Antifonarium Tsgrooten

Het Antifonarium van Tongerlo, ook bekend als 'Antifonarium Tsgrooten', is een bijzonder rijkelijk geïllustreerd koorboek met gebeden en gezangen uit de 16de eeuw.

Belangrijk muziekboek uit late middeleeuwen

Dit muziekboek werd door abt Antonius Tsgrooten in 1522 besteld bij scribent Franciscus Van Weert, die werkzaam was in de abdij van Averbode. Het gregoriaanse koorboek is een belangrijk stuk muzikaal erfgoed uit de late middeleeuwen, waarvan de precieze datum van het ontstaan (1522) gekend is. De kwaliteit van de miniaturen/initialen is zeer goed te noemen, voor dit type van handschriften zelfs uitmuntend. Ze hebben uiteraard niet de kwaliteit van tijdgenoten als Gerard Horenbaut of Simon Bening, die voor een ander marktsegment werkten. Het handschrift kenmerkt zich door een voor dit type werk hoog aantal miniaturen en initialen. Er werd duur materiaal gebruikt: goud is overvloedig aanwezig; de pigmenten zijn na vijf eeuwen nog niet vervaagd en nauwelijks afgeschilferd. De illuminaties zijn zeer gedetailleerd uitgevoerd, zoals bijvoorbeeld de koormantel in de marginale versiering op folio 2. De gezichten van de personages hebben individuele trekken en drukken soms emoties uit.

Verwerwing van het handschrift

Het Antifonarium was al jaren in het bezit van de familie de Merode en werd in 2008 door de Vlaamse minister van Cultuur aankocht als sleutelwerk in het kader van het topstukkenbeleid. Het werd door de Vlaamse Gemeenschap in bruikleen gegeven aan de Vlaamse Erfgoedbibliotheek. Het werk bevindt in de erfgoedbibliotheek van de Universiteit Gent het 337 pagina tellende handschrift digitaliseerde, waardoor het voor iedereen consulteerbaar werd en waarbij ook fragmenten uit het boek (door ensemble Psallentes) te beluisteren zijn.

Cultuur-historisch belang

Door de precieze datering van het handschrift naar tijd en plaats, heeft het tevens een belangrijke ijkfunctie. Het leert ons veel over het artistieke milieu in Brabant (kopieerarbeid en illuminaties) en over de muzikale tradities in het premonstratenzermilieu. Handschriften zonder context kunnen aan dit document afgetoetst worden. Het spreekt voor zich dat, wat de miniaturen betreft, dit ook relevant kan zijn voor wereldlijke handschriften. Vele miniaturisten werkten immers zowel aan religieuze als aan wereldlijke handschriften mee. Naast de artistieke kwaliteit is het handschrift ook waardevol voor het collectieve geheugen omdat het een getuige is van het rijke religieuze muziekleven in de Zuidelijke Nederlanden in de 15de en 16de eeuw. Het antifonairum heeft ook een schakelfunctie, omdat de noten – en op sommige plaatsen ook de tekst – aangepast werden. De muzikale adaptaties kunnen zo gevolgd worden doorheen de 16de eeuw, die een een belangrijke periode is voor de muziekgeschiedenis en waarin de grote Vlaamse componisten (i Fiamminghi) een rol van wereldbelang opeisten. Ook de gregoriaanse (kerk)zangen werden in deze periode ingrijpend gewijzigd onder invloed van het Concilie van Trente.

Erfgoedbibliotheek

Het handschrift zal in bruikleen worden gegeven aan de Vlaamse Erfgoedbibliotheek. De Vlaamse Erfgoedbibliotheek is als vzw in oprichting een samenwerkingsverband van de belangrijkste bewaarbibliotheken in Vlaanderen: de Universiteitsbibliotheken van Gent, Leuven en Antwerpen, de stadsbibliotheken van Antwerpen en Brugge en de provinciale bibliotheek in Hasselt. De Vlaamse Erfgoedbibliotheek werd opgericht op vraag van Vlaams minister Bert Anciaux die hiermee de rijke Vlaamse bewaarbibliotheken een internationaal belangrijk kenniscentrum wil geven. Een van de taken is het bibliografisch ontsluiten van (cultureel)erfgoedcollecties en het digitaliseren ervan.

Externe link

www.antifonarium-tsgrooten.be