Kerktoonladder: verschil tussen versies
typo - gegevens in tabel - layout |
Geen bewerkingssamenvatting |
||
Regel 2: | Regel 2: | ||
[[Bestand:modii.PNG|center|500px|Voorbeelden van kerktoonladder]] |
[[Bestand:modii.PNG|center|500px|Voorbeelden van kerktoonladder]] |
||
'''Kerktoonladders''' zijn de 6 of 7 [[toonladder]]s uit de [[modaliteit (muziek)|modale]] [[muziek]]. Het zijn [[Diatoniek|diatonische]] toonladders (geconstrueerd met twee verschillende toonafstanden: de diatonische hele en halve toon) van 8 tonen, met telkens twee halve afstanden (kleine [[secunde]]) en vijf hele afstanden (grote secunde). |
|||
Kerktoonladders kunnen op de volgende manier eenvoudig geconstrueerd worden: |
|||
Een '''kerktoonladder''' is een type [[toonladder]] met dezelfde [[Interval (muziek)|intervallen]] als een majeur- of mineurtoonladder (te weten [[Diatoniek|diatoniek]]) maar begint op een andere trap van de toonladder. |
|||
⚫ | |||
Elke kerktoonladder kan worden gedefinieerd als een manier om de majeurtoonladder te spelen, beginnend en eindigend op een bepaalde noot. |
|||
Ziehier hoe je kerktoonladders vanaf de c-majeurtoonladder vind: |
|||
⚫ | |||
<div style="float:right;clear:left;"> |
<div style="float:right;clear:left;"> |
||
Regel 17: | Regel 20: | ||
* [[Locrisch]]: begin op B (zeldzaam en praktisch nauwelijks bruikbaar vanwege de verminderde kwint B-F ten opzicht van de grondtoon) |
* [[Locrisch]]: begin op B (zeldzaam en praktisch nauwelijks bruikbaar vanwege de verminderde kwint B-F ten opzicht van de grondtoon) |
||
Er zijn ook nog toonladders die een kwart lager (wat hetzelfde is als een kwint hoger) dan de oorspronkelijke kerktoonladder zijn, met het voorvoegsel hypo-(ὑπό, onder). |
|||
* [[Hypolydisch(toonladder)|Hypolydisch]]: begint op lage C |
* [[Hypolydisch(toonladder)|Hypolydisch]]: begint op lage C |
||
* [[Hypomixolydisch(toonladder)|Hypomixolydisch]]: begint op lage D |
* [[Hypomixolydisch(toonladder)|Hypomixolydisch]]: begint op lage D |
Versie van 9 jul 2012 21:42
Er wordt getwijfeld aan de juistheid van een of meer onderdelen van dit artikel.
Raadpleeg de bijbehorende overlegpagina en pas na controle desgewenst het artikel aan.
Opgegeven reden: Er zijn meer modi dan hier vermeld en de uitleg hoe deze te vormen is tevens incorrect. Voor meer info zie de overlegpagina. (sjabloon geplaatst op 20 januari 2012)
Een kerktoonladder is een type toonladder met dezelfde intervallen als een majeur- of mineurtoonladder (te weten diatoniek) maar begint op een andere trap van de toonladder. Elke kerktoonladder kan worden gedefinieerd als een manier om de majeurtoonladder te spelen, beginnend en eindigend op een bepaalde noot.
Ziehier hoe je kerktoonladders vanaf de c-majeurtoonladder vind:
Neem de witte toetsen (voor het gemak gebruiken we de majeurtoonladder op c) van een piano en speel steeds 8 opeenvolgende witte toetsen.
- Ionisch: begin (tonica) op C (majeur toonladder)
- Dorisch: begin op D
- Phrygisch: begin op E
- Lydisch: begin op F
- Mixolydisch: begin op G
- Aeolisch: begin op A (mineur toonladder, zonder de verhoogde Leidtoon)
- Locrisch: begin op B (zeldzaam en praktisch nauwelijks bruikbaar vanwege de verminderde kwint B-F ten opzicht van de grondtoon)
Er zijn ook nog toonladders die een kwart lager (wat hetzelfde is als een kwint hoger) dan de oorspronkelijke kerktoonladder zijn, met het voorvoegsel hypo-(ὑπό, onder).
- Hypolydisch: begint op lage C
- Hypomixolydisch: begint op lage D
- Hypo-aeolisch: begint op lage E
- Hypolocrisch: begint op lage F
- Hypoionisch: begint op lage G
- Hypodorisch: begint op lage A
- Hypophrygisch: begint op lage B
De 'hypo-toonladders', worden ook wel plagale toonladders genoemd, zo is hypolydisch hetzelfde als lydisch plagaal.
De toonladder van D-Dorisch is dan D-E-F-G-A-B-C-D ofwel met intervallen heel-half-heel-heel-heel-half-heel. Getransponeerd naar C wordt dat: C-D-Es-F-G-A-Bes-C
De bovenstaande moderne indeling (vanaf 19e eeuw) is gebaseerd op, maar niet gelijk aan, de modi zoals de Kerk die in de Middeleeuwen voor het Gregoriaans hanteerde. In die dagen kende men 8 modi:
tonica: | re | mi | fa | sol |
---|---|---|---|---|
I Dorisch | III Phrygisch | V Lydisch | VII Mixolydisch | |
II Hypodorisch | IV Hypophrygisch | VI Hypolydisch | VIII Hypomixolydisch |
De modi I, III, V en VII hebben dezelfde serie intervallen als boven. Het voorvoegsel hypo- geeft aan dat de intervallenreeks dezelfde is, maar de toonladder begint op de dominant onder de tonica. In een hypodorische melodie bewoog de melodie zich dus rond de grondtoon re, in een dorisch boven de re. (De grondtoon kon op D, E, F of G liggen).
Opvallend is dat de twee reeksen die in latere tijd de westerse muziek zouden beheersen (ionisch en aeolisch, die gelijk zijn aan resp. majeur- en authentieke (zonder verhoogde leidtoon) mineurtoonladders), buiten de kerkelijke canon vielen. Overigens was er al vroeg de neiging om in modi V en VI de lydische kwart te verlagen, waardoor de facto een ionische reeks ontstaat. Heden ten dage worden in het Gregoriaans zelden lydische kwarten gezongen, ook al heet de melodie lydisch. Dezelfde neiging bestond ook voor de dorische melodie. Door hierin, evenals bij de lydische melodie, de zgn. b-rotundum (=bes) toe te passen trad een tendens naar aeolisch op.
Op hun beurt waren de modi weer gebaseerd op de toonreeksen van de Byzantijnse kerk. In de tijd van Karel de Grote probeerde men de kerk in allerlei opzichten te standaardiseren en uniform te maken. Muzikaal speelde men daarbij leentjebuur bij Byzantium. Overigens ging dat met fouten gepaard: zo zijn de Griekse namen aan andere middeleeuwse kerktoonsoorten verbonden dan de oorspronkelijke Griekse toonsoort.
De kerktoonaarden werden voor het eerst genoemd door Alcuinus van York. Hij gaf ze de Griekse namen Protos, Deuteros, Tritos en Tetrardos. Deze zijn later de hoofdkerktoonsoorten geworden.
In het boek Dodekachordon (1547) van Glareanus werden de nieuwe 12 toonladders beschreven (de locrische en hypolocrische toonladders werden vanwege de imperfectie van de verminderde kwint verworpen). Vanaf toen werden deze toonladders door de kerk geaccepteerd als bestaande toonladders.