Hoogsensitief persoon: verschil tussen versies

Volgens de door psychologe Elaine N. Aron ontwikkelde theorie, is een hoogsensitief persoon (Engels: highly sensitive person), afgekort HSP, een persoon die een gevoeliger zenuwstelsel heeft dan gemiddeld. In het Nederlands wordt highly sensitive soms vertaald als "hoog sensitief", maar vaker als "hooggevoelig".

Inhoud van Aron's theorie

Dat sommige mensen nu eenmaal gevoeliger zijn dan anderen, was geen nieuws. Maar wat typisch is voor Arons onderzoek, is dat zij een verband aantoont tussen interne en externe gevoeligheid:

1. externe gevoeligheid: het gevoeliger waarnemen met zintuigen, bv geuren, smaken en geluiden. Deze gevoeligheid is direct te herkennen van kindsafaan: zo'n kind kan men met geen mogelijkheid een mohair trui aantrekken bijvoorbeeld. Zelfs bij katoen moeten alle labeltjes uit de nek geknipt worden omdat het kriebelt. etc. Ze zijn vaker ergens allergisch voor. Op volwassen leeftijd blijft de gevoeligheid bestaan: mensen kunnen na een kop koffie smiddags uren lang wakker liggen snachts. Ze worden na twee glazen wijn al dronken etc. Kortom: mensen reageren gevoeliger op externe stoffen en prikkels dan gemiddeld. Ze kunnen niet tegen tl-licht of horen twee huizen verder nog de buren.

2. interne gevoeligheid. Een persoon met een interne gevoeligheid heeft een rijke gedachtenwereld. Hij of zij kan snel ontroerd raken, bijvoorbeeld door kunst en muziek. Als iemand bv boos kijkt, denken ze na: is die persoon boos op mij, of heeft hij zijn dag niet etc. Men kan niet tegen drukke menigten. Ze merken zaken op die een ander misschien niet ziet: dat iemand liegt bijvoorbeeld. Ze merken verschil in gezichtsuitdrukkingen of stemintonatie op.

Aron, ziet een verband tussen 1. en 2. Zij stelt dat mensen die overgevoelig zijn voor stoffen en zintuigelijke prikkels, statistisch gezien vaker ook een gevoeliger beleveniswereld hebben. Zij noemt de mensen die op beide fronten overgevoelig zijn 'HSP-ers'. Deze mensen krijgen dus meer prikkels te verwerken: meer 'impulsen' die zowel uit de eigen gedachten komen als uit de omgeving. De 2 soorten gevoeligheden versterken elkaar ook: men ziet meer en denkt hier ook meer over na, men neemt intenser waar.

Hoogevoeligheid kan zowel positief als negatief uitpakken voor de persoon. Indien men al deze indrukken niet goed verwerkt, en ook niet goed controleert, kan de persoon in de war raken, angstoornissen krijgen, drugs nemen om de zintuigen te bedwelmen etc. HSP-ers hebben volgens Aron percentueel een veel hogere kans om overspannen te raken. Als de persoon zich bewust is van zijn HSP kunnen er maatregelen worden genomen. Men kan ander werk kiezen (niet in de ratrace maar rustiger werk, in de kunst of wetenschap) parttime werken, grenzen aangeven aan anderen en met name het hoofd veel rust geven, middels boswandelingen en time-outs.

Volgens Elaine Aron is 15 tot 20 procent van de mensen hooggevoelig. Ook in de dierenwereld zou een vergelijkbaar percentage van de individuen hooggevoelig te zijn.Sjabloon:Onbewezen claim Deze dieren zouden door hun hooggevoeligheid gevaar eerder opmerken en daardoor bijdragen tot het behoud van de soort.Sjabloon:Onbewezen claim HSP is niet opgenomen in de DSM-IV en is dus geen geaccepteerde psychologische diagnose. Er bestaan geen harde criteria voor de diagnose HSP.

De psycholoog Jeffrey E. Young heeft een geheel andere kijk op hoogsensitiviteit of 'highly empathic temperament' zoals hij het noemt. Hij ziet HSP niet zozeer als een aparte persoonlijkheidsstoornis, maar meer als een combinatie van aangeboren aanleg of temperament en een problematische emotionele ontwikkeling, dit laatste bv ten gevolge van een verstoorde opvoeding. Young is de bedenker van de Schema Therapie. Hij stelt dat hoogsensitiviteit veelal een relatie heeft met wat hij het Self-Sacrifice Scheme (zelfopoffering) noemt (Young, 2003, pag. 246-151). Dat schema vindt meestal zijn oorzaak in het schema "Emotional Deprivation" (emotionele verwaarlozing). Hij ziet hoogsensitiviteit dus meer als een psychopathologische conditie die behandeld kan worden met cognitieve gedragstherapie en limited reparentingtherapie.

Een hoogsensitief persoon wordt volgens Young gedragsmatig gekenmerkt door:

• Overgave: zelfontkenning, te veel voor anderen doen en niet genoeg voor zichzelf opkomen('de extraverte HSP').
• Vermijden: vermijden van innige relaties (verlegenheid) ('de introverte HSP')
• Overcompensatie: boos worden op vrienden en familieleden, omdat zij niet genoeg voor hem/haar doen, waarop hij besluit ook niets meer voor een ander te doen. ('extraverte HSP die omslaat in een introverte HSP')

Kritiek

Het fenomeen HSP zoals beschreven in het boek "Hoog Sensitieve Personen" van Elaine Aron is uitsluitend gebaseerd op statistisch onderzoek. Aron gebruikte daarvoor haar eigen cliënten, en was dus zowel behandelaar als onderzoeker. De uiterst subjectieve diagnose HSP is niet geverifieerd door derden. Verder ontbreekt deugdelijke neurologische of psychologische onderbouwing volledig.
Er bestaan geen sluitende diagnostische criteria voor hoogsensitiviteit. De kenmerken zoals deze in Aron's boek en in zelftests op het internet te vinden zijn uiterst aspecifiek, vaag en subjectief. Hoe test je bijvoorbeeld objectief of iemand gevoelig is voor lawaai of muziek? Wat is gevoeligheid voor muziek exact? Waar ligt de grens tussen erg gevoelig en minder gevoelig? Verder is niet iedere musicus hoogsensitief, maar vermoedelijk wel gevoelig voor muziek.

Externe links

• The Highly Sensitive Person website door Dr. Elaine N. Aron, die deze term heeft bedacht (en)

Sjabloon:Xnocat