Den Haag: verschil tussen versies

Den Haag
's-Gravenhage

Gemeente in Nederland
(Details) (Details)
Situering
Provincie	Zuid-Holland Zuid-Holland
Coördinaten	52° 5′ NB, 4° 18′ OL
Algemeen
Oppervlakte	98,13 km²
- land	82,45 km²
- water	15,68 km²
Inwoners (1 januari 2024)	565.701? (6861 inw./km²)
Bestuurs­centrum	Den Haag
Belangrijke verkeersaders	Stadsroutes, A4 A12 A13 N14 N44 N211 Oude Lijn, Goudse Lijn, RandstadRail
Station(s)	Centraal·HS·Laan v NOI· Mariahoeve·Moerwijk· Ypenburg
Politiek
Burgemeester (lijst)	Pauline Krikke (VVD)
Bestuur	VVD, PvdA, D66, CDA, HSP
Zetels D66 PVV PvdA HSP VVD CDA Groep De Mos GL SP ID PvdD PvdE CU/SGP	45 8 7 6 5 4 3 3 2 2 2 1 1 1
Economie
Gemiddeld inkomen (2019)	€ 27.100 per inwoner
Gem. WOZ-waarde (2019)	€ 242.000
WW-uitkeringen (2014)	37 per 1000 inw.
Overig
Postcode(s)	2491-2597 [1]
Netnummer(s)	070, 015 (Ypenburg)
CBS-code	0518
CBS-wijkindeling	zie wijken en buurten
Website	www.denhaag.nl
Bevolkingspiramide (2023)
Foto's
Hoogbouw in Den Haag gezien vanaf het Plein (2013)
Portaal    Nederland Den Haag

Den Haag (uitspraak^ⓘ) of 's-Gravenhage (uitspraak^ⓘ) is de hoofdstad van de provincie Zuid-Holland en is met 565.701 inwoners (1 januari 2024, bron: CBS) de op twee na grootste gemeente van Nederland, na Amsterdam en Rotterdam. De gemeente behoort tot het Stadsgewest Haaglanden en deze agglomeratie telt 1.088.508 inwoners.^[2] Samen met Stadsregio Rotterdam vormt Stadsgewest Haaglanden de Metropoolregio Rotterdam Den Haag, de 177e geürbaniseerde agglomeratie in de wereld.^[3] Deze regio maakt op zijn beurt weer deel uit van de Randstad.

Den Haag is de enige grote Nederlandse stad aan de Noordzee en heeft een kustlijn van elf kilometer. De stad beschikt over twee badplaatsen: Scheveningen en Kijkduin. Daarnaast ligt een breed zandstrand met een duinenrij, een omvangrijk natuurgebied. Scheveningen - vroeger een zelfstandig vissersdorp - heeft een regionale haven. Door de ligging aan de Noordzee is Den Haag sinds de 19e eeuw een internationaal toeristenoord.

De Nederlandse regering en het parlement zijn in de stad gevestigd, en het is de residentie van het koninklijk huis.^[4] Al is Den Haag niet de hoofdstad van Nederland, het vervult wel degelijk die rol. Zo staan bijna alle ambassades en ministeries in Den Haag. Daarnaast is de stad standplaats van vele nationale en internationale rechtscolleges, waaronder het Internationaal Gerechtshof, en het Internationaal Strafhof.

Naam en status

Naamgeving

Vanouds werd de plaats Die Haghe of Den Hag(h)e genoemd. Vanaf het begin van de 17e eeuw gebruikte het stadsbestuur officieel de naam 's-Gravenhage, die deftiger klinkt en een samentrekking is van 'des Graven ha(a)ge' (waarschijnlijk werd het toen al opgevat als de Haag (= het bos) van de Graaf van Holland). De oude naam Den Haag bleef in de volksmond bestaan.

Sinds 1990 gebruikt de gemeente consequent de naam Den Haag in plaats van 's-Gravenhage, ook in verband met de internationalisering van de hofstad, haar huidige status van mondiaal justitieel centrum (met onder andere het Internationaal Gerechtshof en het Strafhof), en om aan te sluiten bij buitenlandse benamingen als The Hague (Engels), La Haye (Frans), L'Aia (Italiaans), Den Haag (Duits) en La Haya (Spaans). In identiteitskaarten en officiële stukken van de gemeente staat echter 's-Gravenhage,^[5] nadat in 1990 een voorstel om de gemeentenaam officieel in Den Haag te veranderen was afgewezen. De telefoondienst en de posterijen gebruiken eveneens 's-Gravenhage. De spoorwegen en wegbeheerders gebruiken de kortere naam Den Haag. In de BAG^[6] staat de woonplaatsnaam 's-Gravenhage (woonplaatscode 1245). De woonplaats 's-Gravenhage omvat het gehele grondgebied van de gelijknamige gemeente.

De naam 'Den Haag' wordt gebruikt in een figuurlijke betekenis voor de Nederlandse overheid en het parlement. In zijn verkleinvorm kan 'Den Haag' een archetype zijn: het Haagje wordt gebruikt voor een 'deftig' aandoende plaats of een die met het Oranjehuis geassocieerd wordt. Zo wordt Breda het Haagje van het Zuiden genoemd, Arnhem het Haagje van het Oosten, Roermond het Haagje van Limburg en het Friese Haagje is een bijnaam van Heerenveen.

Den Haag was vanouds de plaats waar Nederlanders die in de Nederlandse koloniën werkzaam waren hun langdurig verlof plachten door te brengen. Na de onafhankelijkheid van Nederlands-Indië zijn veel Indische Nederlanders in Den Haag gaan wonen, vandaar de bijnaam De Weduwe van Indië.^[7]

De ooievaar

Zie Wapen van Den Haag voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Het symbool van Den Haag is de ooievaar. In de 14e eeuw komen in grafelijke rekeningen posten voor ten behoeve van herstel van ooievaarsnesten en in de 16e eeuw toont het wapen van Den Haag de ooievaar. De oudste afbeelding van de ooievaar in het Haagse wapen staat op de luidklok Jhesus van de Grote of St. Jacobskerk die in 1541 is gegoten. Na 1586 tonen ook de lakzegels van Den Haag een ooievaar met een paling in de bek. In 1991 schafte de gemeente het gebruik van het wapen af en gebruikte hiervoor in de plaats een logo van een vliegende ooievaar. In 2013 werd besloten tot de herintroductie van het wapen, ditmaal met de wapenspreuk Vrede en Recht.^[8] Deze wijziging werd begroot op € 250.000 voor ontwerp en drukwerk, de kosten voor totale omschakeling op de nieuwe huisstijl zijn niet gespecificeerd.

Stad of dorp?

Den Haag heeft van oudsher nooit stadsrechten gehad. Desondanks kreeg het al in de middeleeuwen bestuurlijke instellingen die alleen in steden voorkwamen. Prins Maurits had al vergevorderde plannen om van Den Haag een vestingstad te maken, maar de Staten Generaal zagen dit als een aantasting van de onafhankelijkheid van het bestuurscentrum van de zeven provinciën. Den Haag kreeg in 1806 van koning Lodewijk Napoleon en in 1810 van keizer Napoleon de eretitel stad. Dit gaf toen geen bijzondere rechten meer, want het stadsrecht was al in 1798 tijdens de Bataafse Republiek afgeschaft.^[9]

Lang voor die tijd had Den Haag al bijzondere privileges ontvangen die Den Haag bestuurlijk het karakter van een stad gaven. Het waren echter de overige steden die voorkwamen dat Den Haag, als zelfstandige stad, zitting kon nemen in het bestuur van het gewest Holland. Ook op andere terreinen had Den Haag de kenmerken van een stad:

• Den Haag had (sinds 1370) een eigen rechtbank en mocht eigen keuren (verordeningen) vaststellen;
• Den Haag had (sinds 24 augustus van hetzelfde jaar) burgers, in het algemeen werd de term burger enkel gebruikt in samenhang met steden;^[10]
• Den Haag had een typisch stedelijk bestuur, met burgemeesters (sinds 1559), een secretaris (pensionaris) en een vroedschap (sinds 1451);
• Den Haag had twee eigen schutterijen: het Sint-Jorisgilde (sinds de 14^e eeuw) en het Sint-Sebastiaansgilde (sinds de 15^e eeuw);
• Den Haag had stedelijke rechten op economisch gebied: een jaarmarkt (sinds 1334), tolvrijheid (1373)^[11], gilden, een lakennijverheid, bierbrouwerijen en andere typisch stedelijke nijverheid;
• Den Haag heeft met de Grote of Sint Jacobskerk sinds de 14e eeuw een stadskerk en geen dorpskerk.

Het wettelijke verschil tussen stad en platteland is na de grondwet van 1848 en de Gemeentewet van 1851 vervallen.

Onderscheidingen en prijzen

• Sinds 2012 mag de stad -bij Koninklijk Besluit- een wapenspreuk voeren: 'Vrede en recht'.
• In december 1958 won Den Haag de 'Prix de l'Europe', een eerbetoon van de Raad van Europa aan gemeenten die zich bijzonder ingezet hebben voor de eenwording in Europa.

Geschiedenis

Zie Geschiedenis van Den Haag voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

In het Haagse gebied woonden al vroeg mensen, lang voordat er sprake was van een dorp met de naam Den Haag. De oudste archeologische vondsten gedaan in de omgeving van het Binnenhof dateren uit circa 3000 v.Chr.; zo werd in 1912 bij de bouw van Hotel Central aan de Lange Poten, nu onderdeel van het Tweede-Kamercomplex, een gave vuurstenen vuistbijl gevonden, waarvan de gebruikers ingedeeld kunnen worden bij de Vlaardingencultuur.^[12]

In de 2e eeuw na Chr. lag er in de duinen aan de zuidrand van de stad een Romeins fort met bijbehorende nederzetting, de zogenaamde Vicus van Ockenburgh. Hier zijn al vanaf de jaren 20 opgravingen verricht.

Het huidige Den Haag bestaat sinds 1230, toen graaf Floris IV van Holland op de plek waar reeds een hofstede stond van Vrouwe Meilindis van Wassenaer een bescheiden kasteel bouwde. In 1248 liet graaf Willem II, tevens Rooms koning geworden, een meer passend kasteel bouwen aan een duinmeer, de huidige Hofvijver. Zijn zoon Floris V zorgde er na Willems vroegtijdige dood voor dat de Ridderzaal voltooid werd. De Ridderzaal en het Binnenhof werden versterkt, maar het dorp eromheen kreeg nooit stadsrechten, al bleef Den Haag residentie van de graven van Holland en hun opvolgers. Den Haag kon groeien als compromis tussen de Hollandse steden, maar diezelfde steden zorgden ervoor dat Den Haag geen vestingstad werd.

In 1528 werd Den Haag overvallen door de Gelderse veldheer Maarten van Rossum die de nederzetting buiten het grafelijk kasteel brandschatte, waardoor de brandstichting werd afgekocht. Ook tijdens de beginjaren van de Tachtigjarige Oorlog werd Den Haag genadeloos geplunderd en raakte het nagenoeg ontvolkt. De stad was het Spaanse hoofdkwartier tijdens het Beleg van Leiden.

Al zeker sinds circa het begin van de 15e eeuw telde Den Haag enkele duizenden inwoners, waardoor het in feite eerder een stad dan een dorp was. Een stad placht in die tijd echter een zeer verregaande mate van zelfbestuur te hebben en de graven van Holland (en later hun opvolgers, de hertogen van Bourgondië en de Habsburgers) kozen ervoor om het in hun eigen residentie zelf voor het zeggen te hebben. Vanaf 1585 zette de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden deze praktijk voort, omdat Den Haag de plaats was waar het hoogste regeringsorgaan, de Staten-Generaal, resideerde. Ook was het stadhouderlijk hof daar gevestigd. Aanvankelijk had het er in de jaren 1580 nog om gespannen of het verwoeste Den Haag weer zou worden opgebouwd: de machtige stad Delft wilde in haar directe omgeving de opkomst van een gevaarlijke rivaal liever verhinderen, mede omdat deze stad wenste dat de Staten-Generaal zich blijvend in Delft zou vestigen. Er werd toch tot wederopbouw besloten, en de Staten-Generaal vestigden zich, na onder andere Middelburg, in 1585 definitief te Den Haag.

In 1622 telde Den Haag 16.000 inwoners. In de 17e eeuw werd Den Haag omgeven door grachten, die door stadhouder prins Maurits als aanzet tot volledige vestingwerken waren aangelegd, maar van de geplande echte verdedigingswerken kwam verder niets. Aan het eind van de 18e eeuw was het bevolkingsaantal opgeklommen tot ongeveer 40.000, waarmee dit "dorp" de op twee na grootste nederzetting van Nederland was geworden (na Amsterdam en Rotterdam). Door de aanwezigheid van het stadhouderlijk Hof, de Staten-Generaal en buitenlandse diplomaten en (buitenlandse) adel had Den Haag een veel aristocratischer karakter dan de meeste andere Nederlandse steden. Er was een groot contrast tussen de aristocratische wijk rondom het Binnenhof en Voorhout en de meer volkse delen van het "dorp".

Pas in 1806, onder Frans bewind, kreeg Den Haag zijn stadsrechten, maar in die tijd was een vestingmuur eerder een keurslijf dan een voordeel: Den Haag bleef zonder omwalling en kon zich op ruime schaal uitbreiden. Onder het Koninkrijk der Nederlanden, ontstaan in de jaren 1813-1815, bleef Den Haag de vestigingsplaats van regering en parlement (de moderne Staten-Generaal). Na 1850 begon de stad zich uit te breiden buiten de 17e-eeuwse grachtengordel. Het inwonertal was toen ruim 70.000.

Omstreeks 1870 zou het aantal van 100.000 worden gehaald, en rond 1900, in de fin de siècle-tijd van Louis Couperus, telde de stad ongeveer 200.000 inwoners. Ten zuiden van de oude binnenstad ontstonden toen dichtbevolkte arbeiderswijken zoals het Laakkwartier en de Schilderswijk, terwijl tegen de duinkant nieuwe wijken voor de meer gefortuneerde burgers gebouwd werden, zoals het Statenkwartier, Duinoord en de Archipelbuurt. In die tijd speelde Den Haag ook in kunstzinnig opzicht een belangrijke rol vanwege de schilders van de Haagse School. In 1873 werd op het Lange Voorhout waarschijnlijk het eerste Haagse riool aangelegd, de putdeksel werd gemaakt door ijzergieterij de Prins van Oranje.

In 1899 vond in Den Haag de Eerste Haagse Vredesconferentie plaats, die leidde tot de oprichting van het Permanent Hof van Arbitrage, dat in Den Haag gevestigd werd. Tussen 1907 en 1913 werd het Vredespaleis gebouwd, waarin dit Hof zou zetelen. Tevens werd later het Internationaal Gerechtshof in het Vredespaleis gevestigd.

Tegen het eind van de Tweede Wereldoorlog, op 3 maart 1945, kwamen tijdens het bombardement op Bezuidenhout 510 mensen om het leven. Het bombardement werd uitgevoerd door de Geallieerden en had als doel de vernietiging van de mobiele V2-lanceerinrichtingen van de Duitsers.

Op 29 oktober 1983 demonstreerden ruim 550.000 mensen vreedzaam tegen de plaatsing van kruisraketten in Nederland en tegen de kernbewapening in het algemeen. Het is het grootste straatprotest ooit dat in Nederland gehouden werd.

In de 20e eeuw heeft Den Haag gebieden geannexeerd wegens ruimtegebrek. In 1907 betrof het de Wassenaarse landgoederen Reigersbergen en Marlot.^[13] De voormalige gemeente Loosduinen werd in 1923 in zijn geheel samengevoegd met Den Haag. Dit beleid werd later voortgezet. In 1994 ging het grondgebied Wateringse Veld van de toenmalige gemeente Wateringen naar Den Haag. Met ingang van 1 januari 2002 werden de nieuwbouwwijken Leidschenveen en Ypenburg als gevolg van grenscorrecties toegewezen aan Den Haag, dit ten koste van de (toenmalige) gemeenten Leidschendam, Nootdorp, Rijswijk, Voorburg en Pijnacker. Den Haag heeft overigens ook grondgebied verloren, toen bij de gemeentelijke indeling in 1812 de heerlijkheid Nieuwveen werd toegevoegd aan de gemeente Nootdorp. Verder zijn er in de loop der eeuwen aanzienlijke stukken kustgebied in de zee verdwenen, waaronder een deel van de vissersplaats Scheveningen.

Rechtspraak

Zie lijst van internationale juridische organisaties in Den Haag voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

De naam van de stad is verbonden aan nationale en internationale rechtscolleges, zoals de Hoge Raad, het Internationaal Gerechtshof van de VN, de Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens en het Internationaal Strafhof. Verschillende academische instituten op het gebied van internationale relaties, internationaal recht en internationale ontwikkeling zijn verenigd in de Hague Academic Coalition.^[14]

Den Haag is net als New York, Genève, Wenen en Nairobi een belangrijke VN-stad.^[15] Als erkenning van de rol die Den Haag al ruim 100 jaar speelt op het gebied van internationaal recht en vredespolitiek is het de gemeente per koninklijk besluit^[16] toegestaan om vanaf 27 september 2012 het motto "vrede en recht" toe te voegen aan het gemeentewapen. Het is voor het eerst sinds 2008 dat een motto wordt toegestaan.

De volgende hoogste Nederlandse rechterlijke instanties, internationale tribunalen en - gerechtshoven zijn gevestigd in de stad:

• Hoge Raad der Nederlanden
• Raad van State
• College van Beroep voor het bedrijfsleven
• Internationaal Gerechtshof
• Internationaal Strafhof
• Joegoslaviëtribunaal
• Tribunaal inzake vorderingen tussen Iran en de Verenigde Staten
• Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens
• Permanent Hof van Arbitrage

Topografie

Topografisch kaartbeeld van de gemeente Den Haag, per december 2016. Klik op de kaart voor een vergroting.

Stadsdelen

Zie ook de categorie Stadsdeel van Den Haag.

Den Haag telt acht stadsdelen. Elk van deze stadsdelen heeft een eigen kantoor, waar de meeste diensten van de gemeente zijn gehuisvest. Dankzij die kantoren is de gemeente voor veel zaken makkelijker bereikbaar. De indeling in stadsdelen is in 1988 vastgesteld door de gemeenteraad. De verdeling van het aantal inwoners zag er in 2015 als volgt uit:^[17]

Corridor

Om de wijk Leidschenveen-Ypenburg met de rest van de stad te verbinden, is in 2002 een corridor gecreëerd. Het gedeelte van de Trekvliet vanaf de Broekslootkade tot Drievliet vormt deze van de gemeente Den Haag^[18], inclusief de zuidelijke oever langs een lijn die is gelegen twee meter van de perceelgrenzen van de bebouwing parallel aan deze perceelgrenzen op grondgebied van de gemeente Rijswijk en de noordelijke oever van het grondgebied van de gemeente Leidschendam-Voorburg, en behoort tot het stadsdeel Leidschenveen-Ypenburg.

Wijken

Zie wijken en buurten in Den Haag voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Elk van deze stadsdelen is in 1988 onderverdeeld in wijken en buurten. Deze indeling wijkt af van de bekende wijk- en buurtindeling die sinds 1953 werd gebruikt.

Demografie

Zie de lijst van Hagenaars voor een overzicht van bekende Hagenaars en Hagenezen.

Naast Hagenaar kan een inwoner van Den Haag ook Hagenees worden genoemd. Met deze informele term worden personen aangeduid die geboren en getogen zijn in Den Haag en daar bij voorkeur ook nog wonen. Een Hagenaar kan ook iemand zijn die niet geboren en getogen is in Den Haag, maar daar wel woont. Hoewel het woord Hagenees niet per se een negatieve connotatie heeft, zal lang niet elke inwoner van de stad er prijs op stellen als Hagenees te worden aangeduid. Een andere definitie is dat Hagenezen de mensen zijn die plat Haags praten, terwijl Hagenaars de mensen zijn die voornaam Haags spreken.

Het klassieke verhaal wil dat er een scheiding is tussen Hagenaars die op zand wonen en de Hagenezen die op veen wonen. Den Haag is deels gebouwd op zandduinen, waarvan de grens met de veengebieden ongeveer gelijk loopt met de Laan van Meerdervoort. Wijken zoals Laakkwartier, Schilderswijk en Escamp zijn gebouwd op veengrond. Als je geboren bent op 't zand, ben je een Hagenaar, ben je geboren op 't veen, dan ben je een Hagenees.

Bevolkingssamenstelling

Den Haag telde op 1 september 2011 500.000 inwoners en is daarmee de derde stad van Nederland. Bijna de helft van de inwoners is allochtoon (westers en niet-westers). Het aandeel allochtone - ten opzichte van autochtone - inwoners neemt gestaag toe. In de Schilderswijk en het Transvaalkwartier ligt het percentage allochtonen sinds 2005 dicht bij de 100%. Ook in de wijken Groente- en Fruitmarkt, Laakkwartier en de Stationsbuurt wonen meer allochtonen dan autochtonen. De samenstelling van de allochtone bevolking verschilt per buurt. De buurten met de minste allochtonen - waarbij ook westerse allochtonen worden meegerekend als allochtoon - in Den Haag zijn Duindorp, Kijkduin, Kraayenstein en de Vogelwijk.^[21]

De wijken met de laagste inkomens per hoofd van de bevolking zijn de Schilderswijk, het Transvaalkwartier en Laakkwartier en Spoorwijk (alle €9.000,- of lager). De wijken met het meeste inkomen per hoofd van de bevolking zijn Benoordenhout, Haagse Bos (alhoewel deze wijk nog geen 300 inwoners heeft en we mogen aannemen dat het inkomen van de koning – die er ook woont – niet meegenomen is in deze statistiek) en Westbroekpark/Duttendel (alle €19.000,- of hoger).

Ontwikkeling van het inwonertal

Cultuur en recreatie

Monumenten

In de gemeente is een groot aantal rijksmonumenten en oorlogsmonumenten, zie:

• Lijst van rijksmonumenten in Den Haag
• Lijst van oorlogsmonumenten in Den Haag

Beschermd stadsgezicht

Den Haag telt verscheidene beschermde stadsgezichten: Archipelbuurt, Benoordenhout, Binnenhof, Duinoord, Haagse Bos, Malieveld, Marlot / Reigersbergen, Sint Jacobskerk, Statenkwartier, Van Stolkpark/Scheveningse Bosjes, Westbroekpark, Willemspark, Zorgvliet, Zuiderpark en een uitbreiding.

Voorts zijn er de volgende gemeentelijk beschermde stadsgezichten:

• Kijkduin-Meer en Bosch (7 december 1989)
• Laakkwartier (14 februari 2002)
• Meer en Bos (7 december 1989)
• Regentessekwartier (14 februari 2002)
• Scheveningen-Dorp (6 maart 2003)
• Sportlaan-Segbroeklaan e.o. (4 november 2004)
• Valkenboskwartier (14 februari 2002)
• Vogelwijk (14 februari 2002)
• Vrederust-West (Drevenbuurt) (4 november 2004)
• Zeeheldenkwartier (14 februari 2002)
• ZHB-hoven (18 april 2002)

Zie ook:

• Lijst van hoogste gebouwen van Den Haag

Bezienswaardigheden

Zie ook de lijst van Hofjes in Den Haag.

Den Haag is een oude stad met veel historie. Er staan veel monumenten, monumentale panden en herdenkingsmonumenten.

• Binnenhof
• Chinatown
• Gevangenpoort
• Grote Kerk
• Haagse Passage
• Indisch Monument
• Kurhaus (Scheveningen)
• Lange Voorhout
• Madurodam
• Mauritshuis
• Nieuwe Kerk
• Oude Stadhuis
• Paleis Noordeinde
• Ridderzaal
• Vredespaleis

Musea en attracties

Er zijn veel musea in Den Haag te vinden. Enkele hiervan zijn:

• Atlantikwall Museum Scheveningen
• Beelden aan Zee
• Bunkermuseum Den Haag
• Escher in het Paleis (gewijd aan graficus Escher)
• Fotomuseum Den Haag
• Galerij Prins Willem V
• Gemeentemuseum Den Haag
• Gevangenpoort
• Haags Bus Museum
• Haags Historisch Museum
• Haags Openbaar Vervoer Museum
• Kinderboekenmuseum
• Louwman Museum
• Mauritshuis
• Museon
• Museum Meermanno-Westreenianum (Museum van het Boek)
• De Mesdag Collectie en het Panorama Mesdag
• Museum voor Communicatie (voorheen Postmuseum)
• Muziekhistorisch Museum Scheurleer (1905-1935)
• Nederlands Letterkundig Museum
• ProDemos (rondleidingen door het Binnenhof)
• Sarnami huis
• Familiepark Drievliet

Culturele voorzieningen

• ALBA theaterhuis
• Bibliotheek Den Haag
• Centrum Beeldende Kunst
• Diligentia
• Dr. Anton Philipszaal
• Haags HipHop Centrum
• Het Nutshuis
• Koninklijke Bibliotheek
• Koninklijke Schouwburg
• Korzo
• Laaktheater
• Lucent Danstheater
• Nationaal Archief
• Omniversum
• Pulchri Studio
• Stichting Internationaal Esperanto-Instituut
• Theater aan het Spui
• Theater Culturalis
• Theater De Regentes
• Theater PePijn
• Zuiderstrandtheater

Kunst in de openbare ruimte

In Den Haag zijn diverse beelden, sculpturen en objecten geplaatst in de openbare ruimte, zie:

• Lijst van beelden in Den Haag

Grachten

Zie Haagse grachtengordel voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Evenals andere steden in Nederland had Den Haag veel grachten, ook ruien genoemd. Zij dienden voor de scheepvaart, maar ook als riool. Al omstreeks 1350 was Den Haag via de Vliet verbonden met Delft, en in 1619 was de grachtengordel om Den Haag klaar. In 1900 werd de Laakhaven aangelegd, die uitgroeide tot de zesde binnenhaven van Nederland.

Naarmate de bevolking groeide, gingen de grachten steeds meer stinken. De rijken hadden huizen buiten de stad om 's zomers de stank te ontvluchten, maar de meeste mensen leefden in de stad. Er waren regelmatig epidemieën. In de 19e eeuw worden de eerste rioleringen aangelegd, en veel grachten overkluisd of gedempt. Een groot probleem in Den Haag was, dat het grachtwater niet kon worden afgevoerd naar de zee. Het Verversingskanaal werd aangelegd naar de Noordzee, maar de Koninginnegracht is nooit tot aan de zee doorgetrokken.

Laat in de 20e eeuw is men in verschillende steden begonnen met het maken van plannen om meerdere oude grachten in ere te herstellen, het zogeheten grachtenplan. Ook is het sinds 2003 mogelijk om een rondvaart door de grachten van Den Haag te maken en door onder andere de Avenue Culinaire en de andere Haagse wijken te varen.

Parken en natuurgebieden

Den Haag is voor een stad zeer rijk aan natuur. Binnen de gemeentegrens ligt een omvangrijk, ruigbegroeid duingebied, met daarlangs een breed, natuurlijk zandstrand van bijna tien kilometer lang. Verspreid door de stad liggen enkele grotere en kleinere parken, zoals het Rosarium, St. Hubertuspark, Marlot, de Paleistuin, Wapendal, de Bosjes van Pex, het Westbroekpark en het Zuiderpark. Er liggen verscheidene oude landgoederen en bossen, deels op een steenworp van het stadshart: het 120 hectare grote Haagse Bos en Arendsdorp, beide daterend uit de 17e eeuw.

De meeste andere landgoederen liggen, soms aaneengesloten, aan de rand van de stad, waar ze een omvangrijke groene gordel vormen die aan de noordkant overgaat in de nog groenere buurgemeente Wassenaar. Dat zijn onder meer Bloemendaal, Clingendael, Duindigt, Duinweide, Meer & Bos, Ockenburgh, Oostduin, Oosterbeek, Reijgersbergen en Sorghvliet. Tussen Den Haag en Scheveningen liggen de Scheveningse Bosjes en het Nieuwe Scheveningse Bos van samen 116 hectare, vanouds een ongerept duingebied, dat vanaf ongeveer 1700 geleidelijk beplant is om zandverstuiving tegen te gaan.

De lommerrijke straten in het centrum: Lange Voorhout en de Lange Vijverberg, gelegen aan de Hofvijver, dragen bij aan de ruime en groene indruk die Den Haag maakt.

Uitgaansgelegenheden

Het uitgaansleven in Den Haag is geconcentreerd rond de omgeving Buitenhof en Groenmarkt, de Grote Markt, het Het Plein en de Plaats. Poppodium Paard van Troje, kortweg 'Het Paard', bestaat sinds 1972.

Den Haag kent ook twee hoerenbuurten: zie prostitutie in Den Haag.

Evenementen

• Beatstad
• Bevrijdingsfestival Den Haag
• Blended Festival^[22], voorheen Ha-Schi-Ba (Schilderswijk en Transvaal)
• Chinees Nieuwjaar Festival in het Haagse Chinatown
• City-Pier-City Loop
• Crossing Border
• De Betovering
• Escamp festival
• Haags UIT Festival
• Haagse Pop Week
• I Love HipHop festival week
• Internationaal Kamermuziekfestival Den Haag
• Kerstcircus
• Kleurrijk Festival Spoorwijk^[23]
• Life I live
• Koninginnenach
• Milan Zuiderpark
• Museumnacht Den Haag
• Nacht van de Vluchteling
• Nederlandse Veteranendag
• North Sea Jazz Festival (tot en met 2005 in Den Haag; sinds 2006 in het 20 à 30 km van de Noordzee verwijderde Rotterdam)
• Parkpop
• Rewire
• Schilderwijk festival
• State-X New Forms
• TodaysArt
• Tong Tong Fair
• Vredesloop
• Vuurwerkfestival (Scheveningen)

Muziek

Den Haag heeft sinds 1826 zijn eigen conservatorium. Het Paard van Troje is het grootste poppodium in Den Haag.

O, o, Den Haag van Harry Klorkestein, een pseudoniem van Klein Orkest, wordt wel het officieuze volkslied van Den Haag genoemd.^[24][25][26] Afkomstig uit Den Haag zijn onder andere de bands en muzikanten Klein Orkest, Golden Earring, Shocking Blue, Supersister, Earth & Fire, Di-rect, Kane, De Règâhs, Anouk, De Kraaien, Darkraver en Charly Lownoise.

Winkels en markten

Bekende winkelstraten en -centra zijn de Grote Marktstraat, de Spuistraat en Vlamingstraat, de Haagse Passage, de Hoogstraat en Noordeinde, Lange Poten en Korte Poten, Haagsche Bluf, Markthof en de Venestraat. De grootste winkelcentra zijn Haaglanden MegaStores en winkelcentrum Leyweg. De Haagse Markt is de grootste permanente markt in openlucht van Europa. Er is elke week op maandag, woensdag, vrijdag en zaterdag markt.

Op donderdagavond is het koopavond in Den Haag. Net als in de andere grote steden (Amsterdam en Rotterdam) mochten eerst alleen de (groot)winkelbedrijven in het centrum op zondag open zijn. Als enige van de grotere steden in Nederland mogen sinds een paar jaar ook de winkels in de Haagse buitenwijken van 10.00 - 18.00 uur op zondag geopend zijn. Door deze beslissing is de concurrentiepositie van de kleinere winkels (veelal gerund door allochtonen) in de buitenwijken verbeterd wat de leefbaarheid van de buitenwijken ten goede komt. De binnenstad van Den Haag was in 2009 genomineerd voor 'Beste binnenstad van Nederland'.^[27] Ook telt Den Haag het hoogste aantal exclusieve winkelformules van alle steden in Nederland (75).^[28]

Onderwijs, welzijn en sport

Onderwijs

Er zijn vele basisscholen en middelbare scholen die onderwijs op de niveaus van vmbo tot en met gymnasium geven. Voorbeelden hiervan zijn Christelijk College De Populier, Aloysius College, Segbroek College, Maerlant-Lyceum, Dalton Den Haag, Zandvlietcollege, Edith Stein College, Rooms-Katholieke Basisschool de Paradijsvogel, Lyceum Ypenburg, het Vrijzinnig-Christelijk Lyceum en het Haags Montessori Lyceum. Den Haag heeft twee zelfstandige gymnasia: het Gymnasium Haganum en het Christelijk Gymnasium Sorghvliet. Daarnaast zijn er ook particuliere scholen voor het voortgezet onderwijs zoals het Luzac College en Winford College.

Voor MBO heeft Den Haag het ROC Mondriaan, waar 17000 studenten een middelbare vakopleiding volgen in 170 richtingen.

Hoewel de stad niet over een grote zelfstandige universiteit beschikt, zijn er wel het T.M.C. Asser Instituut, het The Hague Forum for Judicial Expertise, het Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut, het International Institute of Social Studies, de Haagsche Academie voor Internationaal Recht, de Faculteit Campus Den Haag, welke een dependance is van Universiteit Leiden, de Haagse Hogeschool, die onder de naam The Hague University of Applied Sciences een aantal bachelorstudies en drie Engelstalige masteropleidingen aanbiedt, Hogeschool Inholland Den Haag, Hotelschool The Hague en een dependance van Hogeschool Helicon. Verder is het de thuishaven voor een van Nederlands grootste en meest vooraanstaande instituten op gebied van kunstonderwijs, namelijk de Haagse Hogeschool voor de Beeldende Kunsten, Muziek en Dans. Deze bestaat uit het Koninklijk Conservatorium en de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten. Ook in Den Haag gevestigd is de Vrije Academie (voluit: Vrije Academie Werkplaats voor Beeldende Kunsten). In 2011 is The Hague Institute for Global Justice opgericht.

Ook kent Den Haag een aantal Nederlandse scholen waar internationaal onderwijs wordt gegeven. Voorbeelden hiervan zijn: de Haagsche Schoolvereeniging (basisonderwijs), de International School of The Hague (basis- en voortgezet onderwijs) en enkele buitenlandse scholen: de British School in the Netherlands (basisonderwijs), American School of The Hague (basis- en voortgezet onderwijs), het Lycée Vincent van Gogh de la Haye (basis- en voortgezet onderwijs) en de Deutsche Internationale Schule Den Haag (basis- en voortgezet onderwijs). Daarnaast bestaan er enkele scholen die zijn gekoppeld aan ambassades: de Polish School, Indonesian School en de Oekraïense school.

Ziekenhuizen

• HagaZiekenhuis, met locaties Leyweg en Sportlaan, Juliana Kinderziekenhuis en Buitenpolikliniek Wateringseveld.
• Medisch Centrum Haaglanden en Bronovo-Nebo, met locaties Lijnbaan (MCH Westeinde) en Bronovolaan (Ziekenhuis Bronovo) in Den Haag.

Sport

De profvoetbalclub van Den Haag is ADO Den Haag, dat sinds 2008 opnieuw uitkomt in de Eredivisie na te zijn gepromoveerd via de play-offs in 2007/2008. ADO is landskampioen geworden in 1942 en 1943, ook heeft zij in 1968 en 1975 de KNVB-beker behaald. In de Topklasse komen HBS en SVV Scheveningen uit. Andere voetbalclubs in de stad zijn GSC ESDO, Duindorp SV, DUNO, SVC '08, HVV, Quick, BMT, (HVV) Laakkwartier, VCS, VUC, Quick Steps, v.v. Escamp, SV Loosduinen, Graaf Willem II VAC, SV Houtwijk, RKSV GDA, SV Die Haghe, VV Haagse Hout, VV SVH en nog vele andere voetbalclubs voor de jeugd.

Honkbalvereniging ADO komt uit in de hoogste klasse, net als het eerste herensoftbalteam van Storks. Verder zijn er in Den Haag enkele bekende hockeyclubs: HCKZ, HDM en HDS (waar men ook aan cricket doet). De succesvolle IJshockeyploeg HYS The Hague is gehuisvest is in De Uithof, waar - naast een ijshockeybaan - ook een 400m-schaatsbaan, een kartbaan, een skihal, een gamehal en een klimwand zijn.

Voorts zijn er twee roeiverenigingen: burgerroeivereniging De Laak en studentenroeivereniging H.S.R.V. Pelargos. De Laak is in 1911 opgericht; Pelargos in 2002. De twee verenigingen kennen een innige samenwerking, ook al is in 2009 de nieuwe botenloods van Pelargos geopend, waardoor zij meer op eigen benen is komen te staan. De Haagse roeiwedstrijd is de Laak Pelargos Prognose Race (LPPR) en wordt ieder jaar begin maart gehouden. Een paar zwemverenigingen in Den Haag zijn Zwemlust '68 en DES; op het gebied van duiksport is er Amphibius Onderwatersport.

Op korfbalgebied zijn er voormalig landskampioen Die Haghe en op handbalgebied eredivisieclub Hellas Den Haag. BC Drop Shot was de eerste kampioen van de eredivisie badminton. Den Haag heeft verder ook tal van judoclubs, waaronder Shi Sei, Lu Gia Jen en Kian Schi.

Hoofdzakelijk door het Haagse duingebied loopt de Europese wandelroute E9, ter plaatse ook North Sea Trail of Hollands Kustpad geheten. De E9 loopt langs de kust van Portugal naar de Baltische staten. De route komt vanuit Monster via Kijkduin en loopt via Scheveningen naar Meijendel bij Wassenaar. Daarnaast is Den Haag het startpunt van de Europese wandelroute E11 die loopt tot aan de grens van Polen en Litouwen. Vanaf Scheveningen loopt de route via het centrum naar Wassenaar.

Economie

De meeste werkgelegenheid in de stad, voor 26% oftewel 56.000 personen in 2006, wordt geboden door de overheid en internationale organisaties. Grote werkgevers uit deze sector zijn onder andere de gemeente Den Haag en de ministeries van Defensie, Justitie, VROM, Buitenlandse Zaken, Binnenlandse Zaken en Verkeer en Waterstaat.

Andere belangrijke sectoren in de stad zijn de zakelijke dienstverlening met 19% van de werkgelegenheid, de gezondheidszorg met 14%, vrijetijdseconomie met 10%, kleinschalige industrie en groothandel met 10%, en de TMT (technologie, Media en Telecom) sector met 10%. De 10 grootste commerciële werkgevers zijn goed voor 11% van de werkgelegenheid: KPN, ING Bank, PostNL, T-Mobile, HTM, AEGON, Siemens, Ahold en Shell.^[29]

Verkeer en vervoer

Den Haag is per auto te bereiken over de autosnelwegen A4, A12, A13, A44/N44 en Ring Den Haag.

De meeste reizigers die Den Haag per trein aandoen, reizen via de spoorwegstations Den Haag Centraal en Den Haag HS. Op het laatstgenoemde station stoppen ook internationale treinen. Er zijn nog een aantal kleinere stations, te weten Moerwijk, Ypenburg, Laan van NOI en Mariahoeve. Den Haag heeft directe treinverbindingen met onder andere Leiden Centraal, Haarlem, Schiphol, Amsterdam Sloterdijk, Amsterdam Centraal, Amsterdam Zuid, Almere Centrum, Lelystad Centrum, Zwolle, Groningen, Leeuwarden, Gouda, Utrecht Centraal, Enschede, Deventer, Delft, Rotterdam Centraal, Dordrecht, Roosendaal, Vlissingen, Breda, Tilburg, Eindhoven en Venlo.

HTM Personenvervoer verzorgt een uitgebreid net van 10 tramlijnen, onder de naam HTMbuzz verzorgt HTM 8 buslijnen en 6 nachtbuslijnen het vervoer in Den Haag en omliggende gemeenten. Onder de naam RandstadRail verzorgt de HTM sinds september 2007 2 lijnen van en naar Zoetermeer en de RET exploiteert Metrolijn E van en naar Rotterdam Centraal. Sinds 2011 is deze lijn samengegaan met de gelijknamige lijn naar metrostation Slinge in Rotterdam. De streekvervoerverbindingen met Den Haag waren per 30 augustus 2009 grotendeels in handen van Veolia en sinds 9 december 2012 ook van Arriva. Tot 2009 werd het streekvervoer er volledig geëxploiteerd door Connexxion en sindsdien nog gedeeltelijk tot eind 2012. Omdat Veolia eind 2016 is gestopt met personenvervoer in Nederland is de exploitatie weer volledig in handen van Connexxion.

Op 10 februari 2010 werd de naam van Rotterdam Airport veranderd in Rotterdam The Hague Airport. Het vliegveld is bereikbaar via de autosnelweg A13.

Politiek

Gemeentebestuur

Zie ook de lijst van burgemeesters van Den Haag.

Het college van burgemeester en wethouders voor de periode 2014-2018 wordt gevormd door een coalitie bestaande uit D66, PvdA, Haagse Stadspartij, VVD, en CDA (26 van de 45 zetels). Het coalitieakkoord heet "Haagse Kracht!".

De voorzitter van het College van B&W is burgemeester:

• Pauline Krikke (VVD), openbare orde en veiligheid, bestuursdienst en brandweer

De wethouders (6) zijn:

• Saskia Bruines (D66), Kenniseconomie, Internationaal, Jeugd en Onderwijs, Stadsdelen Haagse Hout en Loosduinen;
• Rabin Baldewsingh (PvdA), Sociale zaken, Werkgelegenheid, Wijkaanpak en Sport, Stadsdelen Escamp en Laak;
• Joris Wijsmuller (HSP), Stadsontwikkeling, Wonen, Duurzaamheid en Cultuur, Stadsdeel Segbroek;
• Boudewijn Revis (VVD), Binnenstad, Stadsontwikkeling Kerngebieden en Buitenruimte, Stadsdeel Centrum;
• Karsten Klein (CDA), Stedelijke Economie, Zorg en Havens, Stadsdeel Scheveningen;
• Tom de Bruijn (D66), Financiën, Verkeer, Vervoer en Milieu, Stadsdeel Leidschenveen-Ypenburg.

Samenstelling gemeenteraad

Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2010 kon men bij bepaalde wijken een grote voorkeur zien voor een bepaalde partij. De PvdA was populair in de wijken Centrum, Schilderswijk, Transvaal, Bouwlust en Laakkwartier. In deze wijken wonen veel allochtonen en deze mensen stemmen traditioneel vooral op die partij. In de wijken Rustenburg-Oostbroek, Leyenburg, Scheveningen, Loosduinen, Waldeck en Kraayenstein stemden velen op de PVV. De VVD had veel stemmers in de gebieden Benoordenhout en Ypenburg.^[30]

Vanaf 1962 is de Haagse gemeenteraad als volgt samengesteld:

Noot 1: de tabel bevat de oorspronkelijke zetelaantallen direct na de gemeenteraadsverkiezingen. Tussen haakjes staat wat de zetelaantallen daarna waren.

Noot 2: partijen als GL, CDA en CU bestonden vroeger uit andere partijen die later zijn samengegaan in hoe ze nu heten. Vanwege de vergelijkbaarheid is de huidige naam ook voor het verleden gebruikt.

Aangrenzende gemeenten

Aangrenzende gemeenten
				Wassenaar
				Leidschendam-Voorburg Pijnacker-Nootdorp Zoetermeer
Westland		Delft		Rijswijk

Media

Kranten

• AD/Haagsche Courant
• De Nieuwe Loosduinse Krant
• Den Haag Centraal
• Posthoorn
• ZuidwestNieuws
• LEVEN! Magazine
• Straatnieuws
• Kerk in Den Haag
• Business Haaglanden
• de Oud Hagenaar
• Haags Nieuwsblad

Radio en televisie

• Omroep West
• Den Haag FM
• Den Haag TV
• Hofstad Radio
• Infothuis
• PartyMania TV - Haagse Jongeren Omroep
• Groen Geel Hart TV - ADO supporters TV

(ex-)inwoners

Zie lijst van Hagenaars voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Externe links

• Website van de gemeente Den Haag