Aletta Jacobs

Aletta Jacobs
Algemeen
Volledige naam	Aletta Henriëtte Jacobs
Geboren	Sappemeer, 9 februari 1854
Overleden	Baarn, 10 augustus 1929
Partij	VDB
Titulatuur	dr.
	Officiële website
Portaal	Politiek

Aletta Henriëtte Jacobs (Sappemeer, 9 februari 1854^[1] – Baarn, 10 augustus 1929^[2]) was een Nederlandse arts en feministe.

Levensloop

Aletta Jacobs werd geboren in Sappemeer, als achtste kind van elf kinderen in een Joods gezin. Zij was een dochter van Abraham Jacobs, heel- en vroedmeester en Anna de Jongh. Jacobs maakte zich al vroeg sterk voor het recht op hoger onderwijs voor vrouwen. In 1870 was ze de eerste Nederlandse vrouw die als toehoorster officieel werd toegelaten aan een hbs. Ze bezocht hiervoor de Rijks Hogere Burgerschool in haar geboorteplaats waar normaal geen vrouwen werden toegelaten. Een jaar later vroeg ze de liberale minister Thorbecke toestemming om aan de universiteit te studeren. Het briefje waarmee zij dat deed is nog te zien in het Algemeen Rijksarchief, evenals het antwoord van de minister, dat niet aan haarzelf is gericht maar aan haar vader. Ze werd in 1871 toegelaten als studente medicijnen aan de Rijksuniversiteit Groningen, aanvankelijk voor een proefperiode van één jaar.

Arts

Op zijn sterfbed gaf Thorbecke Jacobs toestemming om ook examens af te leggen.^[3] Jacobs was niet de eerste vrouwelijke studente - dat was enkele eeuwen eerder Anna Maria van Schurman - maar wel de eerste die een universitaire studie succesvol afrondde. Haar zus Charlotte zou de tweede studente aan de Groninger universiteit worden. Jacobs legde in 1877 en 1878 haar artsexamen af, waarmee ze de eerste vrouwelijke Nederlandse arts werd. Na haar promotie op 8 maart 1879 ging Aletta naar Londen om zich verder te bekwamen als vrouwenarts en in de kindergeneeskunde.^[4] Ze ging aan de slag in het Saint Mary's Dispensary, een consultatiebureau dat werd opgericht door o.a. Elizabeth Garrett Anderson, de tweede vrouwelijke arts en chirurg in Groot-Brittannië. Via haar leerde Jacobs Millicent Fawcett kennen, een feminist en suffragette.

In Londen werd ze door haar vriend Carel Victor Gerritsen geïntroduceerd bij de Engelse social reformers. Ze ontmoette daar onder andere Annie Besant, Charles Bradlaugh, Charles Robert Drysdale en Edward Truelove. Drysdale neemt Jacobs mee naar een Londense instelling waar prostituees medisch onderzocht werden; hij was de eerste die haar 'volledig omtrent het prostitutie-vraagstuk inlichtte'.^[5] Terug in Nederland werd Jacobs in 1881 lid van de vrijdenkersvereniging De Dageraad

Later vestigde Jacobs zich als huisarts in Amsterdam, waar ze gratis spreekuren hield, cursussen gaf en het pessarium als voorbehoedmiddel introduceerde. Het pessarium werd voorheen gebruikt om verzakte baarmoeders te ondersteunen. Ze was lid van de Nieuw-Malthusiaanse Bond. Als arts had ze een progressief standpunt ten aanzien van geboortebeperking.

Eerste feministische golf

Jacobs was de beroemdste Nederlandse vertegenwoordigster van de eerste feministische golf. Dat er gestreden moest worden voor vrouwenkiesrecht heeft indirect te maken met Jacobs. Oorspronkelijk stelde de wet alleen een loongrens om te mogen stemmen. Doordat zij arts was, voldeed ze aan deze loongrens, en wilde ze gebruikmaken van haar stemrecht. De poging daartoe had ze samen met haar twee vriendinnen Titia van der Tuuk en Elise Haighton voorbereid.^[6] Pas daarna werd het verbod voor vrouwen om te stemmen expliciet in (artikel 80 van) de Grondwet opgenomen. Jacobs was voorzitter van de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht en bezocht de internationale vrouwenbijeenkomsten van de Wereldbond voor Vrouwenkiesrecht. Toen door de Eerste Wereldoorlog de geplande bijeenkomst in 1915 in Berlijn niet door zou gaan, nam zij het initiatief voor het Internationaal Congres van Vrouwen in Den Haag.^[7] dat werd bijgewoond door meer dan 1200 vertegenwoordigers uit twaalf landen.^[8] In september 1915 gingen Aletta en enkele andere vrouwen naar de Verenigde Staten om president Woodrow Wilson te ontmoeten en het voorstel over te brengen voor een "League of Neutral Countries" die zouden kunnen helpen bemiddelen een einde te maken aan de oorlog.^[9]

Jacobs trouwde met politicus Carel Victor Gerritsen (1850-1905) in 1884, in een vrij huwelijk. In 1892 huwden zij om praktische redenen voor de wet. Daarbij moest Jacobs de gelofte van gehoorzaamheid aan haar wettige echtgenoot afleggen, die destijds in de wet stond. Zij deed dat, maar onder protest. Gerritsen had een grote invloed op haar, hij introduceerde haar in kringen van vrijdenkers, vrijmetselaars en bracht haar in contact met het Neomalthusianisme.^[10]

Tijdens de Tweede Boerenoorlog trok Jacobs zich het lot van de Afrikaners aan, en klaagde zij in felle bewoordingen over de concentratiekampen die de Britten daar voor de kinderen en vrouwen van de strijdende Boeren hadden ingericht. Gedurende de Eerste Wereldoorlog ijverde zij zowel in Nederland als daarbuiten voor vrede.

Erkenning

Matthijs van Nieuwkerk over het archief op de UNESCO-erfgoedlijst

In 1923 werd een gedenksteen geplaatst in haar voormalige woonhuis in de Tesselschadestraat in Amsterdam door de Amsterdamse afdeling van de Vereniging van Staatsburgeressen ^[11] In 2011 zetten diverse groeperingen, waaronder de stichting Aletta, instituut voor vrouwengeschiedenis, zich in om haar grafsteen, ontworpen door Gra Rueb, van verval te redden. Deze steen bevindt zich op Westerveld, begraafplaats en crematorium te Driehuis.

Aletta Jacobs is in 2006 opgenomen in de Canon van Nederland. De commissie-Van Oostrom heeft Aletta Jacobs erkend als een van de vijftig essentiële onderwerpen voor de Nederlandse geschiedenis in het voortgezet onderwijs. Jacobs kreeg in 2008 ook een plaats in de Canon van Groningen en een kamer in het Gronings universiteitsmuseum. Ze is afgebeeld op een van de gedenkramen in het Academiegebouw van de universiteit.

Het persoonlijk archief van Aletta Jacobs staat sinds oktober 2017 op de Werelderfgoedlijst van de UNESCO. Het is in te zien bij Atria, kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis.

In 2014 is een musical rond Aletta Jacobs in première gegaan, op de dag dat de RUG de Aletta Jacobsprijs uitreikte.

Prijs

Sinds 1990 wordt door de Rijksuniversiteit Groningen elke twee jaar de Aletta Jacobsprijs uitgereikt. Vrouwen die zich verdienstelijk hebben gemaakt op het terrein van de emancipatie komen voor deze prijs in aanmerking. Met de prijs wil de universiteit laten zien dat vrouwen een belangrijke voorbeeldfunctie kunnen vervullen.

Varia

Aletta Jacobs was een tante van Hans Teengs Gerritsen.
Sinds 2013 zijn er bewegende beelden van Aletta Jacobs bekend, een filmpje uit 1915 van 20 seconden in Berlijn waar ze voor de Brandenburger Tor wandelt met Jane Addams. Het berust in de archieven van Critical Past.^[12]^[13]

Portret uit 1920 door Isaac Israëls
Beeld van Aletta Jacobs voor het Harmoniecomplex van de Rijksuniversiteit in Groningen
Jane Addams, Alice Hamilton en Aletta Jacobs in Berlijn (Mei 1915)
Jacobs met een van haar patiëntjes

Bibliografie (selectie)

Van Aletta Jacobs

Over localisatie van physiologische en pathologische verschijnselen in de groote hersenen, Proefschrift Groningen 1879
De vrouw. Haar bouw en haar inwendige organen. Aanschouwelijk voorgesteld door beweegbare platen en met geïllustreerden, verklarenden tekst (een populaire schets), Kluwer, Deventer, 1898
Vrouwenbelangen: drie vraagstukken van actueelen aard, L.J. Veen, Amsterdam, 1899
Uit het leven van merkwaardige vrouwen, Van Rossen, Amsterdam, 1905
Vrouwenkiesrecht, Maatschappij voor Goede en Goedkoope Lectuur, Amsterdam, 1913 (samen met Frederike S. van Balen-Klaar)
Herinneringen van Dr. Aletta H. Jacobs (met een voorwoord van Jacques Oppenheim), Van Holkema & Warendorf, Amsterdam 1924. Digitale versie. (de zesde druk verscheen in 1995 bij Pandora in Amsterdam in samenwerking met de Socialistische Uitgeverij Nijmegen, die ook eerdere herdrukken verzorgde, in 1996 verscheen een Engelse vertaling van de hand van Annie Wright getiteld Memories. My life as an international leader in health, suffrage, and peace)
Dr. Aletta H. Jacobs reist door Palestina en eet in China (uitgezocht door Henrita N. Haenen), Uitgeverij NU, Castricum, 2004

Over Aletta Jacobs

Rood-de Boer, M. [et al.] Aletta en later, Van Loghum Slaterus, Arnhem, 1968 (een uitgave ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan en in samenwerking met de Vereniging van vrouwen met academische opleiding)
Nouchka van Brakel, Aletta Jacobs: Het hoogste streven, docudrama, 1995.
Smit, Iekje [et al.] Aletta Jacobs, het hoogste streven: interviews & achtergronden, Xeno, Groningen, 1995
Bosch, Mineke Een onwrikbaar geloof in rechtvaardigheid: Aletta Jacobs 1854-1929, Balans, Amsterdam, 2005
Verhelst, Marlies [et al.] Waarom ik niet? - de tijd van burgers en stoommachines 1800-1900 - Aletta Jacobs, Delubas, Drunen, 2010
Vermeulen, Ingelies, ‘Aletta Jacobs op vredesmissie: “Deze oorlog moet de laatste zijn!”’, Historica. Tijdschrift voor gendergeschiedenis (2003), afl. 5/6 (jul/aug), pag. 38-39

Externe links

Bronnen, noten en/of referenties

↑ ^a ^b geboorteakte
↑ ^a ^b overlijdensakte Baarn^{[dode link]}
↑ De brief van Thorbecke aan Aletta Jacobs.
↑ Jacobs, Aletta H. (1924). Herinneringen. Van Holkema en Warendorf, Amsterdam, pp. 59-61. Geraadpleegd op 22 september 2016.
↑ Jacobs, Aletta H. (1924). Herinneringen. Van Holkema en Warendorf, Amsterdam, pp. 182-183. Geraadpleegd op 22 september 2016.
↑ Myriam Everard: 'De waarheid bevorderen altijd en overal', in: De minotaurus onzer zeden, Multatuli als heraut van het feminisme, red. Myriam Everard, Ulla Jansz. Aksant, Amsterdam, 2010, ISBN 978-90-5260-376-6
↑ Kramer, Ann (2014). Conscientious Objectors of the First World War: A Determined Resistance. Pen and Sword, Barnsley, UK, pp. 16-17. ISBN 184468119X.
↑ History.com: International Congress of Women opens at The Hague
↑ John Whiteclay Chambers (January 1991). The Eagle and the Dove: The American Peace Movement and United States Foreign Policy, 1900-1922. Syracuse University Press. ISBN 978-0-8156-2519-3.
↑ Inge de Velde: 'Carel Victor Gerritsen, Feminist, vrijdenker en neomalthusiaan', in: De minotaurus onzer zeden, Multatuli als heraut van het feminisme, red. Myriam Everard, Ulla Jansz. Aksant, Amsterdam, 2010, ISBN 978-90-5260-376-6
↑ Hyena's... of heiligen. Een onderzoek naar de invloed van de male gaze op de receptie en presentatie van erfgoed van vrouwen, p.66
↑ Brief en bewegend beeld van Aletta Jacobs ontdekt!
↑ Bewegend beeld Aletta Jacobs gevonden

Zie de categorie Aletta Jacobs van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

[geboorte-1] rteakte

[overlijden-2] verlijdensakte Baarn^{[dode link]}

[3] De brief van Thorbecke aan Aletta Jacobs.

[Herinneringen1-4] Jacobs, Aletta H. (1924). Herinneringen. Van Holkema en Warendorf, Amsterdam, pp. 59-61. Geraadpleegd op 22 september 2016.

[Herinneringen2-5] Jacobs, Aletta H. (1924). Herinneringen. Van Holkema en Warendorf, Amsterdam, pp. 182-183. Geraadpleegd op 22 september 2016.

[6] Myriam Everard: 'De waarheid bevorderen altijd en overal', in: De minotaurus onzer zeden, Multatuli als heraut van het feminisme, red. Myriam Everard, Ulla Jansz. Aksant, Amsterdam, 2010, ISBN 978-90-5260-376-6

[7] Kramer, Ann (2014). Conscientious Objectors of the First World War: A Determined Resistance. Pen and Sword, Barnsley, UK, pp. 16-17. ISBN 184468119X.

[8] History.com: International Congress of Women opens at The Hague

[Chambers1991-9] John Whiteclay Chambers (January 1991). The Eagle and the Dove: The American Peace Movement and United States Foreign Policy, 1900-1922. Syracuse University Press. ISBN 978-0-8156-2519-3.

[10] Inge de Velde: 'Carel Victor Gerritsen, Feminist, vrijdenker en neomalthusiaan', in: De minotaurus onzer zeden, Multatuli als heraut van het feminisme, red. Myriam Everard, Ulla Jansz. Aksant, Amsterdam, 2010, ISBN 978-90-5260-376-6

[11] Hyena's... of heiligen. Een onderzoek naar de invloed van de male gaze op de receptie en presentatie van erfgoed van vrouwen, p.66

[12] Brief en bewegend beeld van Aletta Jacobs ontdekt!

[13] Bewegend beeld Aletta Jacobs gevonden

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]