Gebruiker:Hansmuller/Lijst van kastelen in Nederland, die door de Fransen rond 1672 of 1794 verwoest zijn: verschil tussen versies

Vergelijk de Lijst van kastelen in Nederland

Titel was tenslotte: Lijst van dorpen en buitenplaatsen in Nederland die door de Fransen in 1672 en 1673 verwoest zijn

Dit is een onvolledige lijst van Nederlandse dorpen en buitenplaatsen (onder meer kastelen), die door Franse troepen in 1672/1673 tijdens het Rampjaar^[1][2] en de Hollandse Oorlog verwoest of ernstig beschadigd zijn. (Deze lijst is samengesteld aan de hand van de opsommingen die in de literatuur gegeven worden - zie de voetnoten en bibliografie hieronder.) In de Guerre de Hollande (Hollandse Oorlog) was de strategie van de troepen van de Franse koning Lodewijk XIV om "al het mogelijke te verbranden. U moet complete dorpen afbranden", schreef de Franse legerleider Louvois aan zijn intendant.^[3] Sommige kastelen zijn helemaal verdwenen,^[4] andere leven voort als ruïne of zijn herbouwd en bestaan nog steeds in een latere vorm. Kasteel Valkenburg in Valkenburg werd na verdrijving van Franse troepen in 1672 door stadhouder Willem III opgeblazen^[5] om herbezetting door de Fransen te voorkomen en werd nooit herbouwd.

Verwoeste en beschadigde dorpen

Behalve kastelen beschadigden en verwoestten de Franse troepen in 1672/1673 tevens dorpen, waar Isaac Sorious in 1672-1676 thematische etsen aan wijdde:

• Abcoude werd op 6 november 1672 in brand gestoken.^[6][7] Ets van Isaac Sorious: Abcoude, verwoest door de Fransen in 1672, 1672 - 1676, Rijksmuseum.^[8]
• Breukelen werd verwoest in 1672.^[6][9]
• Bodegraven werd met de grond gelijk gemaakt^[10][11] en uitgemoord.^[2][12]
• Naarden^[13]
• Nigtevecht, ook Nichtevecht, werd op 21 april 1673^[14] vrijwel geheel verwoest, op een stomp van de kerktoren en het huis van de schoolmeester na.^[6][15][16]Ets van Isaac Sorious: Nigtevecht, verwoest door de Fransen in 1672, 1672 - 1676, Rijksmuseum.^[8]
• Overmeer bij Nederhorst den Berg. Ets van Isaac Sorious: Overmeer, verwoest door de Fransen in 1672, 1672 - 1676, Rijksmuseum.^[8][17]
• Vreeswijk werd begin oktober 1672 kort na elkaar twee maal zwaar beschadigd en de kerk werd verwoest.^[18] Ets van Isaac Sorious: Vreeswyk of de Vaart by Vianen, verwoeste brug en gebouwen, 1672 - 1676, Rijksmuseum.^[8][17]
• Waverveen werd verwoest. Ets van Isaac Sorious: Waverveen, verwoest door de Fransen in 1672, 1672 - 1676, Rijksmuseum.^[8][17]
• IJsselstein werd deels door de Fransen in 1672 verbrand.^[19]
• Zwammerdam werd totaal verwoest^[10][11][20] en uitgemoord.^[2]

Buitenplaatsen die in 1672/1673 door Franse troepen beschadigd werden

A

• Amerongen, Kasteel Amerongen. In februari 1673 was het kasteel door de Franse troepen met takkenbossen in brand gestoken. Het brandde twee dagen.^{[21][22][23][24][25][26]}
• Appeltern, Huis Appeltern werd in 1672 grotendeels verwoest door Franse troepen en later herbouwd.^[27]
• Asperen, Wadestein, werd door Franse troepen verwoest in 1672.^[28]

B

• Baambrugge, Rijksstraatweg 147, Valckenheining (Valck en Heining) aan de Angstel. De Fransen verwoestten in 1672 tenminste een van de hofstedes van de familie Valckenier, volgens Het ontroerde Nederlandt (1674). Valckenheining werd door de familie gebouwd op de plaats van een verdwenen hofstede.
• Balgoij, huis Balgoij, gemeente Wijchen. Franse troepen verwoestten dit huis in 1672, er zijn nog ondergrondse resten.^[29]
• Brakel, Kasteel Brakel, opgeblazen op 11 september 1672 door Franse troepen na niet betaalde brandschatting en nooit herbouwd, ruïne.^[30][31]
• Breukelen
  • Aastein / Ter Aa^[32][33]
  • Gunterstein, het Slot te Breukelen, in brand gestoken en opgeblazen op 12 september 1672.^{[34][35][36][37][38][8]}
  • Kasteel Nijenrode, Huis Nyenrode, (grotendeels) verwoest 16 en 17 september 1672.^{[39][40][41][42][43][44]} Ets van Isaac Sorious: Huis te Nieuwenrode, verwoest door de Fransen in 1672^[8]
  • Queekhoven, Zandpad 51 verwoest in 1672, later herbouwd.^{[45][46][47][48]}
  • Kasteel Ruwiel, voormalig kasteel, in 1673 door Franse troepen verwoest.^{[49][50][51][52]}
  • Vecht en Dam werd verwoest in 1672/1673.^[53]
  • Vegtvliet of Vechtvliet, Rijksstraatweg 220, van de Amsterdamse koopman Willem van den Broeck, bij vertrek van de Fransen in 1673^[54][55]. Ets van J. Sorious Het huis van de Heer vanden Broek, verwoest door de Fransen in 1672^[8] in deel twee van Het ontroerde Nederlandt (1676).
  • Voortwijk werd door Fransen in 1672 verbrand.^[56]
  • Vreedenoord of Vredenoord, Straatweg 68. Hier werd een boerderij in 1672 in brand gestoken door de Fransen. Op die plaats kwam Vredenoord.^[57]
• Bunnik:
  • Nieuw-Amelisweerd werd verwoest.^[58]
  • Oud-Amelisweerd in 1672 grotendeels verwoest, maar in 1770 herbouwd.^{[59] [60]}

C

• Culemborg, Kasteel Culemborg.^[61]

D

• De Steeg, gemeente Rheden. De hoofdburcht van Kasteel Middachten werd door Franse troepen in 1672 zwaar beschadigd.^[62]

G

• 's-Graveland, De Hooge Dreuvik en Rontomwelgevallen, buitenhuizen van admiraal Cornelis Tromp. Hij liet vlakbij in 1675-1684 een nieuw buitenhuis Trompenburgh in een vijver bouwen.^{[63][64][65][66]}

H

• Haaften, Kasteel Goudenstein, door Franse troepen in 1672 verwoest op een toren na. Gerestaureerde ruïne: hoektoren met muurstompen.^[67][68][69]
• Haarzuilens, Kasteel de Haar gedeeltelijk verwoest in 1672 door de Fransen.^[70]
• Heukelum, Kasteel Merckenburg, door Fransen in 1672 opgeblazen.^[71][72]
• Herwijnen, het Huis te Herwijnen, niet Kasteel Wayenstein of Wadesteyn, maar wel "Frissesteyn / Frissestijn", werd door Fransen in 1672 verwoest of zwaar beschadigd.^[73][74][75] Het kasteelterrein is een rijksmonument.^[76]
• Hoevelaken. De burcht Huis te Hoevelaken ging in 1672 door brand verloren. Er werd sindsdien tweemaal een nieuw huis Hoevelaken elders in de gemeente herbouwd.^[77]

J

• Jaarsveld, Slot te Jaarsveld, Kasteel Veldenstein, Kasteel Jaarsveld. In brand gestoken door Franse troepen in 1673 en nooit meer herbouwd.^[78][79][80]

L

• Lobith, Tolhuis (Lobith). Franse troepen beschadigden in 1672 de grote toren.^[81]
• Loenen aan de Vecht
  • Kasteel Kronenburg of Cronenburg(h), voormalig, Rijksstraatweg 84. In 1672 door 200 Staatse soldaten bezet, maar door de grote overmacht en gebrek aan munitie moesten zij zich aan het Franse leger van 1500 man onder aanvoering van de hertog van Luxemburg overgeven. Hierna bezetten de Fransen het kasteel en werd het deels ontmanteld. In september 1673 werd de ronde hoofd toren met buskruit opgeblazen.^{[82][83][84][85][86]}
  • Nieuwerhoek, Rijksstraatweg 78, zwaar beschadigd bij de Franse belegering van Kronenburg.^[87]

M

• Maarheeze, Kasteel Cranendonck, ruïne. Kasteel in 1673 door Franse troepen verwoest.^[88][89]
• Maarssen
  • Cromwijck, Zandpad 42^[90][91][92]
  • Huis ten Bosch (Maarssen), verwoest, herbouwd en in 1924 gemeentehuis.^[93]
  • Ridderhofstad Ter Meer (Slot te Maarssen, Termeer, Zuylenburg), voormalig. In 1672 door Fransen geplunderd en in brand gestoken. Op bijna dezelfde plaats herbouwd.^{[94][95][96][97][98]}
• Maasbommel, Kasteel Bommel, ook Hof te Bommel, of het Hoge Huis genoemd. In 1674 staken Franse troepen het in brand en bleef een ruïne over, in de achttiende eeuw getekend door Abraham Rademaker. De schade werd geraamd op fl. 124.140: meubilair, schuren, "150 vette schapen, 4 schoone paarden, twee koeien, verbrand de koorn- of windmolen".^[99] Op de plaats van het kasteel werd midden achttiende eeuw een klein huis gebouwd, later verbouwd tot boerderij 't Hof.^[100]
• Maasdriel, [[Slot van Well] (niet te verwarren met Kasteel Well in Limburg) werd in 1672 zwaar beschadigd door Franse troepen.^[101]
• Millingerwaard, Millingen werd in 1672 verwoest door Franse troepen.^[102]
• Montfoort, Kasteel Montfoort, door Franse troepen van Lodewijk XIV opgeblazen toen zij zich terugtrokken voor de troepen van Stadhouder Willem III en niet meer opgebouwd. De poort, de voorburcht, staat er nog.^[103][104]

N

• Nederhorst den Berg, Kasteel Nederhorst, in 1672 door Franse troepen in brand gestoken.^{[105][106][107][108]}
• Nieuwegein, Kasteel Rijnhuizen, vernield door de Fransen in 1672^[109] NB. De schans aen Iutfaes, de schans te Jutphaas bij de Doorslagsluis is een geval apart.^{[110][111][8][112]}
• Nieuwersluis, Weeresteyn, Zandpad 29, rond 1700 gebouwd op de plaats van een versterkt huis of kasteel dat in 1672-1673 waarschijnlijk door Fransen verwoest is.^[113]

O

• Overasselt,
  • Nagelhorst, Kasteelsestraat 10, werd in 1672 grotendeels verwoest.^[114]
  • Overasselt. "Adelijcke havesaet" en "kasteel" (Huis te) Overasselt, ten noorden van de Hoogstraat, werd op 1 mei 1672 door Fransen in brand gestoken^[115]

P

• Poederoijen, Kasteel Poederoijen, na eerdere verwoesting en herhaalde herbouw door Maarten van Rossum definitief verwoest door Franse troepen in 1672^[116] of juist preventief gesloopt om te voorkomen dat Franse troepen zich er zouden vestigen.^[117][118]
• Putten, Kasteel Oldenaller of Oudenaller tussen Nijkerk en Putten werd door Franse troepen bezet en vernield.^[119]

V

• Vuren. "Thuys te Vuyren" werd in 1672 door Franse troepen verwoest.^[120]

W

• Wageningen, Kasteel van Wageningen. Franse troepen hebben dit kasteel in 1672 waarschijnlijk grotendeels verwoest. Er zijn aanwijzigingen dat er muren zijn opgeblazen. Alle torens, het poorthuis, het gebouw langs de oostmuu en de kasteelgracht zijn verdwenen op een kaart van 1722.^{[121][122][123]}

?

Plaats in de provincie Utrecht nader vast te stellen:

• Huis van de Heer van de Weert. Ets van Isaac Sorious, 1672 - 1676: Huis van de Heer vande Weert, verwoest door de Fransen in 1672, 1672 - 1676, Rijksmuseum.^[8][17]
• Huis Kroonwyck van de heer Pauw. Ets van Isaac Sorious: Het Huis Kroon-wyck van de heer Pauw, verwoest door de Fransen in 1672, 1672 - 1676, Rijksmuseum.^[8][17] Is Cromwijck?

Galerij

Romeyn de Hooghe

• 
  Spiegel der France Tirannye gepleechd opde Hollantsche dorpen, 1673. The Museum of Fine Arts Houston
• 
  Oorlog en tirannie teisteren Nederland, 1674. Rijksmuseum
• 
  Franse invasie en verbreking van de eenheid van de Unie, 1674. Rijksmuseum.

Isaac Sorious: Verwoeste dorpen en kastelen in de provincie Utrecht in 1672, 1672-1676^[8]

Zie bovenaan deze pagina tevens voor Breukelen Bestand:Het slot bij Breukelen, verwoest door de Fransen in 1672 't Slot te Breukelen (titel op object) Reeks van dertien afbeeldingen van de dorpen en kastelen in de provincie Utrecht door de Fransen in 1672 verwoest (serieti, RP-P-OB-77.097.jpg

• 
  Abcoude
• 
  't Slot te Breukelen
• 
  't Slot te Iaarsveldt
• 
  De Schans bij Jutphaas
• 
  't Slot te Kroonen-borgh
• 
  Ruïnes van het dorp Nigtevecht
• 
  t' Huys te Niewen rode
• 
  Overmeer
• 
  Vreeswyk of de Vaart by Vianen, verwoeste brug en gebouwen
• 
  Waverveen
• 
  't Huys vande Heer vande Weert
• 
  t Huys Kroon-wyck van 'd Heer Pauw

Gespaarde buitenplaatsen en sterkten

Sommige buitenplaatsen, vooral kastelen maar ook forten werd verwoesting door de Fransen in 1672 juist bespaard, zoals

• Abcoude: Slot Abcoude, want de verdediging was te fel.^[7]
• Brakel (Zaltbommel): Kasteel Zuilichem te Zuilichem, dankzij Franse contacten van de familie Huygens,^[124]
• Breukelen, Ridderhofstad Oudaan of Oudaen: in 1672 verwoestten de Fransen het dorp Breukelen, maar dit kasteel werd gespaard, omdat de bewoners katholiek waren en de Franse generaal Lodewijk II van Bourbon-Condé er zelf zijn intrek nam.^{[125][126][127]}
• Doorwerth: Kasteel Doorwerth^[128]
• Herwijnen: Kasteel Engelenburg^[129]
• Kleef: de Schenkenschans werd zonder verzet bezet en niet verwoest.^[130]
• Leersum: Huis Zuylenstein, ook Zuylestein, gespaard dankzij bemoeienis van stadhouder Willem III. Dit kasteel werd pas in de Tweede Wereldoorlog verwoest, door geallieerde vliegtuigen.^[131][132]
• Linschoten: kasteel Te Nesse werd wel geplunderd, maar niet verwoest.^[133]
• Loenersloot, Kasteel Loenersloot, Rijksstraatweg 211, werd bezet maar niet verwoest.^{[134][135][136]}
• Maarssen: H(a)erteveld werd gespaard in 1672/1673^[137]
• Nijmegen: Fort Knodsenburg bij Nijmegen werd in 1672 door Fransen bezet, maar niet verwoest.
• Oud-Zuilen: Slot Zuylen, niet verwoest vanwege goede contacten van de eigenaars en bewoners, de familie Van Tuyll van Serooskerken, met de Fransen.^[138]
• Wijk bij Duurstede, Kasteel Duurstede gespaard onder de Franse bezetting van 1672-1674. De Franse commandant meende dat het de woning van die sympathieke burgemeester was.^[139]

Literatuur

17e eeuw

• van Domselaer, Tobias, de Hooghe, Romeyn en anderen: Het ontroerde Nederlandt door de wapenen des konings van Vrankryk, dat is Een waarachtigh verhaal van den Fransen, Engelsen, Keulsen en Munstersen oorlogh, tegen de Vereenigde Nederlanden, met desselfs binnelandtse beroerten, daer in naukeuriglijk alle der zelver voorvallen worden verhandelt, Markus Willemsz. Doornik, Amsterdam, 1674, 1676
• (Wicquefort, Abraham de🙂
  • Advis fidelle aux veritables Hollandois. Touchant ce qui s'est passé dans les villages de Bodegrave & Swammerdam, & les cruautés inoüies, que les François y ont exercées. Avec un memoire de la derniere marche de l'Armée du Roy de France en Brabant & en Flandre, [Den Haag], [Daniel en Johannes Steucker], 1673, 202 p. Illustraties Romeyn de Hooghe. Facsimile reprint: Kessinger Publishing, LLC, 2010, 236 p. ISBN-13 : 978-1166458713. Illustraties op Wikimedia Commons.
  • Getrouw advys aen de oprechte Hollanders; rakende hetgeen gepasseert is in de dorpen van Bodegrave en Swammerdam, en de ongehoorde wreedtheden, die de Fransen aldaer gepleeght hebben; met een memorie van den koning van Vranckrijck door Brabant en Vlaanderen, [Den Haag], 1674, 317 pagina's. Pdf op Wikimedia Commons.^[140]
  • Journael, of dagelijcksch verhael van de handel der Franschen in de steden van Uytrecht en Woerden, sedert hun koomst daer binnen, tot aan hun vertrek: daer in hun gruwelijcke wreetheyt en tyrannie, in dese twee plaetsen, gelijck oock in verscheyde andere, T'Amsterdam : by Jan Claesz. ten Hoorn, Amsterdam 1674. ^[141][142]

19e eeuw

• Craandijk, J.: Wandelingen door Nederland, Haarlem 1883 2e druk
• De Rijk, J. A.: Wandelingen door Gooi- en Eemland en omstreken, Arnhem 1967. Oorspronkelijk verschenen in De Gooi- en Eemlander, 1881, herdrukt 1905

20e eeuw

• Blankenberg, Huub en Taselaar, Klaas: Historisch reisboek voor Nederland, Fibula-Van Dishoeck Bussum, Unieboek B.V. Bussum, 1983, ISBN 9022836126
• Klok, R. H. J.: Archeologisch reisboek voor Nederland, Fibula-Van Dishoeck Haarlem, Unieboek B.V. Bussum, 1977, ISBN 9789022836163
• Munnig Schmidt, E. en Lisman, A. J. A. M., met tekeningen van Schut, C. J. Th: Plaatsen aan de Vecht en de Angstel, Canaletto, Alphen aan de Rijn, 1993, ISBN 906469611X
• Olde Meierink, Ben en anderen: Kastelen en ridderhofsteden in Utrecht, Uitgeverij Matrijs, Utrecht, 1995, ISBN 9789053450727
• Wilmer, C. C. S.: Buitens binnen Utrecht, Kwadraat, 1982, ISBN 9789064812019

21e eeuw

• Fafianie, Ton, Rijntjes, R., van der Wiel, Manon, en eindred. Stades-Visscher, Elisabeth: Nieuwegein Geschiedenis en architectuur. Monumenteninventarisatie Utrecht, Zeist 2002, ISBN 9789067202893
• Jas, J., Keverling Buisman, F., Storms-Smeets, E., te Stroete, A., Wingens, M.: Kastelen in Gelderland, Uitgeverij Matrijs, 2013, ISBN 978-90-5345-410-7
• Mansel, Philip: Lodewijk XIV. Koning van de wereld, Spectrum, 2019. Vertaling van King of the World: the Life of Louis XIV, Penguin, 2019 ISBN 9789000370481
• Munnig Schmidt, E. en Jonker-Duynstee, J. J. A. M.: Vechtgids. Culturele gids van de Vechtstreek, Oudheidkundig Genootschap Niftarlake, 2012, ISBN 9789087042752
• van Nimwegen, Olaf: De Veertigjarige oorlog 1672-1712, Prometheus Amsterdam, 2019, ISBN: 9789044638714
• Panhuysen, Luc:
  • Oranje tegen de Zonnekoning : De strijd van Willem III en Lodewijk XIV om Europa, Atlas Contact, Amsterdam/Antwerpen, 2016, ISBN-13 978-9045036298
  • Rampjaar 1672. Hoe de Republiek aan de ondergang ontsnapte, Olympus, 2019, ISBN 9789046707319
• Op de Beeck, Johan: De zonnekoning. Glorie & schaduw van Lodewijk XIV, Horizon, 2018, ISBN-13 978-9492626172

Externe links

• www.absolutefacts.nl/kastelen Kastelen in Nederland, zonder jaar. Redactie Ben Hendriks (Geschiedenis, Koninklijk Huis en Kastelen) en Ruud van Capelleveen (eindredacteur). Geraadpleegd op 18 november 2020.
• www.kasteleninnederland.nl 2020 John Wennips: Middeleeuwse kastelen in Nederland. Van ruim 1300 kastelen zijn foto's en publicaties verzameld, 2020. Geraadpleegd op 9 november 2020.
• www.kasteleninutrecht.eu Kees Braaksma: Kastelen en buitenplaatsen in Utrecht, 2020. Geraadpleegd op 18 november 2020. Met bronvermeldingen, onder meer Olde Meierink 1995, J.D.M. Bardet: Kastelenboek Provincie Utrecht, 5e druk, 1975 en C.C.S. Wilmer: Buitens in Utrecht, 1982.

Zie de categorie Isaac Sorious van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Zie de categorie Advis Fidelle Aux Veritables Hollandois van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.