Joannes Gijsen: verschil tussen versies

Jo Gijsen
Bisschop van de Rooms-Katholieke Kerk
Geboren	7 oktober 1932
Plaats	Oeffelt
Wijdingen
Priester	6 april 1957
Bisschop	13 februari 1972
Kerkelijke loopbaan
Huidige functie	emeritus
Eerdere functies	1972-1993: bisschop van Roermond 1996-2007: bisschop van Reykjavik
Voorganger	Bisschop van Roermond: Petrus Moors Bisschop van Reykjavik: Alfred James Jolson
Opvolger	Bisschop van Roermond: Frans Wiertz Bisschop van Reykjavik: Pierre Bürcher
Portaal    Christendom

Joannes (Jo) Baptist Matthijs Gijsen (Oeffelt, 7 oktober 1932) is een Nederlands bisschop van de Rooms-katholieke Kerk en doctor in de kerkgeschiedenis.

Gijsen was van 1972 tot 1993 bisschop (de achtste sinds het herstel van de bisschoppelijke hiërarchie) van het bisdom Roermond, van 1993 tot 1996 titulair bisschop van Maastricht en van 1996 tot 2007 bisschop van het bisdom Reykjavik in IJsland. Zijn bisschoppelijk motto is Parate viam Domini ('Bereidt de weg des Heren' - een uitspraak van Johannes de Doper).

Levensloop

Joannes Gijsen werd in 1932 in Oeffelt in de gelijknamige Brabantse gemeente geboren. Na zijn opleiding op gymnasium en grootseminarie werd dr. J.M. Gijsen op 6 april 1957 in Roermond tot priester gewijd door mgr. dr. Guillaume Lemmens. Hij was vervolgens rector van het zusterklooster Sint-Elisabethsdal te Nunhem.

Bisschop van Roermond

Monseigneur Gijsen werd op 20 januari 1972 door Paulus VI benoemd tot bisschop van het bisdom Roermond. Op 13 februari 1972 werd hij in Vaticaanstad tot bisschop gewijd door paus Paulus VI. De wijding door de paus zelf werd als een aanwijzing gezien dat het Vaticaan niet 'blij' was met de vernieuwing in de Nederlandse kerkprovincie. Als nieuwe bisschop ging Gijsen voortvarend aan de slag. De al gemaakte plannen om het Limburgse bisdom in lijn met de constituties en decreten van het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) te brengen werden uitgevoerd. Ook werd het protocol aangescherpt en ontwikkelde bisschop Gijsen een eigen regeerstijl die door zijn aanhangers als stijlvol, modern en zakelijk werd omschreven, passend bij de Kerk van na het Concilie. Meer progressief ingestelde rooms-katholieken uitten echter hun bedenkingen bij het beleid van de bisschop vanwege zijn trouw aan de Leer van de Kerk die zij zagen als rechtzinnigheid in leerstellige opvattingen. In relatief korte tijd wist Gijsen een behoorlijke mate van populariteit op te bouwen onder het behoudende deel van het Limburgse volk.

Zijn benoeming tot bisschop werd gezien als een maatregel van paus Paulus VI om de onrustige Nederlandse kerkprovincie weer meer in het midden van de wereldkerk te krijgen. Net als de benoeming in 1970 van Ad Simonis tot bisschop van Rotterdam veroorzaakte ook zijn benoeming hevig protest van met name overtuigd modernistische geestelijken en leken.

Paulus VI dwong bij die gelegenheid kardinaal Bernardus Alfrink, aartsbisschop van Utrecht, Gijsen in Rome de 'handen op te leggen', wat gezien werd als Alfrinks zwaarste gang naar Rome.^[1]

Rolduc

In 1974 richtte Gijsen het grootseminarie Rolduc op. Tot die tijd was Rolduc een kleinseminarie. Zeven jaar eerder hadden de Nederlandse bisschoppen en de priesterordes hun samen ongeveer vijftig seminaries gesloten en vervangen door vijf theologische hogescholen. Nieuwe priesters leverden deze vijf opleidingen echter nauwelijks op. Rolduc verschafte in de periode tussen 1974 en 2004 de opleiding aan 180 priesters, onder wie de latere aartsbisschop Eijk, bisschop Punt (bisdom Haarlem-Amsterdam) en hulpbisschop De Jong (bisdom Roermond).

Missiebureau Roermond

Gedurende deze periode ontstond ook een controverse rond verscheidene Limburgse missie-organisaties. Het Bureau voor Internationale Solidariteit in Roermond had zich in 1983 in het geheim opgeworpen als het Limburgse steunpunt van het Komitee Kruisraketten Nee, waarin naast het IKV ook de PPR, de CPN en andere linkse partijen zaten. Dit werd 'ontdekt' door de telefoonnummers op de pamfletten van het kruisrakettencomité te vergelijken met de bestaande telefoonboeken. De latere voorzitter van Pro Ecclesia et Pontifice (=Voor Kerk en Paus), mevrouw mr. Erica Schruer, gaf die informatie door aan het Katholiek Nieuwsblad. Gijsen kwam er bovendien via kerkelijke kanalen achter dat het ingezamelde geld niet zozeer voor de missie gebruikt werd, maar voor sociale en emanciperende projecten, zonder dat de Kerk er nadrukkelijk bij betrokken was; bovendien bleken er vele projecten van linkse bevrijdingstheologen begunstigd te worden in projecten in Zuid-Amerika.

Nadat Gijsen deze organisaties herhaaldelijk veroordeeld had, richtte hij een eigen missiebureau op, dat tot op de huidige dag actief is. Het splitsen van de rooms-katholieke ontwikkelingssamenwerking door oprichting van dit missiebureau leverde de bisschop herhaaldelijk kritiek op. Vaak werd er tegen de bisschop scherpe kritiek geuit via regionale kranten (Dagblad De Limburger) of de landelijke media. Hij vond het ook erg opvallend dat veel participanten van de Acht-Mei-beweging actief waren in organisaties voor ontwikkelingssamenwerking. Een reden te meer voor de bisschop om de relaties met de bestaande missie-organisaties in Limburg op een laag pitje te zetten. Voorstanders van de bisschop vonden dat hij via de Bijzondere Synode in 1980 onder druk was gezet door zijn medebisschoppen om een handtekening onder het document te plaatsen waarin hij beloofde de eenheid met de missieorganisaties te herstellen. Dit herstel is tot en met zijn vertrek nooit van de grond gekomen.

Stein

In Stein kwam Gijsen lijnrecht tegenover traditionalistische rooms-katholieke leken rond de familie Meuleberg te staan. In 1976 verbood bisschop Gijsen alle gelovigen deel te nemen aan erediensten en de inwijding door de omstreden aartsbisschop-emeritus Marcel Lefebvre van de lokale kapel van het Heilig Lijden van Christus, waar de Tridentijnse ritus bewaard bleef. Conservatieve gelovigen verklaarden in De Limburger "geen cent" meer om het bisdom te geven. Lefebvre diende in de kapelnieuwbouw te Stein het vormsel volgens de klassieke Romeinse ritus meerdere jaren toe, onder grote belangstelling van de lokale pers.^[2] Een langdurige scheuring met een significant aantal conservatieve rooms-katholieken bleef echter uit.

Aftreden

In 1993 trad Gijsen op dringend advies van zijn arts - volgens wie de kans op een collaps zeer groot was - af als bisschop van Roermond. Volgens het Katholiek Nieuwsblad kan op de achtergrond de zaak van de conrector van zijn priesteropleiding, die publiekelijk beschuldigd was van een homoseksuele verhouding met een (overigens reeds oudere, langvolwassen) seminarist, hier ook een rol in gespeeld hebben^[3]. Volgens sommigen zou Gijsen door de toestand op zijn seminarie de steun van het Vaticaan ontvallen zijn. Zelf heeft hij dit altijd ontkend.^[4] Gijsen werd opgevolgd door mgr. F.J.M. Wiertz, die hem bij zijn installatie-mis beschreef als degene die in het bisdom de priesters hun identiteit had teruggegeven.

Vlak na zijn vertrek werd bisschop Gijsen hevig bekritiseerd door kardinaal Simonis, ook enkele malen op de televisie. Simonis oordeelde dat Gijsen verdeeldheid had gezaaid in zijn eigen bisdom. Deze opmerkingen zetten kwaad bloed bij sommige rooms-katholieken in Limburg. In de tijd dat Gijsen nog bisschop van Roermond was, had diezelfde kardinaal hem nog openlijk geprezen als mijn geweten. De overeenstemming tussen de bisschop en zijn aartsbisschop bleek broos en maakte verschillende visies op de bisschoppelijke macht duidelijk.

Titulair bisschop van Maastricht

Van 1993 tot 1996 was Gijsen titulair bisschop van Maastricht. In deze periode was hij rector van een zusterklooster in Walpersdorf (Oostenrijk).

Bisschop van Reykjavik

Gijsen werd op 24 mei 1996 benoemd tot bisschop van Reykjavik, waar slechts ongeveer 3% van de bevolking rooms-katholiek is en waar elf priesters werken. Hij werd daarmee na Hendrik Hubert Frehen (1917-1986) de tweede Limburgse bisschop van IJsland.

Emeritaat

Gijsen is in oktober 2007, de maand waarin hij 75 is geworden, met emeritaat gegaan. Als bisschop van Reykjavík werd hij opgevolgd door de Zwitserse hulpbisschop Pierre Bürcher. Gijsen keerde terug naar Nederland, en nam in Sittard de zielzorg van de zusters karmelietessen aan de Kollenberg op zich. De huidige bisschoppen, onder wie de door Gijsen gewijde bisschop Punt en aartsbisschop Eijk roemen Gijsen vaak omwille van zijn vooruitziende visie en maken graag gebruik van zijn advies in belangrijke en landelijke beleidszaken.

VPRO-programma Andere Tijden van 20 september 2007

Bij gelegenheid van zijn aanstaande emeritaat wijdde het VPRO-programma Andere Tijden op 21 september 2007 een aflevering aan Gijsen.^[5] Hierin werd Gijsen door diverse betrokken gekenschetst als een autoritair optredende 'herder' die zoveel mogelijk discussies met 'onderhorigen' uit de weg zou gaan, geen enkele tegenspraak zou hebben geduld tegen zijn "orthodoxe" beleid en die zelfs eens met een asbak gegooid zou hebben naar een voormalig priester tijdens een oplopend meningsverschil. In de aflevering van Andere Tijden werd aangegeven dat zijn benoeming was doorgedrukt door de hoogste leiding van de Rooms-katholieke Kerk in het Vaticaan tegen de wens van betrokkenen in het bisdom in. Door pater Joannes Bots werd een brief van kardinaal Ratzinger, de huidige paus Benedictus XVI, uit 1981 voorgelezen, waarin de toenmalige Vaticaanse prelaat zijn tevredenheid over Gijsen uitdrukte. Bisschop Gijsen, die zichzelf zag als degene die zijn diocees terug op het rechte pad moest brengen, werd in de uitzending ook uitdrukkelijk beschuldigd van antisemitisme en het zogenaamd plannen van 'deportaties' van geestelijken die zich niet langer in de Kerk van Rome konden vinden. Dit geschiedde door een ex-priester die in het verleden een persoonlijk conflict met Gijsen had gehad, en in het programma zijn eigen kant van het conflict wilde belichten. Opnieuw kon Gijsen overigens geen steun verwachten van Simonis, die aanvankelijk - bij zijn wijding in 1972 - zei met hem op dezelfde golflengte te zitten. De presentator van Andere Tijden typeerde Gijsen tijdens de inleiding als "orthodox en een gesel voor de progressieve katholiek" en iemand die schade zou hebben aangericht in zijn bisdom.

Beschuldigingen van misbruik

Op 15 september 2010 werd bekend dat er een onderzoek naar Gijsen loopt vanwege vermeend seksueel misbruik in de tijd dat hij werkzaam was op het kleinseminarie Rolduc. Bij het katholieke klachtenbureau Hulp en Recht was een procedure aangespannen door een oud-leerling van Rolduc, die beweerde dat Gijsen zou hebben 'gegluurd' toen hij (de leerling) zichzelf in bed seksueel bevredigde.^[6] Een andere oud-leerling verklaarde eerder dat Gijsen als surveillant bij leerlingen in bed kroop.^[6] Gijsen ontkent deze aantijgingen.

Externe link

• Artikel uit NRC bij het afscheid van Gijsen als bisschop van Roermond