Esdoorn (geslacht): verschil tussen versies

Esdoorn
Bladeren van de gewone esdoorn (Acer pseudoplatanus)
Taxonomische indeling
Rijk: Plantae (Planten) Stam: Embryophyta (Landplanten) Klasse: Spermatopsida (Zaadplanten) Clade: Bedektzadigen Clade: 'nieuwe' Tweezaadlobbigen Clade: Malviden Orde: Sapindales Familie: Sapindaceae (Zeepboomfamilie)
geslacht
Acer L. (1753)
Verspreidingsgebied
Afbeeldingen op Wikimedia Commons
Esdoorn op Wikispecies
Portaal    Biologie

Esdoorn of ahorn (Acer) is een geslacht van loofbomen en heesters. Afhankelijk van de taxonomische opvatting wordt dit geslacht ingedeeld bij de esdoornfamilie (Aceraceae) of de zeepboomfamilie (Sapindaceae).

Esdoorns komen voor in de gematigde streken van het noordelijk halfrond. Enkele soorten komen voor in Zuidoost-Azië en Indonesië. Het geslacht zal zo'n 120 soorten tellen. Deze worden onderverdeeld in zestien secties met 230 verschillende taxa (soorten, ondersoorten en variëteiten). Daarnaast zijn er verschillende hybriden.

Inheems in Nederland en België zijn alleen de Spaanse aak (Acer campestre) en in Nederlands-Limburg en België de gewone esdoorn (Acer pseudoplatanus).

Algemeen

De geelgroene bloemtrossen lokken door de geur speciaal aasvliegen.

De vrucht is voorzien van een grote vleugel en wordt soms 'helikoptertje' genoemd. Er zitten twee vruchten aan één steeltje, zodat de vleugels tegenover elkaar staan en zo een goede verspreiding door de wind geven. De hoek die de vleugels ten opzichte van elkaar maken is, naast de vorm van de vruchtjes en de ligging daarvan, een belangrijk kenmerk voor het onderscheid van de soorten.

Bijna alle soorten hebben in het voorjaar door de hoge worteldruk een sterke sapstroom, waardoor in deze tijd van het jaar wonden sterk kunnen bloeden.

De meeste soorten hebben door de dunne bast gauw last van verbranding als de zon op de stam schijnt.

Etymologie

De botanische naam Acer is van onduidelijke herkomst. Het Latijnse woord 'acer' betekent spits of scherp. De naam zou betrekking kunnen hebben op de spitse vorm van de bladeren die bij sommige soorten voorkomen.

Toepassingen

Het hout is zeer bruikbaar voor meubels en omdat het goed bestand is tegen slijtage ook voor vloeren. Esdoorn wordt ook gebruikt voor het maken van keukens omdat het een lichte kleur heeft. Wanneer het een mooie golftekening heeft wordt het onder andere voor rugbladen van violen en dure gitaren gebruikt.

Sierwaarde

Esdoorns hebben een grote sierwaarde. Vooral de herfstkleuren van de esdoornbladeren zijn bekend (denk aan de 'Maple Leaf', het esdoornblad in de Canadese vlag). Deze zeer fraaie herfstkleuren zijn beperkt tot slechts enkele soorten. Omdat de esdoorn een snel groeiende boom is, die ook na snoeien weer snel doorgroeit, is hij ook wel geschikt voor het vormen van hagen. Als jonge esdoorns, die in de nabijheid van esdoorns meestal wel te vinden zijn, dicht naast elkaar geplant worden, vormt zich een moeilijk doordringbare, decoratieve heg. Enig nadeel is, dat hij 's winters kaal wordt, en dan niet zichtdicht is.

Stroop

Verder wordt uit esdoorns (vooral de suikeresdoorn) ook stroop gemaakt (ahornsiroop of esdoornsiroop).

Hout

Het hout van esdoorns wordt ook veel gebruikt voor meubels en tafels van hitler nazi

Drums

Esdoornhout is zeer geliefd voor het maken van drums voor zijn krachtige en diepe klank.

Collecties van esdoorns in Nederland

Aceretum in Boskoop

Een arboretum (bomentuin) met alleen esdoorns wordt wel een 'aceretum' genoemd. Het grootste aceretum ter wereld bevindt zich op het terrein van kwekerij Esveld Boskoop. De oudste boom in dit aceretum stamt uit 1865, een Acer shirasawanum 'Aureum'. Deze werd indertijd door Philipp Franz von Siebold uit Japan meegenomen. Sinds 1966 is de verzameling door Dick van Gelderen systematisch opgebouwd. November 2005 omvat de collectie ca. 675 taxa.

De collectie van Van Gelderen is een zogenaamde Nederlandse Planten Collectie. De huidige collectiehouder is de zoon van Dick, Cor van Gelderen.

Von Gimborn Arboretum in Doorn

In het Von Gimborn Arboretum te Doorn bevindt zich de Nationale Plantencollectie van de esdoornfamilie, die behalve het geslacht Acer ook nog twee soorten van het geslacht Dipteronia omvat. De verzameling, een zogeheten 'dieptespecialisatie' van het arboretum is grotendeels opgebouwd door de vroegere directeur dr. P.C. de Jong, die geldt als één van s'werelds grootste autoriteiten op het gebied van esdoorns. De collectie omvat 98 soorten, variëteiten en/of ondersoorten en 82 cultivars.

De eerste esdoorns in het Von Gimborn Arboretum werden door stichter Max Th. von Gimborn zelf geplant. Daaronder bevonden zich soorten die in Nederland en West-Europa zeldzaam waren. Pas in 1987 - toen het arboretum al enige tijd deeluitmaakte van de Botanische Tuinen Universiteit Utrecht - viel het besluit de esdoorns tot één van de speerpunten in de collectie van het arboretum te maken. De belangstelling richt zich vooral op de wilde soorten, waar mogelijk op exemplaren van bekende wildherkomst. De samenwerking met China die in dit verband ontstond, leidde er toe, dat het arboretum Acer pilosum in bezit kreeg. Dit is een soort die al in 1880 beschreven werd, maar vanaf het begin van de 20e eeuw nergens meer in cultuur was.

Soorten en cultivars

Soorten die hier worden behandeld zijn:

• Colchische esdoorn (Acer cappadocicum, synoniemen: Acer laetum, Acer colchicum en Acer lobelii) -
  • Acer cappadocicum 'Aureum'
  • Acer cappadocicum 'Rubrum'
• Gewone esdoorn (Acer pseudoplatanus)
• Japanse esdoorn (Acer japonicum)
  • Acer japonicum 'Aconitifolium'
• Japanse esdoorn (Acer palmatum)
  • Acer palmatum 'Atropurpureum'
  • Acer palmatum 'Bloodgood'
  • Acer palmatum 'Osakasuki'
  • Acer palmatum 'Elegans'
  • Acer palmatum 'Dissectum'
  • Acer palmatum 'Dissectum Nigrum'
  • Acer palmatum 'Dissectum Atropurpureum'
• Montpelieresdoorn (Acer monspessulanum)
• Noorse esdoorn (Acer platanoides)
  • Acer platanoides 'Drummondii'
  • Acer platanoides 'Faassen's Black'
  • Acer platanoides 'Globosum'
  • Acer platanoides 'Schwedleri'
  • Acer platanoides 'Eurostar'
• Rode esdoorn (Acer rubrum)
• Slangenesdoorn of streepjesbast-esdoorn (Acer capillipes)
• Spaanse aak of veldesdoorn (Acer campestre)
  • Acer campestre 'Elsrijk'
• Suikeresdoorn (Acer saccharum)
• Vederesdoorn (Acer negundo)
  • Acer negundo 'Argenteo'
  • Acer negundo 'Auratum'
  • Acer negundo 'Aureo variegatum'
  • Acer negundo 'Variegatum' (bonte vederesdoorn)
  • Acer negundo 'Odessanum'
  • Acer palmatum
  • Acer rufinerve
• Zilveresdoorn (Acer saccharinum, synoniem: Acer dasycarpum)
  • Acer sacharinum 'Fastigiata'
  • Acer saccharinum 'Laciniatum'
  • Acer sacharinum 'Wíerii'
• De hybride Acer freemanni is ontstaan uit een kruising van de rode esdoorn met de zilveresdoorn en genoemd naar Oliver Freemann, die in 1933 de kruising heeft gemaakt.

Ziekten

Jonge bomen kunnen aangetast worden door de verwelkingsziekte (Verticillium dahliae). De esdoorn kan ook last hebben van bladluizen en meeldauw. In de bladeren van de gewone esdoorn ontwikkelt zich in de nazomer vaak inktvlekkenziekte veroorzaakt door de schimmel Rhytisma acerinum. In een vroeg stadium van deze infectie (zie figuren) ontwikkelen zich, zoals de naam zegt, paarse tot zwarte inktvlekken. Later verdikt het weefsel van de zwam, tot het uiteindelijk in de late herfst ontwatert en een dik schijnweefsel vormt. Na de winter breekt dit open en ontwikkelt het vruchtlichaam zich, waarna sporenvorming optreedt.

• 
  Infectie van inktvlekkenziekte (vroeg stadium)
• 
  Detail van de infectie: bovenkant esdoornblad
• 
  Detail van de infectie: onderkant esdoornblad

Externe links

• (en) Acer in de NCBI Taxonomy Browser
• informatie over het hout (esdoorn) (bij het Centrum hout)

Zie de categorie Acer van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.