Asielzoekers en illegale immigratie op Lampedusa: verschil tussen versies

Het Italiaanse eiland Lampedusa ten zuiden van Sicilië werd sinds de jaren '90 van de vorige eeuw bekend als plaats van aankomst van immigranten die er massaal per boot arriveren, eerst voornamelijk vanuit Albanië en later voornamelijk vanuit Noord-Afrika, in de hoop er vervolgens een verblijfsvergunning in de Europese Gemeenschap te kunnen bemachtigen. Vaak zou het daarbij gaan om illegale immigranten van wie een asielaanvraag bij voorbaat kansloos zou zijn en die zich tegen betaling door smokkelaars in nauwelijks zeewaardige boten laten vervoeren: een "armada" van boten vol "desperado's", vaak op op doorreis naar elders in Europa. Italië kreeg de naam "de zachte onderbuik van Europa" ^[1]. Lampedusa vormt sinds eind 20e eeuw samen met twee andere stipjes op de kaart, de nabijgelegen eilanden Lampione en Linose, de "drempel" van Europa voor immigranten uit Afrika en Azië, die zich aan de overtocht wagen. Hoeveel van hen er in de loop der jaren bij mislukte pogingen in de zee zijn verdwenen is onbekend. In de periode 1997-2003 zouden er volgens de statistieken van de Italiaanse overheid meer dan 20.000 immigranten aldus het land binnen zijn gereisd.

Albanese en Afrikaanse vluchtelingen

Zuid-Italië kreeg in 1991-1994 te maken met een aanhoudende en oncontroleerbare stroom "clandestini", illegale immigranten, eert voornamelijk vanuit Albanië waar in 1991 het communistische regime ten val gekomen was, aanvankelijk met afgeladen schepen tegelijk. Behalve de kust van het Italiaanse vasteland en Lampedusa werd ook het eiland Pantelleria, eveneens ten zuiden van Sicilië, een veelgebruikte plaats om het land binnen te komen. Alleen al op de twee eilandjes werden in de eerste helft van 1994 al ruim 8000 illegale immigranten aangehouden.

Na de Albanezen kwamen de immigranten voornamelijk uit of via Afrika. Het aantal mensen dat door het net heen slipt, zou volgens de politie vele malen groter zijn ^[2].

Doordat het voor de Italiaanse kustwacht en marine onmogelijk bleek alle heimelijke aankomsten te verhinderen, werd het eiland Lampedusa vervolgens steeds meer een doel voor illegale immigranten, die zich daartoe vanuit Tunesië en Libië in soms nauwelijks zeewaardige vaartuigen op de Middellandse Zee waagden. Voor duizenden illegalen uit Noord-Afrika bleek Lampedusa de toegangspoort of "draaideur" tot Europa geworden. Mensenhandelaars zouden vaak enorme geldbedragen vragen om aspirant-immigranten in doorgaans aftandse motorbootjes over te zetten. De oversteek vanuit de Tunesische stad Sfax naar Lampedusa zou voor de exploitanten een goudmijn zijn geworden ^[3].

Opmerkelijk was dat de aantallen immigranten die op Lampedusa en ook elders op de kust van Zuid-Italië landden veel groter waren dan het aantal personen dat jaarlijks in Italië asiel aanvroeg, waardoor werd aangenomen dat velen van hen in de illegaliteit verdwenen of doormigreerden naar andere Europese landen.

Opgebracht worden naar Lampedusa werd een schakel in de zorgvuldig geplande reis naar het vermeende Europese paradijs. Op het eiland worden de clandestienen geravitailleerd en daarna overgevaren naar Agrigento op Sicilië. Daar krijgen ze van de Italiaanse autoriteiten een uitwijzingsdecreet overhandigd, en vervolgens mogen ze gaan. Het decreet geeft hun twee weken de tijd vrijwillig en zelfstandig "Italië te verlaten".

Om identificatie bij aankomst in Italië te voorkomen, zouden de illegalen alvorens aan boord te gaan, hun persoonsbewijs naar familie in Italië sturen, die hun de papieren dan later nastuurt. Geld hebben ze bij aankomst evenmin bij zich. Ook dat wordt hun nagestuurd.

De Italiaanse politie werkte met het 'opbrengen' en 'deporteren' mee aan het draaiboek, maar kon er niets tegen ondernemen ^[4].

Doordat het ook voorkwam dat de opvarenden vermoedelijk opzettelijk de schepen in het zicht van de kust of bij benadering door de kustwacht lieten zinken, kwam het tot rampzalige taferelen met massale verdrinkingen. In april 1996 gebeurde dit met twee schepen op een afstand van een halve kilometer van de kust, waarbij minstens vijfentwintig personen verdronken en er slechts vier overleefden ^{[5] [6]}.

In januari 1997 zouden 41 Noord-Afrikanen acht dagen lang in een piepklein bootje hebben rondgezwalkt op zee, van wie er naar de opvarenden na aankomst beweerden drie van honger en kou zouden zijn gestorven en wier lijken overboord zouden zijn gezet.

Ontwikkelingen tot 2000

Sinds oktober 1997 behoort Italië tot de Schengen-landen, waarbinnen zonder paspoort gereisd kan worden. Dit maakte onder meer Lampedusa des te interessanter voor asielzoekers en illegale immigranten en voor hun "reisagenten".

• In de zomer van 1998 zou er een intensivering zijn geconstateerd van het gebruik van deze reisroute om Fort Europa binnen te komen, met name bij mooi weer en kalme zee en nu ook door Turkse en Iraakse Koerden. De meesten gingen aan land op het eiland Lampedusa. Mensensmokkelaars zouden toen hun activiteiten sterk hebben opgevoerd ^{[7] [8]}.

Na kritiek van andere Europese staten dat Italie "de draaideur naar de Europese Unie" zou zijn geworden, verscherpte de regering Prodi het vreemdelingenbeleid. Het land leek de stroom echter niet tot stilstand te kunnen brengen. Italië deed herhaalde oproepen aan Tunesië en Marokko tot meer samenwerking.

De minister van Binnenlandse Zaken Giorgio Napolitano besloot na spoedberaad materiëel en manschappen ter beschikking te stellen aan deze twee landen, opdat er beter zou kunnen worden gepatrouilleerd. "We hebben de medewerking nodig van de landen waar deze illegale immigratie ontstaat"', verklaarde Napolitano.

Italië bood patrouillevaartuigen en radarinstallaties aan, en verklaarde zich bereid te willen meewerken aan de bouw van opvangcentra in Tunesie en Marokko voor de mensen die zouden worden teruggestuurd. Op termijn werd tevens extra economische hulp in het vooruitzicht gesteld.

Met Albanië was inmiddels reeds een akkoord bereikt dat illegale immigranten direct konden worden teruggestuurd, zonder de gebruikelijke formaliteiten. Hierna begon Italië besprekingen met Egypte, Marokko en Tunesië om tot vergelijkbare afspraken te komen.

Met Marokko werd vrij snel het beoogd akkoord bereikt waardoor illegale immigranten gemakkelijker zouden kunnen worden teruggestuurd. De harde lijn die de regering Prodi was gaan volgen, stuitte echter op felle kritiek binnen de centrum-linkse coalitie.

Minister van Buitenlandse Zaken Lamberto Dini ondertekende in Rabat een samenwerkingsplan met Marokko. Dini zei te hopen op korte termijn ook de instemming van Tunesië voor zo'n maatregel te krijgen, waarmee de besprekingen stroever verliepen ^[9].

Op 30 juli 1998 werd door gedetineerde immigranten het opvangcentrum op Lampedusa in brand gestoken. Het centrum werd hierop tijdelijk gesloten en alle gedetineerden werden overgebracht naar Sicilie. Het incident illustreerde de spanningen bij de opvang van de groeiende stroom. De opvang was niet op de toename berekend en de omstandigheden werden door hitte en overbevolking extra slecht.

Met militaire vliegtuigen werden de opstandige immigranten naar Palermo gebracht, zoveel mogelijk buiten het zicht van toeristen op het eiland, om te voorkomen dat het toerisme zou lijden onder de berichten over rellen onder immigranten.

Binnen een week nadat in juli 1998 het akkoord met Marokko was ondertekend werd een eerste honderdtal illegale immigranten teruggevlogen naar Rabat. De relatie met Tunesië bleef gespannen nadat vijf Tunesische verstekelingen waren omgekomen bij een brand op een schip ^[10].

Begin augustus 1998 bereikte Italië overeenstemming met Tunesië over de repatriëring van illegale immigranten. Volgens het bereikte akkoord zou Tunesië niet alleen immigranten uit het eigen land terugnemen die illegaal naar Italie zijn overgestoken, maar tevens immigranten uit andere landen die Tunesië haddeen gebruikt als vertrekpunt voor hun oversteek naar Italie.

Tunesië gaf de voorkeur aan een breder verdrag dan alleen de immigrantenkwestie. De Tunesische minister van Buitenlandse Zaken, Ben Mustapha, verzette zich tegen wat hij noemde de "hetze" in de Italiaanse media tegen zijn land, die een "klimaat van onbegrip en spanning" zou hebben gecreeerd ^[11].

Later in augustus 1998 kreeg het vreemdelingenbeleid van de regering Prodi een grote tegenslag te verwerken, toen honderden illegale immigranten moesten worden vrijgelaten uit de opvangkampen, omdat men er niet in geslaagd was hen binnen de wettelijk voorgeschreven termijn het land uit te zetten.

Na kritiek uit vooral Duitsland dat Italië te weinig zou doen om de toevloed van illegale immigranten uit Noord-Afrika en Albanië te stelpen was er een nieuwe wet aangenomen over het vasthouden en uitzetten van illegalen. Voordien werden gearresteerde illegalen helemaal niet vastgehouden.

Volgens de nieuwe wetgeving, die sinds juli 1998 van kracht was, mochten illegalen niet langer dan dertig dagen worden gedetineerd. Indien Italië er niet binnen die tijd in zou slagen de illegalen uit te zetten, moesten ze worden vrijgelaten. In theorie moesten deze vrijgelatenen dan het land zelf binnen twee weken verlaten. In de praktijk doken zij echter onder en velen reisden door naar andere Europese landen ^[12].

Ontwikkelingen na 2000

• Op 7 maart 2002 deden zich op zee nabij Lampedusa wederom dramatische taferelen voor. Tussen Italië en Tunesië werden ongeveer zestig of zeventig illegale immigranten vermist. De boot waarop zij zaten was 100 kilometer ten zuiden van het eiland Lampedusa in slecht weer geraakt, omgeslagen en gezonken. Er werden zeven lichamen geborgen, elf drenkelingen werden gered. Onder de geredden bevonden zich mensen uit Nigeria, Soedan en Turkije ^{[13] [14] [15]}. In maart 2003 landde op Lampedusa ook een boot met 170 Irakezen, nadat daar de Irakoorlog was uitgebroken ^[16].

• In juni 2003 verging tweemaal binnen een week een schip vol immigranten nabij Lampedusa. Eerst betrof het een schip met waarschijnlijk zo'n 70 mensen aan boord. Drie opvarenden van het gezonken schip zouden zijn gered en er werden elf lichamen geborgen ^[17]. Voor de kust van Tunesië verdronken enkele dagen daarna bij kalme zee zeker twintig mensen, en tweehonderd personen werden er vermist. Het schip had meer dan 250 mensen aan boord gehad. De Tunesische marine zou 41 overlevenden hebben opgepikt.

Omdat van de twintigduizend in 2002 onderschepte bootvluchtelingen er twaalfduizend uit Libië kwamen, begon de Italiaanse overheid onderhandelingen met de autoriteiten van dit land om hen er toe te bewegen strenger te gaan controleren ^[18].

Niet alleen dreigden de wateren tussen Lampedusa en Noord-Afrika een "massagraf" te worden, ook leidde de problematiek rond de toestroom op Lampedusa tot verdere politieke verdeeldheid in Italië. De regering was verdeeld tussen erbarmen met de menselijke tragedie en het onvermogen alle immigranten op te vangen. In het parlement kwam het tot scherpe woordenwisselingen over de pijnlijke kwestie. Voor de rechtse Noord-Italiaanse regeringspartij Lega Nord was de maat vol. De partij van Umberto Bossi wilde geen immigrant meer zien aankomen en verweet de regering een te softe aanpak. Zijn harde uitspraken, waarbij hij dreigde met een kabinetscrisis om de coalitieregering van Silvio Berlusconi ten val te brengen, zetten kwaad bloed. De voorzitter van de Italiaanse senaat, Marcello Pera, maande hem tot matiging. "Wie in deze kwestie zijn stem verheft, verlaagt de geest."^{[19] [20] [21]}.

• Na nieuwe schipbreuken in oktober 2003 wilde Italië de problematiek zo snel mogelijk ook op de Europese agenda krijgen. De politie vond een boot met 15 overlevenden en 13 doden. Uit de verhalen van de overlevenden werd opgemaakt dat er zo'n 70 passagiers de reis niet hadden overleefd en dat een groot aantal van hen overboord zou zijn gegooid. De overlevenden, waarschijnlijk Somaliërs die vanuit Libië of Tunesië via Lampedusa Italië probeerden te bereiken, vertelden hoe ze de lichamen van zeker zeven kinderen en tientallen vrouwen van de twaalf meter lange boot gooiden, om te voorkomen dat het schip zou zinken. Door de Italiaanse kustwacht werden aan boord dertien doden aangetroffen. De immigranten hadden zeker tien dagen over de tocht gedaan, zonder eten of drinken of genoeg brandstof voor de overtocht die normaal binnen een dag kon worden gemaakt. De Italiaanse kapitein die het schip vond, beschreef de situatie als een scene uit Dante's Inferno.

Italiaanse politici begonnen de verantwoordelijkheid voor de tragedie bij Europa te leggen. "We kunnen in deze noodtoestand niet alleen staan. Lampedusa is niet alleen de uiterste punt van Italie, het is ook de laatste grens van Europa, dus Europa moet iets doen", aldus de voorzitter van de Kamer van Afgevaardigden, Pierferdinando Casini, die direct naar Lampedusa was gekomen. De Italiaanse voorzitter van de Europese Commissie, Romano Prodi, wilde de zaak in Brussel aankaarten. "Deze tragedie weegt zwaar op het geweten van Europa, maar het brengt de schijnwerper ook op Afrikaanse regeringen die niets doen om deze exodus te stoppen", zei de Italiaanse minister van Binnenlandse Zaken, Giuseppe Pisanu.

De burgemeester van Lampedusa, Bruno Siragusa, benadrukte dat het eilandje de stroom vluchtelingen, die vaak dood de kust bereikte, niet meer aankon. Op het eiland zouden zelfs niet genoeg doodskisten zijn ^{[22] [23] [24]}.

• In 2004 leidde de problematiek rondom Lampedusa tot een discussie in de Duitse Bondsdag. Binnen de Duitse regering was grote onenigheid gerezenover het vluchtelingenvraagstuk. Minister Otto Schilly van Binnenlandse Zaken (SPD) stelde zich op een "hard";; standpunt: "Het kan niet zo zijn dat wie zichzelf overgeeft aan mensensmokkelaars en op een wrak bootje in de Middellandse Zee stapt, zich daarmee automatisch een toegangsbewijs verwerft tot de Europese gemeenschap" zo zei hij.

Daarmee reageerde hij op het standpunt van coalitiepartner Bündnis 90/Die Grünen dat wie eenmaal voet had gezet op grondgebied van de EU het recht zou hebben daar te blijven in afwachting van de behandeling van zijn asielaanvraag. Schilly bepleitte evenals de Italiaanse minister van Europese Zaken Rocco Buttiglione opvangkampen voor asielzoekers in Noord-Afrika, waar ze de behandeling van hun verzoek dan zouden kunnen afwachten. Alleen op die manier zou er een einde kunnen komen aan de drama's die zich vrijwel dagelijks rond de boordevolle wrakke bootjes voor de Zuid-Europese kusten afspelen. De Europese Unie zou deregelijke ontvangst-centra moeten financieren, omdat het hier niet alleen om een Italiaans (of Spaans of Grieks) probleem zou gaan: voor veel illegalen is Zuid-Europa een eerste halte ^[25].

• In de zomer van 2004 ontstond een crisissituatie doordat Lampedusa overspoeld bleef worden met immigrate en het opvangcentrum er de toestoom niet meer aankon. De ambassadeur van Libië werd in Rome ontboden door de Italiaanse minister van Buitenlandse Zaken om uit te leggen wat zijn land zou doen om de stroom in te dammen ^[26]. Er leek geen merkbaar effect te zijn van de ontmoeting die de Italiaanse premier Silvio Berlusconi op 25 augustus 2004 had gehad met de Libische leider Moammar Gaddafi. Toen beloofde Gaddafi dat Lampedusa niet meer zou worden overspoeld door illegale bootvluchtelingen. In juli 2003 bereikten hadden beide landen ook al een akkoord bereikt dat zes maanden goed leek te functioneren.

In Libië zouden naar verluidt "twee miljoen" Afrikanen onder erbarmelijke omstandigheden wachten op een vaak levensgevaarlijke oversteek: het "enkeltje Europa" dat volgens hen de weg naar een betere toekomst zou bieden. Gaddafi gebruikte dit gegeven als druk om financiële steun voor zijn land te vergaren, verlichting van het economisch embargo te bewerkstelligen en zijn streven naar politieke rehabilitatie in de wereld te onderstrepen.

Het akkoord van augustus 2004, waarover sinds juli 2003 was onderhandeld, omvatte onder meer het beschikbaar stellen van patrouilleboten, vliegtuigen en terreinwagens, waarmee de kustgebieden van Libië beter zouden kunnen worden gecontroleerd. In het verleden zou Libië volgens Rome bewust het 'veiligheidsventiel' met illegalen hebben geopend om Europa ertoe te bewegen de sancties tegen het land op te heffen. Libië heeft bijna 10000 kilometer kust en zou naar eigen zeggen niet in staat zijn tot een serieuze controle. De Libische regering onderhandelde met Brussel over de aanschaf van radars, nachtkijkers, patrouilleboten en vliegtuigen. Italië had de Libische leider Gadaffi lang ervan verdacht opzettelijk verschoppelingen uit Afrika naar Lampedusa te sturen, met het doel concessies af te dwingen. Volgens Rome zou Libië, een politiestaat, ondertussen zeer wel in staat zijn geweest het gedeelte van de kust te bewaken waar de illegalen door smokkelaars zouden worden "overgezet". Het ontbrak alleen aan de wil.

Dezelfde maand werd er Lampedusa een nieuw "record" gevestigd: uit één enkele houten boot van 25 meter lang stapten 478 illegale immigranten aan wal, die beweerden "Palestijnen" te zijn ^{[27] [28]}.

• Begin oktober 2004 werden door de autoriteiten van Lampedusa honderden immigranten per vliegtuig naar Libië teruggestuurd, dat de gerepatriëerde asielzoekers accepteerde.

De linkse oppositie in Italië sprak schande van "massale deportaties die internationale afspraken schenden", Volgens de Linkse Democraten hadden alle gedeporteerden de kans moeten krijgen een asielverzoek in te dienen ^[29]. De VN-Vluchtelingenorganisatie UNHCR berispte Italië wegens deze deportaties ^{[30] [31] [32] [33]}.

Verdrag Italië-Libië

In juli 1998 herstelden Libië en de vroegere kolonisator Italië hun betrekkingen en in augustus 2008 sloten Italië en Libië ook een "vriendschapsverdrag" in verband met deze problematiek rond de illegale immigratie via Lampedusa, dat in februari 2009 nader werd uitgewerkt. Op 3 februari 2009 bracht de Italiaanse minister van binnenlandse zaken Roberto Maroni daartoe een bezoek aan de Libische hoofdstad Tripoli. Op grond van dat verdrag zouden er systematisch patrouilles worden uitgevoerd in de Libische, Italiaanse en internationale wateren door marineschepen met een gemengde bemanning, met de bedoeling het uitvaren en aanlanden van "vaartuigen met illegale immigranten" te beletten.

De makers van de filmdocumentaire "Come un uomo sulla terra", over het lot van immigranten in Libië en op Lampedusa, protesteerden tegen het verdrag tussen beiden staten. Middels een petitie, gericht aan het Italiaanse parlement, het Europees parlement, de Europese Commissie en de Hoge commissaris voor de vluchtelingen van de VN (UNHCR) werd aangedrongen op het instellen van een onafhankelijk onderzoek naar de gang van zaken en de omstandigheden van de vreemdelingenbewaring ^[34]. In januari 2009 zouden er op Lampedusa ongeveer 2000 immigranten in detentie verblijven.

Literatuur (o.a.)

• Thomas Spijkerboer Ze stikken, verdrinken en verbranden en wij halen achteloos de schouders op, in NRC Handelsblad, 5 november 2005, pag.15.
• Kees Groenendijk, Elspeth Guild & Paul Minderhoud (red.) In search of Europe's borders, uitg. Kluwer Law International, Den Haag (2003) ISBN 90-411-1977-9

Zie ook:

• Vluchtelingen
• Asielzoekers
• Illegalen
• Fort Europa
• Verdrag van Schengen

Voetnoten

Sjabloon:Unreferenced Sjabloon:Uncategorized

1. ↑ Marc Leyendekker Italie wil imago 'zachte onderbuik van Europa' kwijt, in NRC Handelsblad, 25 oktober 1997, pag.1 en pag.4
2. ↑ Marc Leyendekker Import van voedsel uit Albanie stopgezet; Italie bezorgd over cholera, in NRC Handelsblad, 16 september 1994,pag.5
3. ↑ Jan van der Putten Albanezen betalen zesduizend gulden voor oversteek; 'Illegale immigratie: drama van de toekomst' , in dagblad de Volkskrant, 15 februari 1997
4. ↑ Jan van der Putten Italie poogt handel in mensen te stoppen, in dagblad de Volkskrant, 3 januari 1997, pag.3
5. ↑ Illegalen voor kust van Italie verdronken, in dagblad Het Parool, 26 april 1996, pag.5
6. ↑ Twintig bootvluchtelingen vermist in Middellandse zee, in dagblad Trouw, 27 april 1996
7. ↑ Meer illegalen op stranden Italie, in dagblad Het Parool, 2 juli 1998
8. ↑ Italie poogt toevloed van immigranten te stoppen, in NRC Handelsblad, 22 juli 1998, pag.7
9. ↑ Marc Leyendekker Na nieuwe golf illegale immigranten; Kritiek in Italie opvluchtelingenbeleid, in NRC Handelsblad, 29 july 1998, pag.4
10. ↑ Illegalen in Italie steken opvangcentrum in brand, in NRC Handelsblad, 31 juli 1998, pag.10
11. ↑ Akkoord Italie met Tunesie over immigratiegolf, in NRC Handelsblad, 7 augustus 1998, pag.4
12. ↑ Hans de Jongh Italie moet 600 illegalen vrijlaten, in dagblad Het Parool, 12 augustus 1998, pag.5
13. ↑ Illegalenboot zinkt bij Italie, in dagblad Het Parool, 8 maart 2002, pag.1
14. ↑ Vluchtelingenboot slaat om, in dagblad Trouw, 9 maart 2002, pag.6
15. ↑ Twaalf illegalen op boot komen om, in NRC Handelsblad, 9 maart 2002, pag.4
16. ↑ Iraakse immigranten stranden op kust Italie, in dagblad de Volkskrant, 22 maart 2003, pag.3
17. ↑ Vluchtelingen bij Italie vermist, in dagblad Trouw, 18 juni 2003, pag.6
18. ↑ Boot met illegalen zinkt bij Tunesie, in NRC Handelsblad, 21 juni 2003, pag.1
19. ↑ Maarten van Aalderen Immigrantendrama splijt Italie; Nog 160 vermisten in scheepsramp, in dagblad De Telegraaf, 23 juni 2003
20. ↑ Michael Zeeman Rampschip splijt regering Italie, in dagblad de Volkskrant 23 juni 2005, pag.5
21. ↑ Michael Zeeman Pijnlijk kamerdebat over immigratie ; 'Italie is ook over komst Vandalen heengekomen' , in dagblad de Volkskrant, 27 juni 2003, pag.5
22. ↑ Maarten van Aalderen Tocht naar Lampedusa werd een dodenreis, in dagblad De Telegraaf, 21 oktober 2003
23. ↑ Tientallen dode immigranten bij Italie overboord gezet, in NRC Handelsblad, 21 oktober 2003
24. ↑ Michael Zeeman Drie stipjes op de kaart bieden toegang tot Europa ; 'Ons gaat het goed, hun gaat het slecht' , in dagblad de Volkskrant, 17 november 2003, pag.4
25. ↑ Onenigheid in Berlijn over asielzoekers, in dagblad Het Parool, 2 augustus 2004, pag.8
26. ↑ Lampedusa overspoeld met illegalen, in De Telegraaf, 13 september 2004, pag.5
27. ↑ Rocco Buttiglione blijft hameren op opvang illegalen in Noord-Afrika, in dagblad Trouw, 15 september 2004, pag.6
28. ↑ Bas Mesters Lampedusa, draaischijf in mensensmokkel, in NRC Handelsblad, 23 september 2004, pag.1
29. ↑ Illegalen met vliegtuigen van eilandje Lampedusa teruggebracht naar Libie; Italie verdacht Gadaffi lang van migratie-chantage, in dagblad Het Parool, 4 oktober 2004, pag.9
30. ↑ VN berispen Italie wegens 'deportaties' , in dagblad Het Parool, 5 oktober 2004, pag.9
31. ↑ Michael Zeeman Italie: vluchtelingen naar Libie; Hoge Commissariaat voor de Vluchtelingen bekritiseert terugsturen van Afrikanen en Arabieren op Lampedusa, in dagblad de Volkskrant, 6 oktober 2004, pag.5
32. ↑ Michael Zeeman Luchtbrug naar Libie gaat in tegen alle afspraken, in dagblad de Volkskrant, 7 oktober 2004, pag.5
33. ↑ Libie helpt Italie bij uitzettingen; Berlusconi voor derde keer in een jaar naar Libie, in dagblad Trouw, 8 oktober 2004, pag.6
34. ↑ Site CIR - Italiaans vluchtelingenwerk