Amazonen: verschil tussen versies

De Amazonen waren een krijgshaftig volk van Turkse afkomst uit onder andere de Griekse mythe, dat alleen uit vrouwen bestond. Ze kwamen voor in Anatolië, in Pontus aan de Zwarte Zee of in de Kaukasus. Mannen werden alleen toegelaten om voor nageslacht te zorgen, zodat het voortbestaan van de samenleving werd verzekerd. Van de pasgeboren baby's werden de meisjes goed verzorgd, maar de jongetjes gedood of naar hun verwekkers teruggestuurd.

Naamherkomst

De naam 'Amazones' is mogelijk afgeleid van het Griekse 'a-mazos' dat 'zonder borst' betekent. Een van de vele Amazone-mythes verhaalt dat de vrouwen hun rechterborst verwijderden om beter te kunnen boogschieten. Diodoros van Sicilië, die de gewoonte had om de meest afschuwelijke details van dit volk te beschrijven, schreef dat de rechterborst van jonge meisjes zodanig werd verbrand dat deze in de puberteit zich niet kon ontwikkelen. Door de afwezigheid van de rechterborst kon de boog optimaal gehanteerd worden, zo waren ze optimale krijgers. Of de rechterborst werkelijk afwezig was, kan niet met zekerheid gezegd worden. Op oude schilderingen zijn de Amazones dikwijls afgebeeld met beide borsten, waarvan één bloot. Dit vooral om hun status aan te tonen (in de vorm van: "kijk wij zijn vechtende vrouwen").

Andere verklaringen voor de naam Amazones zijn dat deze is afgeleid van de naam Imazighen (Amazigh), de aanduiding voor de Noord-Afrikaanse Berbers, of van het Iraanse "ha-mazan", dat oorspronkelijk "strijders" betekent. Een laatste verklaring is, dat de Amazones hun naam danken aan hun verering van de maangodin Artemis en dat de oorsprong van hun naam teruggaat naar het oud-Kaukasische woord "maza", dat maan betekent.

In het moderne spraakgebruik kan amazone betekenen: een vrouw te paard of strijdbare vrouw. De 'Amazonezit' is een manier waarop in vroeger tijden langgerokte vrouwen te paard gingen: niet schrijlings maar dwars met beide benen aan één kant.

Geschiedenis

Wat erg opvalt in de mythes van de Amazones is dat in vergelijking met de helden Herakles, Theseus, Perseus en Achilles, de Amazones maar een geringe rol lijken te spelen. De motieven hiervoor sluiten goed aan bij de mentaliteit van de oudheid. De mythes toonden aan dat het fout was voor de vrouwen om zich niet aan te passen aan de Griekse samenleving, ze werden hiervoor gestraft.

Uit de historische geschriften van Diodoros, werd het gebied in Noord-Turkije, waar nu nog steeds wilde paarden rond draven, aan de Amazones toegeschreven.

Hun thuis bevond zich in the monding van de rivier de Thermodon, nu Terme Çay genoemd, wat in het Turks eigenlijk Termische thee betekent. Deze rivier stroomt 50 km ten oosten van de stad Samsun (vlakbij het dorpje Dündartepe waar later archeologische vondsten zijn gevonden), dat aan de kust van de Zwarte Zee ligt. Dit was een afgezonderd gebied, met in het Zuiden en Oosten hoge bergen, in het Westen de brede rivier de Yesil Irmak, en in het Noorden de Zwarte Zee.

Aan de oevers van de Thermodon bevond zich de stad Themiskyra, de beroemde stad van de Amazones. Deze stad was gebouwd door de Amazonekoningin Lysippe. Hier bouwde ze een tempel ter ere van de Godin van de Jacht Artemis, waar offers werden gebracht op een zwarte steen. Lysippe leidde militaire expedities en veroverde het land tot de Tanaise rivier. Ze stierf eervol op het slagveld. Haar naam betekent 'zij die de paarden loslaat'.

Haar dochter werd de volgende Amazonekoningin, en ging verder met de oude tradities in het trainen van vrouwen. Onder haar bevel vochten ze het gebied rond hen aan. Het rijk strekte zich al snel naar het westen verder uit, tot aan Thracië. In het oosten reikte hum macht tot aan Syrië, in het noorden misschien zelfs wel verder dan de Kaukasus.

Het verhaal deed de ronde dat de Amazones dikwijls geslachtsgemeenschap hadden met de Gargariërs. Er wordt aangenomen dat ooit de Gargariërs en de Amazones een gemengd volk waren in Themiskyra. De Gargariërs werden onderdrukt, en ingezet voor de huishoudelijke taken zoals het bewerken van textiel en het bereiden van voedsel, terwijl de Amazones hun gebied uitbreidden via de kustlijn van Kaukasus tot Thracië. Toen de Gargariërs in opstand kwamen, stuurden de Amazones hen met de steun van de Thraciërs en Euboeërs naar de Kaukasus. Ze troffen een regeling voor het overleven van beide gemeenschappen. Ze hadden nog steeds geslachtsgemeenschap met elkaar en de vrouwelijke nakomelingen werden aan de Moeder-Amazones afgegeven. Wanneer het een jongetje was, bleef het kind bij de Gargariërs.

Uiteindelijk zijn de Amazones tot de westkust van Anatolië verdreven, waar zij nog geruime tijd hebben stand gehouden. Koninginpriesteres Penthesilea werd volgens Herodotus door de held Achilles in de strijd gedood. Toen hij het helmlid van de verslagen tegenstander opende, was hij verbaasd het gezicht van een vrouw te zien, en volgens hem een mooi gezicht ook, zodat hij zijn krijgsdaad ging betreuren.

Politiek

De Amazonegemeenschap werd bestuurd door twee koninginnen, één voor defensie en één voor de voorziening van het thuisfront.

Er was een priesteres die de functies van hoofd van de tempel waarnam. In de antieke oudheid had de tempel een complexe religieuze, politieke, sociale en economische functie. De opperpriesteres van de godin werd spontaan leidster en koningin, en koos zich een tijdelijke gemaal, niet andersom. De tempels hadden kudden, land, bos en goederen in bezit, bijvoorbeeld de tempel van Inanna in Erech. Het waren tegelijk de administratieve centra van landbouw- en handelsactiviteiten, ze fungeerden voor de streekplanning en als werkbeurs, voor toewijzing van personeel en taken in het hele gebied rondom. Handwerklieden, boeren, schaapherders, pluimveehouders, vissers en fruitkwekers kregen er allen hun taken toegewezen. Alles werd gezien en gedaan in relatie tot de Godin. In Sumerië heette de hogepriesteres Entu, in Anatolië was het de Tawawannas.
Er was doorgaans ook een raad van oude vrouwen en oudere mannen aan de tempel verbonden, die de Koningin adviseerde.
Mensen konden er om raad komen en daarvoor was er een profetes, eventueel de opperpriesteres zelf, zoals in Delphi aan de tempel van Apollon, die overigens aanvankelijk aan Artemis was gewijd. Hooggeplaatste politici kwamen ook in latere tijden het orakel raadplegen.

Diodoros ondernam nog in 49 v. Chr. reizen door Noord-Afrika en het Nabije Oosten. Hij verhaalt over een hoge, zelfs dominante, status van vrouwen, vrouwelijke krijgslieden en een matriarchaal systeem. Ethiopische vrouwen droegen wapens en leefden in gemeenschapshuwelijken.

In Libië, waar de Godin Neith werd vereerd, deden in de Romeinse tijd nog berichten de ronde over de aanwezigheid van Amazonenvrouwen.

Cultuur

De Griekse schrijver Pausanias vermeldt dat de eerste tempel in Delphi in legendarische tijden door vrouwen werd gebouwd. Op de friezen van de latere tempel zijn nog Amazonen te zien. Afbeeldingen van Amazonen wijzen er op een latere gewelddadige overname, die symbolisch verbeeld wordt in de mythe van Apollon die de Python doodt. (De Python als symbool van de slangengodin, symbool van de eredienst aan de godin).

Ook de Tempel van Artemis in Efese was door Amazonen gebouwd.

Wapens

De Amazones verdedigden zichzelf met maanvormige schilden. In vroegere schilderingen was het schild van de Amazones nog rond, maar in de loop van tijd nam het een maanvormige gestalte aan. Een verklaring hiervoor is dat de Amazones -of Maanvrouwen zoals Graves hen beschreef- de maangodin Artemis aanbaden. Artemis is de dochter van Zeus en Leto, tweelingzus van Apollon en ze behoort tot de twaalf goden van het Pantheon. Artemis is zowel godin van de jacht als godin van de maan. Het maanvormige schild van de Amazones staat dus symbool voor de toewijding aan Artemis.

Verder vochten de amazones met speren, pijl en boog, zwaarden en bijlen. De labrys, de dubbelzijdige bijl die ook gebruikt werd door de godin Artemis, was een ritueel symbool dat alleen gedragen werd door vrouwen (voor de Amazones ook al in het Minoïsch Kreta).

Kleding

Om de wapens goed te kunnen gebruiken droegen de Amazones niet de traditionele vrouwenkleding. In plaats van de zware Stola's droegen zij korte tunieken, vaak met mooie patronen, met een split waardoor het lichaam, met nadruk op de borsten, goed te zien was. Op het hoofd droegen zij een Phrygische muts met zilveren en gouden parels versierd, en soms een helm. Om hun middel droegen zij vaak een riem. Zo ook met Hippolyte, die volgens de mythe een speciale gordel van Ares had gekregen. Verder waren ze versierd met gouden armbanden, oorbellen en kettingen. Aan hun voeten droegen ze lange dunleren laarzen. Ook de vacht van dieren werd vaak gebruikt voor de kleding. Verder is de Amazone ook dikwijls afgebeeld met een lange dunne broek en een harnas.

Dat een vrouw een broekpak droeg was in die tijd niet gebruikelijk. Maar de Amazones hadden nog meer ongebruikelijke trekjes, zoals het paardrijden. Het verhaal gaat dat zij de eersten waren die het paard getemd hebben gekregen. Amazones trainden op het paard. Er werden gevechten beschreven waarin de Amazone op het paard strijdt, met een zwaard in plaats van een teugel in haar hand.

Hun bekwaamheid als uitstekende rijdsters was door het hele gebied bekend, en het duurde niet lang of het paard werd het symbool voor de Amazone. Hun ruiterprestaties, op kracht, instinct en lenigheid, maakte hen bijna onoverwinnelijk. In gevaarlijke situaties waarin de vijand op het slachtveld te dichtbij kwam, werd hij aangevallen met de speer. En op afstand kon de Amazone in volle galop de boog zo regelmatig en nauwkeurig hanteren alsof ze te voet vocht. Er werd verteld dat de Amazone zelfs achterstevoren op het paard nog net zo nauwkeurig en snel kon schieten als ze het paard kon laten draven. Verhalen deden de ronde dat Amazones zo gehecht waren aan hun paarden, dat ze hun kinderen lieten zuigen aan de borst van het paard. Ze voelden zo een magische verbinding met dit dier (ze hadden ook immers maanvormige voetafdrukken), dat in de vertaling van hun namen vaak het Griekse woord Hippos voor kwam; dit is Grieks voor paard. De band tussen hen was zelfs zo goed, dat sommige Amazones begraven werden met hun paard.

Archeologisch onderzoek

Er is uitgebreid onderzoek gedaan door de Amerikaanse archeologe Jeannine Davis-Kimball naar de historische achtergronden van het mythische verhaal van de Amazonen. Zij is uitgegaan van de ontdekking in 1994 van een ronde grafheuvel, een koergan, in het zuiden van Rusland nabij Pokrovka, vlakbij de grens met Kazachstan, waar blijkbaar een krijgsvrouw lag begraven. De typische houding met een opgetrokken knie wees op een krijger, maar DNA onderzoek op het skelet toonde aan dat het een vrouw was. Het bleek een zeer belangrijke vrouw te zijn geweest, te oordelen aan de grafgiften die haar vergezelden. De kledij bevatte een typische puntvormige hoed bedekt met gouden en zilveren kralen. Men vermoedt dat het om de koninginpriesteres Penthesilea gaat, die aldus Herodotus door de held Achilles in de strijd werd gedood. Toen hij het helmlid van de verslagen tegenstander opende, was hij verbaasd het gezicht van een vrouw te zien, en volgens hem een mooi gezicht ook, zodat hij zijn krijgsdaad ging betreuren. Er zijn in die omgeving nog meer dergelijke antieke grafheuvels ontdekt, met telkens het stoffelijk overschot van krijgsvrouwen, in totaal een vijftigtal. Ze waren omgeven door relicten, waaronder hun wapenuitrusting, zwaarden, dolken en pijl en boog. Het was een nomadenvolk, de Sauromatiërs dat hier begin ca. 600 v. Chr. zijn doden begroef. Ook dit volk wordt door Herodotus beschreven in zijn Boek IV van 'Historica', en hij zegt hierover dat het afstammelingen waren van de Amazonen en de Skythen die ten noorden van de Zee van Azov leefden. Na ca. 400 v. Chr. werden die heuvelen van Pokrovka hergebruikt door de Sarmaten, een andere stam van steppennomaden, mogelijk verwant met de Sauromatiërs.

Volgens Davis-Kimball zijn de Amazonen afstammelingen van een volk dat oorspronkelijk meer westelijk, mogelijk in Anatolië leefde, en vandaar in feite steeds verder oostwaarts verdrongen is. Het zou dan oorspronkelijk om clans kunnen zijn gegaan waarvan de vrouwen niet zonder slag of stoot hun onderwerping aan het mannelijk geslacht wilden aanvaarden en die besloten zich tegen de opdringerige nomaden te wapenen. Met een half-nomandenvolk, de Skythen, zouden zij wel overeenstemming hebben bereikt, aldus Herodotus, en zij zouden zich met hen hebben gemengd. Deze bedreven normaal akkerbouw, maar waren behendig met paarden.

Davis-Kimball is zover gegaan als Mongolië om na te gaan of een daar nog steeds levende vrouwelijke nomadenstam overeenkomsten zou vertonen met de Amazonen. Haar bevindingen waren onthutsend. Niet alleen wordt door de vrouwen daar nog altijd een traditionele klederdracht in ere gehouden die overeenkomt met wat in een Anatolische grafheuvel van een krijgersvrouw is gevonden, maar ook de typische dubbel gekromde handbogen (recurvebogen) die zij gebruiken zijn identiek met die in de afbeeldingen van Amazonen op antieke Griekse vazen. In deze Turkse stam kwam ook een jong meisje met blond haar voor. Davis-Kimball heeft DNA onderzoek laten uitvoeren bij haar en bij haar moeder, en de vergelijking laten maken met het DNA van het gebeente van de krijgersvrouw priesteres uit de kurgan. Het bleek dat het om een uitzonderlijk genenpatroon gaat dat alleen te zien is bij de Turkse nomaden in Mongolie, en dat de stalen qua genetisch profiel inderdaad volledig overeenkwamen. De conclusie is dan ook dat tot op vandaag nog rechtstreekse afstammelingen van de 'Amazonen' in leven zijn.

Zie ook

• Argonauten
• Moedergodin

Sjabloon:Navigatie Frygische mythologie