoogste planten droog, koel en beschermd tegen licht bewaard worden.
• drogen: Kruiden kunnen vers of gedroogd worden verwerkt. Voor het drogen zijn verschillende methoden, die per plant kunnen verschillen. In het algemeen is de optimale droogtemperatuur circa 80 graden Celsius. Door te snel te drogen kunnen echter werkzame bestanddelen verloren gaan (met name de etherische oliën). Een te lange droogtijd kan, aan de andere kant, eveneens verlies aan werkzame stoffen veroorzaken, of de groei van micro-organismen bevorderen.
• extractiemethode en het oplosmiddel: De bereidingsmethode bepaalt voor een belangrijk deel welk deel van de inhoudsstoffen in het fytotherapeuticum terechtkomen. In water lossen weer andere stoffen op dan in alcohol of olie, en de hoeveelheid die oplost is afhankelijk van de tijdsduur. Bij hoge temperaturen verdampen bovendien veel etherische oliën.

Om deze reden zijn er enorme kwaliteitsverschillen tussen fytotherapeutische voedingssupplementen, ook als ze schijnbaar detzelfde plantaardige grondstof bevatten. Daardoor kunnen de effecten onvoorspelbaar zijn.^[3] De Nederlandse overheid is van plan om een beter toezicht op kruidenmiddelen te gaan houden, wat er tot nu toe in heeft geresulteerd dat elk jaar opnieuw zowel de fytotherapie als de homeopathie onder handen wordt genomen.^[4]

Bereidingsmethoden

Kruidenmiddelen kunnen op veel verschillende manieren worden gemaakt en gebruikt. De chemische samenstelling van deze bereidingen kan aanzienlijk verschillen, ook als deze van exact hetzelfde plantmateriaal worden gemaakt.

• Natieve bereiding: als uitsluitend het zuivere, verse plantmateriaal wordt gebruikt

• Perssap: het sap dat verkregen wordt door het uitpersen van het verse plantmateriaal (bladeren, bloemen, vruchten of wortels), al dan niet gesneden en/of gemengd met water. Perssap moet snel na productie worden geconsumeerd, omdat de houdbaarheid erg kort is. Deze kan verlengd worden door verhitten (bij commercieel verkijgbare perssappen gebeurt dat via UHT), maar daarbij kunnen waardevolle enzymen geïnactiveerd worden.

• Kruidenpoeder: poeder dat gemaakt wordt door gedroogde kruiden eerst te vermalen en vervolgens te verpulveren (meestal in een vijzel). Om verval van belangrijke inhoudsstoffen te voorkomen, wordt tegenwoordig plantmateriaal soms met vloeibare stikstof gekoeld en vervolgens fijngemalen. Het voordeel van deze bereidingswijze is dat er geen warmte vrijkomt bij het vermalen van de planten, waardoor de actieve inhoudsstoffen behouden blijven.

• kruidenthee, infusie of tisane: men onderscheidt hierbij de volgende bereidingswijzen:

• Aftreksel: men werpt de voorgeschreven hoeveelheid planten of het mengsel in kokend water, laat dit 5 à 10 minuten trekken.
• Opgieten: Bij het opgieten worden de betreffende plantendelen met heet water overgoten. Meestal laat men het plantmateriaal circa 5 à 10 minuten trekken, terwijl men af en toe omroert. Afhankelijk van de temperatuur van het water en de duur van het trekken lossen de aanwezige bestanddelen in het water op. Bij kruiden met etherische oliën dient het trekken afgedekt plaats te vinden, om verlies van deze vluchtige bestanddelen zo veel mogelijk te voorkomen.
• Afkooksel (decoct): de hardere of taaie delen van het kruid (houtachtige delen, schors, wortels) worden aan de kook gebracht met water en gebruikelijk is om dit mengsel circa 5 à 10 minuten te laten doorkoken. Vervolgens wordt het mengsel gezeefd en warm of koud gedronken. Decocten kunnen alleen worden gemaakt van planten die ook bij hitte hun werkzaamheid niet verliezen.
• Verlengd infuus: Een half uur trekken met water van 90 - 100 graden Celcius.

Aangezien door enzymatische en oxidatieve invloeden de werkstoffen van waterige bereidingen relatief snel worden afgebroken, moeten deze direct na bereiding geconsumeerd worden.

• Maceraat: een "koud" aftreksel in water bij 15 tot 25 graden Celcius. Maceratie in water wordt voornamelijk gebruikt bij kruiden met veel slijmstoffen (zoals hoornklaver, heemst of lijnzaad), omdat deze hun werkzaamheid verliezen bij verwarmen. Ook wordt dit gebruikt bij planten die stoffen die bij verhitten of koken prikkelende substanties vrijzetten. De tijdsduur voor het maken van een maceraat kan variëren van minuten tot zelfs weken. Een digeraat (digeratum) wodt op dezelfde wijze gemaakt, alleen is de temperatuur van het water daarbij 35 tot 45 graden Celcius.

Maceraten in glycerine, alcohol, olie of een ander oplosmiddel komen ook voor maar zijn minder gebruikelijk:

• In de gemmotherapie wordt uitsluitend gebruikgemaakt van maceraten op basis van glycerine en alcohol (glycerinemaceraten), omdat het jonge plantmateriaal (knoppen en scheuten) dat voor de gemmotherapie wordt gebruikt, daarin het beste oplost.
• Een kruidenolie wordt gemaakt door kruiden drie weken te laten macereren in een plantaardige olie en daarna af te zeven. Soms wordt dit proces versneld door de olie te verwarmen. Wanneer een kruidenolie met een alcoholische tinctuur wordt vermengd, ontstaat een kruidenbalsem. Een bekend voorbeeld zijn johannesolie, gemaakt van Sint-Janskruid en knoflookolie.

• Siroop: aftreksel van (meestal) vers plantmateriaal dat enkele weken in suikersiroop mag macereren en vervolgens wordt afgezeefd. Soms worden ook aftreksels, afkooksels, tincturen of plantensappen gemengd met de suikeroplossing en verwarmd tot alles opgelost is. Soms wordt in plaats van suikersiroop ook honing gebruikt. Bekende voorbeelden van medicinale siropen zijn tijmsiroop, dat een bekend middel tegen hoesten is, en venkelsiroop.

• Tinctuur: een aftreksel van meestal vers (maar soms ook gedroogd) plantmateriaal in een mengsel van water en ethanol. Het alcoholpercentage bedraagt gewoonlijk 40 à 60%, in sommige gevallen zelfs 90%. Tincturen worden meestal volgens het voorschrift van een farmacopee geproduceerd.

• Vloeibaar extract: aftreksel van meestal vers (maar soms ook gedroogd) plantmateriaal in een mengsel van water en alcohol, waarbij door filtering of destillatie een deel van de alcohol wordt verwijderd. De overgebleven alcohol fungeert dan als conserveermiddel. Het alcoholpercentage van vloeibare extracten is daardoor lager dan dat van tincturen, waardoor het plantmateriaal sterker geconcentreerd is.

• Droogextract: aftreksel van plantmateriaal in oplosmiddel (bv. water, alcohol (ethanol), aceton, CO₂ of hexanol) waarbij het oplosmiddel volledig wordt verdampt. Een nebulisaat is een bijzondere vorm van een droogextract, waarbij het aftreksel wordt verneveld en het vernevelde extract tijdens het afdalen wordt gedroogd in hete lucht.

• Etherische olie: de sterk geconcentrerde vluchtige oliën uit planten. Meestal wordt deze via stoomdestillatie gewonnen (bijvoorbeeld pepermuntolie), maar in geval van citrusvruchten vindt dat plaats door middel van koude persing. In de aromatherapie worden etherische oliën therapeutisch ingezet, maar etherische olie wordt soms ook aan massageolie toegevoegd.

• Kruidenazijn: een aftreksel van plantmateriaal in azijn. Het azijnzuur helpt actieve ingrediënten uit de kruiden te trekken en draagt bovendien bij aan de conservering.

• Kruidendestillaat, geest of spiritus: een aftreksel van plantmateriaal in acolholische dranken als wijn of jenever. Door de alcohol worden de inhoudsstoffen wel geëxtraheerd, maar de extractie is vaak minder dan van tincturen. Ook is de houdbaarheid minder dan die van tincturen. Voorbeelden: kruidenwijn, kruidenlikeur

• Zalf: een zalf wordt bereid door plantmateriaal (bijvoorbeeld sap, extract of tinctuur) te mengen met een vette substantie, gewoonlijk vaseline of lanoline.

• compressen en pleisters

Bij het bereiden van extracten vindt concentratie van het basismateriaal plaats, waardoor meer plantmateriaal nodig dan in de uiteindelijke bereiding aanwezig is. De verhouding tussen de oorspronkelijk aanwezige hoeveelheid plantmateriaal en het extract, wordt uitgedrukt in de "drug-extractverhouding". Deze verhouding kan hoog oplopen: het meestverkochte Ginkgo biloba extract ter wereld (GBE) bevat 50 maal de concentratie ginkgoliden als van nature aanwezig is in ginkgobladeren.

Wanneer het gehalte van één of meerdere inhousstoffen (meestal de veronderstelde werkzame stoffen) wordt gegarandeerd, spreekt men van een gestandaardiseerd product. Standaardisatie van fytotherapeutica vindt plaats om de natuurlijke variantie in inhoudsstoffen van fytotherapeutica te ondervangen en toch enige therapeutische stabiliteit te kunnen bieden aan behandelaars. Bij standaardisatie is het van belang dat niet slecchts de concentratie van één of meerdere inhoudsstoffen wordt gegarandeerd, maar dat alle procedures, van het zaaien tot het eindproduct, protocollair worden vastgelegd, zodat ze steeds op zovel mogelijk uniforme wijze worden uitgevoerd. Dit alles teneinde een zoveel mogelijk reproduceerbaar product te verkrijgen dat ook tussen verschillende productiecharges zo veel mogelijk uniform qua samenstelling is, ook wat betreft de inhoudsstoffen waarvan de gehaltes niet worden gegarandeerd.

Inhoudsstoffen

Bioctieve inhoudsstoffen van planten die door mensen geconsumeerd worden en die positieve effecten hebben op de menselijke stofwisseling, worden ze ook wel fytonutriënten genoemd. Fytonutriënten kunnen in verschillende stofklassen worden ingedeeld.

Tot de bekende actieve stoffen, waarbij de eigenschappen en de medicnale werking van belang zijn, behoren terpenen, bitterstoffen, alkaloïden, looistoffen, glycosiden, saponinen, slijmstoffen, de mineralen en de vitaminen.

• Bitterstoffen. De term "bitterstoffen" staat voor een omvangrijke groep van chemisch zeer verschillende, stikstofvrije, zuurstofhoudende plantbestanddelen die verantwoordelijk zijn voor de bittere smaak van veel planten.

• Enkelvoudige bitterstoffen worden in belangrijke mate als maagmiddel gebruikt, om de afscheiding van spijsverteringssappen in de mond, de maag en de darm te bevorderen. Deze stoffen worden bijvoorbeeld aangetroffen in de verschillende maagbitters. Typische voorbeelden voor droge bitterstoffen zijn de bitterstoffen van de gentiaanfamilie (Gentianaceae), van het duizendguldenkruid (Centaurium spp.), salie (Salvia officinalis) en absintalsem (Artemisia absinthium).
• Scherpe bitterstoffen stimuleren de warmte- en/of pijnreceptoren. Daartoe behoren bijvoorbeeld de stoffen in gember (Zingiber officinale) of spaanse peper (Capsicum sp..). Ze verhogen de afgifte van spijsverteringssappen (speeksel, maagsap) en worden daarom gebruikt bij winderigheid en maagklachten.

• Alkaloïden: zijn stikstofhoudende, organische verbindingen met een complexe structuur. Net als glycosiden zijn het sterk werkende stoffen die dikwijls voorkomen in planten die wij aanduiden met "giftig", omdat zij inwerken op het centrale zenuwstelsel en kalmerend, pijnstillend, maar ook prikkelend, stimulerend of opwekkend kunnenwerken. Tot de alkaloïden behoren bijvoordeeld morfine en codeïne, welke zich in het melksap van de bolpapaver (Papaver somniferum) bevinden, of atropine uit wolfskers (Atropa belladonna), cafeïne in de Koffieplant (Coffea spp.) en nicotine in tabaksbladeren (Nicotiana tabacum). In hoge doseringen zijn diverse alkaloïden toxisch.

• Looistoffen: Looistoffen zijn gecompliceerde, stikstofvrije verbindingen. Hun belangrijkste eigenschap is de adstringerende (=samentrekkende) werking op de huidweefsels. De toepasing van looistoffen vindt dan ook plaats bij ontstekingsprocessen die zich door roodheid, opzwellen van weefsel en verhoogde afscheiding openbaren. Door samentrekking van de oppervlakte volgt een verdichting van het weefsel; de roodheid neemt af en door het binnendringen van de looistoffen in de slijmklieren vertraagt de secretie. Bovendien hebben looistoffen in zekere mate antiseptische, desinfecterende en enigszins locale anaesthetische eigenschappen. Uitwendig vinden looistofbevattende kruidenbereidingen toepassing als mond- en gorgelwater. Inwendig dienen looistofhoudende kruiden voor de behandeling van diarree.

Vroeger werden looistoffen gebruikt bij het looien van dierenhuiden. Planten die looistoffen bevatten zijn de theeplant (Camellia sinensis), de eik (Quercus spp.) en blauwe bosbessen (Vaccinium myrtillus).

• Glycosiden. Deze stoffen, die men ook wel glucosiden noemt, zijn glucoseverbindingen die met zuren, basen en enzymen het splitsingsproduct suiker geven. De overblijvende verbinding (aglycon) bepaalt het al of niet werkzaam zijn van het glycoside. Er bestaan verschillende soorten glycosiden, waarvan sommigen sterk werken en zeker niet onschuldig zijn (denk bijvoorbeeld aan digitoxine). Een aantal voorbeelden met specifieke eigenschappen:

• Isothiocyanaatglycosiden (mosterdolieglycosiden), die stimulerend werken op de spijsvertering bij anorexie en dyspepsie. Planten met mosterdolieglycosiden zijn bijvoorbeeld herderstasje, witte mosterd, echt lepelblad, mierik en witte waterkers.
• Blauwzuurglycosiden, zoals het giftige amygdaline in bittere amandelen.
• Anthraquinonglycosiden (emodineglycosiden) zijn afgeleid van 1,8-dihydroxyanthraquinone (dantron, chrysazine), de oxygroepen bevinden zich niet aan één kern. Ze komen voor in rhamnus-, rheum-, cassia-, en aloësoorten. Sporen komen tevens voor in andere planten van de duizendknoopfamilie. Het zijn dikke darm relaxantia, welke via de dunne darm worden geresorbeerd en in de dikke darm worden uitgescheiden. Aldaar werken ze sterk laxerend door enerzijds verhindering van de waterresorptie en anderzijds reflectorische prikkeling van de dikke darm peristaltiek.
• Rubiaglycosiden zijn afgeleid van 1,2-dihydroxyanthraquinone of 1,3-dihydroxyanthraquinone (bijvoorbeeld alizarine), de oxygroepen bevinden zich uitsluitend aan één kern. Zoals de naam al aangeeft komen ze voor in Rubia tinctorum (Meekrap), maar ook enkele andere planten uit de Rubiaceae (sterbladigenfamilie) bevatten deze stoffen, zij het in mindere mate. Voorbeelden zijn geel walstro, kleefkruid en lievevrouwebedstro.
• Salicylglycosiden met een pijnstillende, koorts- en ontstekingsremmende werking.

• Saponinen bezitten de eigenschap om in combinatie met water sterk te gaan schuimen. Op basis van hun effect op de oppervlaktespanning hebben ze het karakter van zeep. Rechtstreeks in de bloedcirculatie gebracht werken saponinen als sterk vergif en leiden ze tot oplossing van de rode bloedlichaampjes en tot beschadiging van organen. Grote hoeveelheden veroorzaken krampen en na korte tijd ademverlamming. In het maagdarmkanaal worden saponinen bijna niet opgenomen en werken daarom bij opname door de mond niet giftig. Saponinehoudende planten worden in de fytotherapie als urinedrijvend middel (berkenbladeren) toegediend, alsook om hun afscheidende en slijmoplossende werking bij bronchitis (sleutelbloem). De wortel van de sleutelbloem (Primula spp.), klimopblad (Hedera helix), (berkenblad (Betula spp.)), zoethout (Glycyrrhiza glabra) en witte paardenkastanje (Aesculus spp.) bevatten saponinen.

• Slijmstoffen: Tot de slijmstoffen, die de slijmcellen van de planten bevatten, behoren zetmeel, gom en pectine, en worden in de eerste plaats ingezet bij ontstekingen van de slijmvliezen (maag, darm, luchtwegen). De slijmstoffen vormen op de onstoken slijmvliezen een beschermend laagje. Tot de planten die rijk zijn aan droge slijmstoffen behoren heemstwortel (Althaea officinalis), vlozaad (Plantago psyllium), lijnzaad (Linum usitatissimum) en smalle weegbree (Plantago lanceolata).

• Organische zuren: In heel veel planten, meestal in de vruchten, zitten bepaalde Organische zuren., zoals onder meer appelzuur, oxaalzuur, wijnsteenzuur, citroenzuur.

• Harsen: Harsen zijn niet-vluchtige stoffen die worden gevormd in de schors en het hout van met name tropische boomsoorten. Wanneer harsen oplossen in vluchtige (etherische) olie, dan wordt het balsem genoemd. Harsen bevatten en zuur en werken daarom prikkelend op de huid. Tot de harshoudende droge stoffen behoren mirre en wierook. Beide werken desinfecterend en ontstekingsremmend en worden vaak toegepast bij ontstekingen van de huid, de keel, de darm of de gewrichten.

• Mineralen: Verschillende mineralen komen in zeer kleine, maar daarom niet minder belangrijke, hoeveelheden in planten voor. Te denken valt aan natrium, kalium, calcium, magnesium, zwavel, silicium, ijzer, mangaan, koper, zink, fosfor, broom en jodium.

• Vitaminen

Toedieningsvormen

• Dampbaden of inhalaties
• Orale toedieningsvormen (capsules, tabletten etc.)
• Voetbaden
• Spray
• Omslagen
• Kompressen
• Kruidenzalf
• Kruidencrème

Juridische status

Binnen Europa bestaan per land grote verschillen in de juridische status van fytotherapeutica. In Duitsland, evenals in Frankrijk, is een extract op basis van Ginkgo biloba bladeren een geregistreerd geneesmiddel voor de behandeling van cerebrale en perifere vasculaire insufficiëntie.^[5] Op dezelfde wijze gestandaardiseerde extracten zijn in andere Europese landen verkrijgbaar als voedingssupplement. Wanneer kruidenbereidingen als voedingssupplement op de markt zijn, is het de verkopers ervan niet toegestaan medische claims te gebruiken ter promotie van hun product.

De registratie van planten als geneesmiddel is echter geen eenvoudige zaak. Planten bevatten zeer vele inhoudsstoffen, waarvan de hoeveelheden sterk kunnen wisselen.

In Duitsland

Sinds de aanpassing van de Arzneimittelgesetz (AMG) in 1978 heeft het Bundesgesundheitsamt de taak gekregen om de veiligheid en het effect van fytotherapeutische middelen te beoorden. Daartoe is een zogenoemde "Kommission E" opgericht, die van ongeveer 300 middelen het bestaande wetenschappelijk onderzoek heeft afgewogen en op grond daarvan een lijst heeft opgsteld van plantaardige bestanddelen waarvan en geneeskrachtig effect is aangetoond. Preparaten van deze plantaardige bestanddelen die aan de eisen van de commissie voldoen, zijn in Duitsland erkend als geneesmiddel.

Wetenschappelijke kritiek

Binnen de wetenschappelijke en medische gemeenschap is er zorg dat men goed geteste medicijnen vervangt door niet geteste stoffen en men hiermee de gezondheid schade toebrengt^[bron?]. Wetenschappelijke onderbouwing en onderzoek naar de werkzame stoffen ontbreekt vaak. Beweerde effecten zijn vaak niet aangetoond onder klinische omstandigheden.^[6] Het is geen uitzondering dat verkopers ten onrechte beweren dat plantaardige middelen werkzaam zijn tegen bepaalde ziektes, waardoor zij kwakzalverij bedrijven.^[7]

Risico's en schadelijkheid

Wat uit de natuur komt is niet per definitie gezond. Kruidengeneeskunde is met andere woorden geen synoniem voor "onschuldig" of "onschadelijk" en het adagium "Baat het niet dan schaadt het niet" is niet altijd van toepassing. Dat een kruid werkzaam is impliceert dat het ook bijwerkingen kan hebben of schadelijk kan zijn bij verkeerd of overmatig gebruik. De beroemde arts Paracelsus (1493-1541) zei al: "All Ding’ sind Gift und nichts ohn’ Gift; allein die Dosis macht, dass ein Ding kein Gift ist." (Alles is gif, en niets is zonder gif; alleen de dosering bepaalt dat iets geen gif is).

Voorbeelden

• Sint-Janskruid verhoogt de gevoeligheid van de huid voor de zon. Het zou niet samen ingenomen mogen worden met bier, koffie, wijn, chocolade, salami of gerookte of gepekelde voedingswaren omdat die chemicaliën bevatten die slecht reageren met het kruid en misselijkheid veroorzaken. Het is niet werkzaam voor ernstige depressie en mag niet genomen worden in plaats van voorgeschreven antidepressiva. Sint-Janskruid geeft vele interacties met diverse geneesmiddelen. De medicijnen met de belangrijkste wisselwerkingen zijn afweeronderdrukkende middelen, middelen die worden gebruikt bij een HIV-infectie, digoxine, bepaalde slaapmiddelen, een middel tegen hartritmestoornissen, de anticonceptiepil, antistollingsmiddelen en theofylline.^[8]

• In 1990 werd in België een proces gestart tegen artsen, apothekers en importeurs van Chinese kruiden, nadat een honderdtal vrouwen te horen had gekregen dat hun nieren aangetast waren door "ongeneeslijke interstitiële fibrosis". Alternatieve artsen hadden hen een geneeskrachtige cocktail met Chinese kruiden voorgeschreven om te vermageren. Het kruidenmengsel bevatte onder meer een plantensoort uit het geslacht Aristolochia die aristolochiazuur bevat, dat op zichzelf zeer giftig voor de nieren (nefrotoxisch) en kankerverwekkend is.

• Voor Ayurvedische producten zijn recent in verschillende landen officiële waarschuwingen van kracht omdat ze hoge waarden van giftige zware metalen zoals lood, kwik en/of arsenicum bevatten.^[9][10]

Zie ook

• Libellus de Medicinalibus Indorum Herbis

Externe links

• Nederlandse Vereniging voor Fytotherapie
• The European Scientific Cooperative on Phytotherapy
• Vlaamse Herboristen Vereniging

Kritisch

• Skepter: Gevaarlijke geneeskruiden
• Kunnen chiropraxie en kruiden verminken en doden?

^[bron?]

1. ↑ Nederlandse Vereniging voor Fytotherapie, Definitie
2. ↑ Edzard Ernst, Professor of Complementary Medicine aan de Exeter University
3. ↑ ^{a b} Fytotherapie in de openbare apotheek, Pharm Sel 1999;15:8-13
4. ↑ www.nu.nl, Beter toezicht op kruidenmiddelen
5. ↑ (en) Kleijnen J, Knipschild P. Ginkgo biloba. (1992) Lancet 340:1136-1139. PMID 1359218.
6. ↑ SKEPP, Kruidengeneeskunde – fytotherapie: Degelijke wetenschap of big business?
7. ↑ (en) ScienceWeek. Medical Biology: Quack Marketing of Internet Herbal Products URL geraadpleegd op 19 november 2007
8. ↑ Ziekenhuis.nl, Alternatief voor antidepressiva?
9. ↑ http://indian-medicos.blogspot.com/2007/04/australia-issues-alert-over-metal.html ‘’Australia issues alert over metal content in traditional Indian medicines’’ - Indian Medicos, 1 April, 2007
10. ↑ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15598918?dopt=Abstract Heavy Metal Content of Ayurvedic Herbal Medicine Products JAMA. 2004;292:2868-2873.