Frans Van Cauwelaert

Frans Van Cauwelaert (Onze-Lieve-Vrouw-Lombeek, 10 januari 1880 – Antwerpen, 17 mei 1961) was het boegbeeld van de Vlaamse Beweging, hoogleraar psychologie, burgemeester van Antwerpen, medeoprichter van de krant De Standaard, advocaat en auteur.

Tot 1914

Van Cauwelaert werd in een Vlaams landbouwersgezin geboren en liep middelbare school aan het kleinseminarie te Hoogstraten, waar leerlingen geen Nederlands mochten spreken.

Aan de universiteit van Leuven doctoreerde hij in de wijsbegeerte en de rechten en was hij actief in het Algemeen Katholiek Vlaams Studentenverbond. Deze groep flaminganten streefde naar hoger onderwijs in de eigen taal. Tevens was hij tijdens zijn studententijd lid van de redactie van Ons Leven, het blad van KVHV-Leuven.

Vanaf 1910 tot zijn dood in 1961 zetelde hij als Kamerlid voor de katholieken en werd de leider van de kleine katholieke flamingantische groep. Met Louis Franck en Camille Huysmans begon hij in 1911 een propagandacampagne voor de vernederlandsing van de Gentse Rijksuniversiteit. In 1916 zou ze korte tijd worden vernederlandst. Van Cauwelaert voer echter uit tegen de activisten die hiervoor de Duitse bezetter hadden ingeroepen. De Universiteit zou pas definitief vernederlandst worden bij de aanstelling van rector August Vermeylen in 1930 .

Eerste Wereldoorlog

In mei 1914 richtte hij met Alfons Van de Perre en Arnold Hendrix in Antwerpen het dagblad De Standaard op, maar het uitbreken van de oorlog zou de eerste editie enige jaren uitstellen... Tijdens de Eerste Wereldoorlog vertrok Van Cauwelaert naar Nederland om er de leider te worden van de gevluchte flaminganten. Met Julius Hoste jr. richtte hij er het weekblad Vrij België op dat inging tegen de Duitse propaganda. Zijn Vlaamsch-Belgisch Verbond pleitte voor Vlaamse eentaligheid in onderwijs, justitie en bestuur en voor gescheiden Vlaamse en Waalse legereenheden,

Interbellum

Op 4 december 1918 verscheen het eerste nummer van De Standaard. Van Cauwelaert vestigde zich te Antwerpen en startte er met zijn jongere broer August (dichter en later rechter) een advocatenpraktijk. In 1921 werd hij er burgemeester (tot 1932). De nieuwe burgemeester nam de bevoegdheden van havenschepen erbij en zorgde onder meer voor een forse havenuitbreiding in noordelijke richting. De Van Cauwelaertsluis werd naar hem vernoemd.

In 1928 dwong hij met de katholieke Vlaamse Kamergroep voor het leger een nieuwe taalwet af en het volgende jaar een genadewet voor de activisten. Maar de Vlaams-nationalisten vonden zijn initiatieven niet ver genoeg gaan. Van Cauwelaert was immers wel flamingant, maar ook antifederalist.

De christelijke arbeidersbeweging zou vanaf de dertiger jaren het voortouw nemen inzake initiatieven met betrekking tot taalwetgeving.

In 1931 werd Frans Van Cauwelaert benoemd tot minister van Staat.

Van Cauwelaert werd op 10 januari 1934 opgenomen in de herschikte regering-de Broqueville, waar hij eerst minister van nijverheid, middenstand en binnenlandse handel en minister van posterijen, telegrafie en telefonie werd, en vanaf 12 juni 1934 minister van landbouw en economische zaken. Onder de regering-Theunis, vanaf 20 november 1934, was hij kortstondig minister van landbouw en middenstand en minister van openbare werken. Op 14 januari 1935 moest hij na een financieel schandaal ontslag nemen. Zowel deze schande als zijn antifederalisme zouden hem uiteindelijk onttronen als gangmaker binnen de Vlaamse Beweging.

In 1938 was hij een van de architecten van de Vlaamse Academie voor Wetenschappen, Letteren en Kunsten van België. Tot vandaag wordt jaarlijks de prestigieuze Wetenschapsprijs Frans Van Cauwelaert uitgereikt.

Hij werd Kamervoorzitter in 1939 en steunde de regering-Pierlot in haar conflict met de koning, Leopold III, die zich overleverde aan de Duitse bezetter.

Tweede Wereldoorlog

Tijdens de Tweede Wereldoorlog verbleef Van Cauwelaert te New York. Na de oorlog trachtte hij de repressie en de epuratie te beperken. Hij was erbij toen Leopold III besloot af te treden. En toen Boudewijn de eed aflegde, was dat in de handen van Van Cauwelaert die toen reeds de pensioenleeftijd had bereikt.

Frans Van Cauwelaert ging echter door als Kamerlid tot zijn dood in 1961 en liet een immens archief na, dat nog steeds een belangrijke bron is voor geschiedkundigen.

In 2005 eindigde hij op nr. 92 tijdens de Vlaamse versie van de verkiezing van De Grootste Belg.