Goud
Goud is een scheikundig element met symbool Au en atoomnummer 79. Het is een geel metalliek overgangsmetaal. Het is al sinds de stroomculturen (Nabije Oosten van 3500 v.Chr. tot 800 v.Chr.) zeer gewaardeerd en is roestvrij, daarom wordt goud soms "de koning der metalen" genoemd.
Eigenschappen
Zuiver goud behoort tot de edelmetalen en is een dicht maar zacht metaal, net iets harder dan zink. Voor het gebruikt kan worden, moet het gezuiverd worden en voor de meeste doeleinden wordt het gelegeerd met andere materialen om het harder te maken. De zuiverheid van goud voor sieraden wordt gemeten in karaat; zuiver goud is 24 karaat. Veel voorkomende zuiverheidsgraden in Nederland zijn 14 karaat (58,3% goud), 18 karaat (75%) en 22 karaat (91,7%). Een ezelsbruggetje is om 1 karaat als 4% zuiver goud te benaderen.
Goud wordt al lange tijd als waardevol metaal gezien. In Egyptische hiërogliefen van de 26e eeuw v.Chr. wordt al melding gemaakt van goud als betaalmiddel. Tot ongeveer halverwege de 20e eeuw na Chr. werd goud nog veelvuldig gebruikt voor munten.
In de oudheid was goud niet alleen bekend als waardevol, maar ging er ook magie van uit en stond het symbool voor zuiverheid. Alchemisten zijn lange tijd op zoek geweest naar de steen der wijzen, om andere materialen te transformeren in goud. Dat zij daar nooit in zijn geslaagd, is vanuit de huidige inzichten over de opbouw van atomen goed te verklaren.
In de 19e eeuw zijn er vooral in de Verenigde Staten en Australië veel goudbronnen ontdekt, hetgeen de goldrushes, of goudkoorts tot gevolg had.
Het symbool van goud Au is de afkorting van het Latijnse aurum. De naam goud is afgeleid van de Indo-europese wortel *ghelwa, wat in het Sanskriet leidde tot jval.[bron?]
Toepassingen
Als zuiver metaal is goud vrijwel onbruikbaar voor industriële toepassingen doordat het erg zacht is. In plaats daarvan wordt het veelvuldig gebruikt in legeringen omdat het element over uitstekende elektrische eigenschappen beschikt en zeer corrosiebestendig is. Sinds de 20e eeuw is goud praktisch onmisbaar in de industrie. Enkele toepassingen zijn:
- Kwalitatief hoogwaardige elektrische schakelaars en connectoren.
- In de ruimtevaart als coating voor kunstmanen omdat goud ultraviolette straling goed reflecteert.
- Hoewel het veelal is vervangen door andere metalen wordt in sommige monetaire stelsels goud (nog) gebruikt voor muntgeld.
- In veel elektronische componenten wordt goud gebruikt.
- De radioactieve isotoop 195Au wordt gebruikt bij kankeronderzoek.
- Het dekken van papier- en muntgeld (zilver wordt daarbij ook gebruikt)
- In de geschiedenis van de mens was goud vanwege zijn glans en schaarsheid altijd een symbool van weelde. Huishoudelijke voorwerpen werden dan ook soms van goud gemaakt of verguld. Hetzelfde gold voor kunstwerken.
- De mooie glans en de goede corrosiebestendigheid maken goud een gewild metaal voor sieraden. 80% van al het goud wordt hiervoor gebruikt.
- Borduurwerk met gouddraad, eigenlijk slagmetaal.
- Kronen in de tandheelkunde
Kunst- en gebruiksvoorwerpen zoals klokken en kandelaars werden in het verleden verguld door dampen van in kwik opgelost goud (amalgaam) op het voorwerp te blazen, waarbij het kwik verdampte en het goud in een dunne laag neersloeg. Dit is niet meer toegestaan door de ernstige giftigheid van deze dampen.
Opmerkelijke eigenschappen
Metallisch goud heeft een gele glanzende kleur. Zeer fijn verdeeld kan het ook andere kleuren zoals zwart of donkerpaars aannemen. Van alle bekende metalen die bij kamertemperatuur vast zijn, is goud, na lood, het makkelijkst te buigen en te vervormen. Een blokje goud van 1 gram kan worden geplet en gewalst tot een plaat bladgoud met een oppervlakte van 1 vierkante meter. Bladgoud kan gelijmd worden op voorwerpen waardoor ze verguld worden. Het is tevens mogelijk om goud door middel van electrolyse op voorwerpen aan te brengen.
Goud is een zeer goede elektrische en thermische geleider en vrijwel inert. Hiernaast is goud bijzonder zwaar; het weegt ca. tweemaal zoveel als lood.
Goudchemie
Goud staat bekend als een inert edelmetaal dat weinig reactiviteit vertoont. Het reageert bijvoorbeeld niet met zuurstof. Toch zijn er redelijk wat goudverbindingen bekend zoals goudhalogeniden en goudchalcogeniden. Het metaal is oplosbaar in koningswater waarbij het een AuCl4-ion vormt.
Met zwaardere elementen, zoals telluur, is de reactiviteit zelfs vrij groot. Calaveriet (goudtelluride) is een mineraal en gouderts.
Goud vormt in de regel verbindingen met een oxidatiegetal +1 of +3. Er is echter ook een klein aantal verbindingen waarin het zelf als oxidator optreedt en oxidatiegetal -1 aanneemt, de auriden.
Verschijning
Door de relatieve inertheid komt goud veelal in ongebonden vorm in de natuur voor. Soms wordt het in grote hoeveelheden aangetroffen, maar meestal komt het voor als spore-element in mineralen. In vrijwel de gehele aardkorst komt goud in zeer lage concentraties voor in de mineralen petziet, calaveriet en sylvaniet. De hoeveelheden zijn echter voor commerciële winning volstrekt onrendabel. De hoogste concentraties worden sinds 1880 gevonden in Zuid-Afrika en zo'n tweederde van de gehele wereldproductie is uit dat land afkomstig. Andere grote goudmijnen bevinden zich in Nevada en South Dakota in de Verenigde Staten. Bij de belangrijkste goudproducerende landen horen (in 2001) ook Australië, Indonesië en Volksrepubliek China. Ongeveer twee derde van de winning gebeurt in open mijnen (dagbouw) en geeft grote hoeveelheden afval. Voor het goud van een ring van 10 gram met een gehalte van 18 karaat ontstaat 18000 kg afval. Twee bekende goudwinningsmethoden gebruiken het giftige natriumcyanide en eveneens giftige kwik door het goud eerst op te lossen volgens:
- 4 Au + 8 NaCN + O2 + 2 H2O → 4 NaAu(CN)2 + 4 NaOH.
Het giftige natriumcyanide heeft onder andere een grote milieuramp veroorzaakt bij de Summitville mijn in Rio Grande County, Colorado in de Verenigde Staten.
Vooral vroeger werd kwik gebruikt omdat goud daarin oplost (goud-kwik amalgaam).
Gewoonlijk komt goud voor als fijne korrels, verspreid in een [gesteente]. Om zichtbaar te zijn voor het blote oog moet de verhouding goud in gouderts meer dan 30 mg/kg (30 ppm) bedragen. Voor de meeste goudmijnen betekent dit dat het goud in het erts niet zichtbaar is.
Ontstaan
Goud is al aanwezig op Aarde sinds het ontstaan van de planeet zelf, maar het is niet gevormd op Aarde omdat voor de productie ervan fusiereacties nodig zijn. Zulke reacties vinden plaats in de kern van sterren waar zich waterstof bevindt. Door de immense zwaartekracht worden deze deeltjes op elkaar ingedrukt. Hierdoor treden er fusiereacties op waarbij waterstof (H) omgezet wordt in helium (He). Helium zelf wordt op den duur omgezet in koolstof door specifieke kernfusiereacties. Als een ster voldoende zwaar is kunnen nog andere reacties plaatsvinden waarbij onder meer het zware metaal goud gevormd wordt. Dit proces gebeurt vrijwel aan het einde van de levensduur van een ster waarbij de ster afkoelt en de druk in de kern toeneemt. Uiteindelijk implodeert de ster onder zijn eigen gewicht tot een supernova waarbij de buitenste lagen van de ster, en dus ook het goud, worden weggeblazen. Dit gebeurt met eventuele kernreacties waarbij ook nog goud wordt gevormd.
Isotopen
Stabielste isotopen | |||||
---|---|---|---|---|---|
Iso | RA (%) | Halveringstijd | VV | VE (MeV) | VP |
195Au | syn | 168,10 d | EV | 1,220 | 195Pt |
197Au | 100 | stabiel met 118 neutronen |
Er is één stabiele isotoop van goud bekend en ongeveer 18 instabiele, waarvan 195Au met een halveringstijd van ruim 168 dagen het stabielst is.
Toxicologie en veiligheid
Voor het menselijk lichaam is zuiver goud onschadelijk en de meeste goudverbindingen zijn niet bijzonder giftig. Lever- en nierbeschadigingen, dermatitis en colitis kunnen echter ontstaan bij relatief hoge doses goudverbindingen (in de orde van grootte van wekelijks enkele tienden van een gram) zoals nodig bij de behandeling van reumatoïde artritis. Soms met dodelijke afloop.[1] Colloïdaal goud kan worden opgenomen door zogenaamde macrofagen, cellen die een belangrijke rol spelen bij het op gang houden van ontstekingsprocessen (zoals bij reuma), waarna deze worden gedood (en de ontsteking wordt geremd). Hiertoe wordt dit goud veelal geïnjecteerd in patiënten (omdat hoge doses nodig zijn voor effect).
Verder kan goud (als zogeheten spore-element) een belangrijke positieve rol spelen voor allerlei enzymatische processen; en dit kan waarschijnlijk optreden bij lage hoeveelheden in lichaam. Het menselijk lichaam (bij een gewicht van 70 kg) bevat van nature ca. 0,2 mg goud.[2]
Handel en belegging
De goudprijs wordt bepaald per troy ounce, dat is ongeveer gelijk aan 31,1 gram. Deze wordt uitgedrukt in een bepaald bedrag aan Amerikaanse dollars, te bepalen op de goudmarkt. In 2010 kwam de goudprijs op een recordstand te staan. Anno 2012 heeft goud opnieuw een record bereikt, namelijk meer dan 42.700 euro per kilo.
Goud echter heeft sinds 1980 in een zogenoemde ‘bear-market’ gezeten. Na de grote inflatie van eind jaren zeventig en begin jaren tachtig steeg de prijs van goud naar een recordhoogte van maar liefst $887 per ounce ($2400 per ounce wanneer we inflatiecorrectie toepassen). Toen deze periode achter de rug was daalde de goudprijs naar een dieptepunt van $254 per ounce in 2001, om vervolgens aan een ongekende klim te beginnen. Deze klim is te danken aan het feit dat wereldwijd duidelijk werd bij de grote investeerders en economen dat de Verenigde Staten zich diep in de schulden aan het steken was en deze financierde via hun eigen valuta via de FED. Hierdoor is te merken dat er een toevlucht is naar fysiek goud. Beleggingsgoud wordt geleverd in munten, zoals de krugerrand, of in baarvorm. De toevlucht is versterkt door de eurocrisis.
Vanwege de relatieve waardevastheid worden ook op het internet steeds meer sites geopend waar met virtueel bezit van goud kan worden betaald of gehandeld. Een voorbeeld van deze virtuele goud-currency is E-gold. Een ander voorbeeld is GoldRepublic.
Consumptie van goud
Er zijn verschillende dranken waarin goud verwerkt is. Dit betreft 24 karaats bladgoud.
- Danziger Goldwasser
- Kimpun Sake
- Goldstrike
- Bruidstranen
- Ook zijn er bonbons te koop, waarin bladgoud is verwerkt.[3][4]. In sommige restaurants wordt bladgoud aan gerechten zoals desserts toegevoegd.
- Als kleurstof voor voedingsmiddelen is goud bekend onder het E-nummer E175.
Taal
Het stoffelijk bijvoeglijk naamwoord van goud is gouden. Het oudere gulden wordt soms ook nog gehoord. Bedekt men iets met een laagje goud of goudverf, dan heet dat vergulden. Het woord goud heeft in het taalgebruik zijn plaats veroverd als "waardevol" en/of "duurzaam", of wordt anders figuurlijk gebruikt, bijvoorbeeld:
- Een gouden bruiloft staat voor een 50-jarige huwelijksverjaardag
- Een gouden jubileum staat voor een 50-jarig jubileum
- De gouden medaille staat symbool voor de eerste plaats
- De gouden plaat, voor veelverkochte muziekalbums
- De Gouden Eeuw
- De gulden snede
- Het Gulden vlies
- De valuta gulden, oorspronkelijk een gouden munt.
Klatergoud, kattengoud, goudglimmer
Het woord klatergoud betekent iets dat men voor goud of iets waardevols wil laten doorgaan maar het feitelijk niet is. Een voorbeeld daarvan is het mineraal pyriet (vgl. Engels: fool's gold, Duits: narrengold), dat door zijn goudachtige uiterlijk geliefd was bij pseudoalchemisten en kwakzalvers. Ook kattengoud is nepgoud — katten staan bekend als vals —, alleen verwijst dit naar geel mica of, gewestelijk, naar gele hars. Geel mica staat ook bekend onder de naam goudglimmer.[5]
De term goud in biologische benamingen
Het woord goud wordt ook in de biologie gebruikt om dieren en planten een naam te geven. De naam 'gouden' kan zowel slaan op een gele kleur als op een goudachtige glans, vaak wordt het Latijnse aurata gebruikt. Voorbeelden zijn de plant goudenregen (Laburnum anagyroides) en de gouden pijlgifkikker (Dendrobates auratus), vanwege hun gele kleuren en de gouden tor (Cetonia aurata) vanwege de metallieke glans.
Zie ook
Externe links
- ↑ (en) O. Andersen (1999). Principles and Recent Developments in Chelation Treatment of Metal Intoxication. Chemical Reviews 99 (9): 2683–2710 (American Chemical Society). DOI: 10.1021/cr980453a. Geraadpleegd op 28 maart 2011.
- ↑ (en) Periodic Table of Elements. Element Gold - Au. Environmental Chemistry. Geraadpleegd op 28 maart 2011.
- ↑ Goldleaf Chocolate. 23 karaat goud en chocolade. Linders Bonbons. Geraadpleegd op 22 juli 2011.
- ↑ (en) Chocolate gift with edible gold. DeLafée. Geraadpleegd op 22 juli 2011.
- ↑ Kattengoud. INL (1922). Geraadpleegd op 4 september 2011.