File (verkeer)
File: langzaamrijdend of stilstaand verkeer
Een file is een rij langzaam rijdend of stilstaand verkeer. Rijkswaterstaat hanteert voor de verkeersinformatie de definitie dat een file een verzamelbegrip is van drie soorten stagnerend verkeer:
- langzaam rijdend verkeer: verkeer dat over ten minste 2 kilometer nergens harder rijdt dan 50 km/u, maar doorgaans wel sneller dan 25 km/u
- stilstaand verkeer: verkeer dat over ten minste 2 kilometer vrijwel overal minder dan 25 km/u rijdt
- langzaam rijdend tot stilstaand verkeer: langzaam rijdend verkeer over veelal wat grotere lengte met hierin op sommige stukken stilstaand verkeer.
De definitie van een file of congestie is niet eenduidig. In de perceptie van weggebruikers is soms al sprake van filevorming als de doorstroming wordt bemoeilijkt. Binnen Rijkswaterstaat behalve bovenstaande ook andere definities gehanteerd. Zo is de definitie van een file die voor de dynamische route informatie panelen (DRIP) wordt gebruikt anders en ook die voor bijvoorbeeld statistische gegevens wijkt af.
Inwinning van informatie over files
In Nederland is Rijkswaterstaat belast met het inwinnen en bewerken van verkeersinformatie van het hoofdwegennet. De verspreiding wordt overgelaten aan zogenaamde service providers zoals de ANWB en de VerkeersInformatieDienst. Binnen Rijkswaterstaat vallen de werkzaamheden onder het VerkeersCentrum Nederland (VCNL) dat te Utrecht is gevestigd. Tot 1 juli 2005 was de inwinning voornamelijk handwerk, maar op die datum veranderde het inwinproces drastisch. Een nieuw systeem werd ingebruik genomen waarmee gegevens (intensiteit en snelheid) uit detectielussen in het wegdek rechtstreeks gebruikt kon worden om informatie over files te genereren. De detectielussen liggen op een groot aantal autosnelwegen in Nederland (in de Randstad ongeveer om de 500 meter, elders tenminste rond af- en toeritten).
Ranglijsten en historische gegevens
Jaarlijks maken zowel Rijkswaterstaat als de VerkeersInformatieDienst een File Top 50, de VerkeersInformatieDienst publiceert daarnaast elk kwartaal een Top 10. Uit deze ranglijsten valt af te leiden voor welke knooppunten en afritten de meeste file staat. Dit wordt uitgedrukt in "filedruk" waarbij de lengte van de file vermenigvuldigt wordt met de duur. Een file die 5 minuten lang 3 km is en daarna 3 minuten lang 2 km levert dus een filedruk op van (5x3)+(3x2)=21 kilometerminuten (kmmin).
In Nederland stond op 8 februari 1999 de drukste ochtendspits tot nu toe. Op het hoogtepunt stond er 975 km aan files, veroorzaakt door gladheid door een dik pak sneeuw. Ter vergelijking: op een gemiddelde werkdag staat er op de rijkswegen ongeveer 200 km file op het hoogtepunt van de ochtendspits.
Door de verbeterde inwinning van midden 2005 is een trendbreuk ontstaan. Begin 2006 becijferde de VerkeersInformatieDienst deze voor de filedruk op 25%. De verwachting is dan ook dat het record van de drukste spitsen binnenkort cijfermatig zal worden gebroken.
Oorzaken
Files zijn onlosmakelijk verbonden met de behoefte aan vervoer, een karakteristiek verschijnsel van de 20e (en 21e) eeuw. Over de periode van 1985 tot 2002 steeg het aantal jaarlijkse reizigerkilometers ongeacht het vervoermiddel (in Nederland) met 31%.
In 2002 werd ruim driekwart van die behoefte ingevuld door de auto en slechts 12 % door het openbaar vervoer. Pogingen om de automobilist voor het openbaar vervoer te laten kiezen zijn tot op heden daardoor onvermijdelijk gestrand op capaciteitsgebrek. De stijging van de vervoersbehoefte alleen al, 45 mld km, is het dubbele van de huidige invulling door het openbaar vervoer. Veel automobilisten zien files niet als een onoverkomelijk probleem getuige hun keuze, mits de reistijd er maar niet te lang van wordt. Files hebben daardoor een zekere ingebouwde negatieve terugkoppeling: het verkeersaanbod neemt af bij toenemende vertraging, en neemt weer toe bij afnemende vertraging.
Files kunnen ontstaan bij:
- een verkeersaanbod dat groter is dan de capaciteit van de weg (in de piekuren);
- incidentele verstoringen in de doorstroming (veroorzaakt door ongevallen, pech, wegwerkzaamheden).
Oplossingen
Het geheel voorkomen van files is een utopie. Wel kunnen de gevolgen, omvang en aantal files worden beperkt.
Wegnemen van de oorzaken
Mogelijkheden om het fileprobleem te verminderen kan deels door het wegnemen van de oorzaken, dus:
- vermindering van het verkeersaanbod;
- vergroting van de doorvoercapaciteit van de weg;
- vergroting van de opnamecapaciteit van de bestemmingen;
- wegnemen van verstoringen in de doorstroming;
- wegnemen van verstoringen in de aandacht van bestuurders.
Bij 1: De Nederlandse overheid richt zich voor de regulering van het verkeersaanbod onder andere op het kostenaspect (spitsheffing, kilometerheffing). Verondersteld wordt dat automobilisten alternatieven kiezen als het autogebruik duurder wordt. Hierover bestaat discussie omdat er voldoende voorbeelden zijn waaruit blijkt dat automobilisten zich door verhoogde kosten (bijv. autoprijzen, parkeertarieven, belastingen, brandstofprijzen) slechts tijdelijk laten beïnvloeden. Andere mogelijkheden om het verkeersaanbod te verminderen zijn carpooling, het bij elkaar brengen van wonen en werken, het loslaten van de collectieve dagindeling, repressieve maatregelen, en het structureel verbeteren van alternatieven.
Bij 2 en 3: Tegenstrijdige politieke belangen staan oplossingen voor vergroting van de doorvoercapaciteit van de weg en opnamecapaciteit van de bestemmingslocaties vaak in de weg. Toch is vergroting van de capaciteit ongetwijfeld een van de belangrijkste hulpmiddelen in de filebeheersing. Het toepassen van spitsstroken is een mogelijkheid.
Bij 4 en 5: Een file is een dynamisch verschijnsel waarin iedere automobilist vertraagd op de voorganger reageert. Daardoor kan een file als golfbeweging al ontstaan zonder dat er een aanwijsbare aanleiding is. Het Nederlandse wegennet is gedeeltelijk voorzien van een dynamisch geleidingssysteem met variabele snelheidsadviezen en rijstrookafsluitingen of -toevoegingen die worden getoond op matrixborden boven de weg. Ook dynamisch verkeersmanagement kan helpen om het verkeer te reguleren, bijvoorbeeld door middel van een DRIP. Het doel van een DRIP is automobilisten tijdig te informeren over verstoringen waardoor dit gedrag gestabiliseerd wordt, maar in hoeverre dit systeem het fileprobleem doet verminderen is moeilijk vast te stellen. Ondanks deze verkeersbegeleiding zijn verstoringen onvermijdelijk.
Bieden van alternatieven
Het aanbieden van voldoende aantrekkelijke alternatieven voor een verplaatsing is ook een mogelijkheid om files te beperken.
Bij het ontwikkelen van alternatieven d.m.v. het openbare vervoer moet vooral rekening worden gehouden met het volumevraagstuk en met de beschikbaarheid. Slechts 12% van de vervoersbehoefte wordt nu door het openbare vervoer vervuld, en 60% van de bevolking woont niet in de buurt van een bus- of treinstation. Daarnaast moet geconcurreerd kunnen worden met de aantrekkelijke kanten van het belangrijkste vervoermiddel, de auto. Deze zijn:
- Vervoer per auto biedt een deur-tot-deur oplossing. Geen overstapverlies en de afstand tot het vervoermiddel is meestal kort.
- De reistijd is meestal korter dan met alternatieven en redelijk goed voorspelbaar.
- Vervoer per auto is voldoende veilig.
- Vervoer per auto is voldoende kosteneffectief.
- Vervoer per auto biedt gemak bij het transporteren van goederen of mensen.
- Vervoer per auto biedt een individueel klimaat.
- Vervoer per auto kan 24 uur per dag op elke moment (geen vaste vetrek- en aankomsttijden).
Het huidige openbare vervoer kan de strijd met de auto nauwelijks aan. Het openbare vervoer van de 21e eeuw zal daarom opnieuw ontworpen moeten worden om enig succes te kunnen behalen. Belangrijke elementen hierbij zijn een snelle, directe route (geen kronkelroutes), haltes nabij woon- en werkconcentraties en hoge frequenties. Dit is alleen op zware vervoersstromen haalbaar. Alleen de alternatieven fiets, bromfiets en lopen evenaren op een aantal punten de auto, maar zijn slechts beperkt inzetbaar door de kleine actieradius.
Op technologisch gebied worden ideeën ontwikkeld op het gebied van voertuigbegeleiding, waarbij de controle over de auto geheel of gedeeltelijk uit handen wordt genomen van de bestuurder. Veel van deze oplossingen vragen een aangepaste infrastructuur en zijn dus nog verre van inzetbaar.
