Aanslag op Koninginnedag 2009: verschil tussen versies

Aanslag op Koninginnedag 2009 [[Bestand:|266px|alt=]] Route van de zwarte personenauto (rood) en de route van de bus met de koninklijke familie (oranje). Het sterretje geeft de plek aan waar de auto door de afzetting met dranghekken is gereden en de mensen heeft aangereden. De route van de zwarte personenauto eindigde bij het monument De Naald (zwarte vierkant). Plaats Omgeving van De Naald, Apeldoorn, Nederland. Coördinaten 52° 14′ NB, 5° 57′ OL Datum 30 april 2009 Wapen(s) Auto Doden 8 (inclusief de dader) Gewonden 10 Verdachte(n) Karst Roeland Tates Apeldoorn

De aanslag tijdens Koninginnedag 2009 vond plaats op 30 april 2009 rond 11:50, tijdens de viering van Koninginnedag in Apeldoorn. Op dat tijdstip reed een personenauto door dranghekken en een mensenmenigte heen, in de richting van de open bus waarmee de koninklijke familie op dat moment een rijtoer door Apeldoorn maakte. De aanslag kostte acht mensen het leven, waaronder de bestuurder van de auto Karst Tates. De koninklijke familie, op wie volgens de eerst aanwezige officier van de Koninklijke Marechaussee de aanslag gericht was, bleef ongedeerd.

Chronologie van de gebeurtenissen

De auto, een zwarte Suzuki Swift, reed met grote snelheid over de Jachtlaan in de richting van de Zwolseweg, ramde afscheidingen, schepte op het kruispunt Jachtlaan-Loolaan 17 mensen uit het publiek en reed vlak langs honderden toeschouwers, waaronder fotografen, journalisten en cameramensen en kwam daarna tot stilstand tegen het monument De Naald. De bus reed op dat moment juist langs dat punt, zo'n vijftien meter verderop aan de andere kant van de weg, zodat de koninklijke familie getuige was van de klap. ^[1][2][3] Dit alles was deels live te zien op televisie.

Direct na het incident reed de bus door naar Paleis Het Loo, waar de koninklijke familie in veiligheid werd gebracht. De koningin en haar familie, die getuige waren van de botsing, waren zeer aangeslagen door het gebeurde. De rest van de middag verbleven zij op Kasteel Het Oude Loo, het weekendverblijf van de koningin.

Politieagenten verleenden direct eerste hulp aan de bestuurder. Daarbij zou de bestuurder hebben aangegeven dat hij de koninklijke familie zou hebben willen aanrijden. Hij werd aangehouden. Daarna werd hij door de brandweer uit de auto gezaagd en ernstig gewond naar een ziekenhuis in Deventer overgebracht. De gewonden, onder wie een politieagent en een 55-jarige burgermedewerker van de Koninklijke Marechaussee,^[4] werden overgebracht naar het Lukas-ziekenhuis in Apeldoorn en andere ziekenhuizen in de omgeving.

De auto is direct met hulp van een hond onderzocht door de EOCKL; het onderzoek was live op televisie te volgen. De hulpdiensten hebben het hoogste coördinatieniveau GRIP 4 afgekondigd.^[5]

Om 15.45 uur werd in Apeldoorn een persconferentie gegeven door de burgemeester van Apeldoorn, Fred de Graaf, de korpschef van de Politie Noord- en Oost-Gelderland, korpschef Annelore Roelofs en de hoofdofficier van justitie van het Arrondissementsparket Zutphen, Ludo Goossens. De politie gaat uit van opzet, naar aanleiding van een verklaring van de ter plekke aangehouden bestuurder van de zwarte personenauto, kort na het incident. De waarneming van ooggetuigen, die aangaven dat de bestuurder nog voor de klap tegen het monument gas bijgaf, lijkt dit te ondersteunen.^[6] Om 19:30 uur volgde een tweede persconferentie waarbij nadere details bekend werden gemaakt. Aangezien de gebeurtenissen worden beschouwd als een aanslag op leden van het Koninklijk Huis is het onderzoek in handen gegeven van de Nationale Recherche. Vervolging van de vermoedelijke dader werd na diens dood afgesloten, maar het onderzoek gaat door.^[7]

Er vielen acht doden, drie vrouwen en vijf mannen. Vier doden vielen kort na de aanslag, een vijfde slachtoffer overleed later in de avond aan zijn verwondingen ^[8], de zwaargewonde bestuurder van de auto overleed in de nacht van 30 april op 1 mei in het ziekenhuis^[9]. De medewerker van de Koninklijke Marechaussee overleed in de middag van 1 mei in het ziekenhuis^[10] en op 8 mei bezweek een 46-jarige vrouw aan haar verwondingen^[11]. Verder raakten er tien mensen gewond, van wie er twee zwaargewond waren.

Veiligheidsmaatregelen

Doordat de auto dwars door afzettingen en een menigte mensen heen was gereden, rees meteen de vraag of het evenement wel voldoende beveiligd was geweest. De aanslag tijdens de rijtoer van de koninklijke familie zou moeilijk te voorkomen zijn geweest. Volgens beveiligingsexperts, gespecialiseerd in de veiligheid bij grote evenementen als Koninginnedag, is een auto die met hoge snelheid door afzettingen en publiek raast amper tegen te houden. "Dranghekken geven hoogstens het signaal af dat onbevoegden daar geen toegang hebben", verklaarde Roland Bron, veiligheidsdeskundige van het COT. Langs de hele route in Apeldoorn stonden al sinds de voorgaande avond dranghekken en een straat verder was nog een cordon van afzettingen. "Het is bij zo'n evenement gebruikelijk dat er een paar ringen van beveiliging om het parcours van de rijtoer zijn. Bij zulke afzettingen staan altijd politie, marechaussee, het leger of andere beveiligingsdiensten, omdat een regiokorps het meestal niet alleen aan kan. Die moeten het gebied rond de afzettingen op verdachte bewegingen controleren."^[12] Eelco Dijkstra, hoogleraar calamiteitenbestrijding, uitte in het televisieprogramma Een Vandaag van 1 mei stevige kritiek op het feit dat de Jachtlaan slechts was afgesloten met een dranghek. Dijkstra vond dat "weinig voor zo’n belangrijk evenement".^[13]

De bestuurder zou kort voor de aanslag al eerder bij een afzetting zijn tegengehouden, waarop hij naar een andere plek was doorgereden voor zijn actie. "Het is een kwestie van inschatting of die man extra moest worden gecontroleerd. Het kan zijn dat hij zich bij die eerste afzetting niet verdacht gedroeg, waardoor het niet per se nodig was om daar met de andere beveiligers of het commandocentrum contact over te hebben. Het had namelijk ook een verdwaalde automobilist kunnen zijn", aldus Bron.^[12]

De bestuurder

De bestuurder van de Suzuki werd nog die middag geïdentificeerd als Karst Tates (6 maart 1971^[14] - Deventer, 1 mei 2009^[15]) uit de Gelderse plaats Huissen. Hij werd kort na het tot stilstand komen van de auto, waarin hij door de toegesnelde politie zwaargewond werd aangetroffen, aangehouden op verdenking van het plegen van een aanslag op de Koning(in) (artikel 92 van het Wetboek van Strafrecht) en op de kroonprins en diens echtgenote (art.108 WvSr) en van doodslag of moord (artikelen 287 en 289 WvSr) op mensen uit het publiek.^[16]

Tates overleed in de nacht van 30 april op 1 mei om 02.58 uur in een ziekenhuis in Deventer als gevolg van hersenletsel dat hij had opgelopen bij zijn actie.^[17] De dood van Tates betekende het stopzetten van het strafrechtelijke onderzoek tegen hem. Het onderzoek naar de toedracht van de aanslag werd wel voortgezet.^[18] Reeds op 30 april verrichtte de politie huiszoeking in zijn woning om aanwijzingen te vinden over zijn drijfveren en eventuele andere personen die erbij betrokken zouden kunnen zijn. Volgens burgemeester Harry de Vries van de gemeente Lingewaard, waarvan Huissen deel uitmaakt, was er tussen de man en de bewoners "een redelijk normaal contact". "Hij leefde niet met de gordijnen dicht. Het is evenmin zo dat zijn appartement al leeg is. Hij zou pas per 1 juni het pand uit gaan. Er is een normaal interieur”. Daarbij zei hij dat de man "volstrekt de weg kwijt was in het leven". Er zouden echter geen signalen voor het drama zijn geweest.^[19][20]

Reacties

Koningin Beatrix

Op het incident kwamen uit het hele land geschokte reacties. Koningin Beatrix, voor wier ogen zich het drama had afgespeeld, betuigde, ook namens de rest van de familie, haar medeleven met de slachtoffers. Ze hield een korte toespraak op televisie. Daarin zei ze:

Wat begonnen is als een prachtige dag is geëindigd in een vreselijk drama, wat ons allen heel diep heeft geschokt. Mensen die er dichtbij hebben gestaan, die het hebben zien gebeuren op televisie, allen die het meebeleefd hebben, zullen met verbijstering en ongeloof gekeken hebben. Wij zijn sprakeloos dat zoiets vreselijks heeft kunnen gebeuren. Mijn familie, ik, maar ik denk ook allen in het land, leven van harte mee met de slachtoffers, met hun familie en vrienden en met allen die door dit ongeluk diep geraakt zijn.

— Koningin Beatrix (2009)^[21][22]

Publieksreacties

De gebeurtenissen onthutsten het massaal aanwezige publiek.^[23] In de dagen na de aanslag stroomden veel mensen uit diverse plaatsen toe naar het bewuste kruispunt, om bloemen, vaak met briefjes, neer te leggen en om te herdenken.^[24] In het stadshuis van Apeldoorn en op het internet tekenden mensen een condoleanceregister. De televisieuitzendingen van onder andere de perconferentie worden massaal bekeken.^[25]

Kerkdiensten

Ook bezochten mensen op vrijdag een speciale dienst in de Grote Kerk aan de Loolaan, die zelf ook een rol had gespeeld in het programma van Koninginnedag. De kerk werd bovendien opengesteld voor mensen die wilden binnenlopen voor verwerking.^[26] Op de zondag na het incident besteedden veel kerken in Apeldoorn en in andere plaatsen in het land aandacht aan het gebeurde. Minstens tien herdenkingsdiensten in de Apeldoornse kerken werden verstoord door aanhangers van een Duitse sekte. Zij waren van mening dat de aanslag gepleegd was als "straf van God".^[27]

Politieke reacties

Premier Balkenende gaf eveneens aan "diep geschokt" te zijn en mee te leven met de slachtoffers. Soortgelijke reacties kwamen van fractievoorzitters van politieke partijen in de Tweede Kamer.

President Barack Obama van de Verenigde Staten liet daags na de aanslag per brief aan koningin Beatrix weten mee te leven met de slachtoffers.^[28]

Internationale pers

Het incident kreeg wereldwijd aandacht van de pers. Journaals in landen over de hele wereld en de grote internationale nieuwszenders lieten beelden zien van het incident.

Gevolgen

Op Koninginnedag

Om 12.15 uur werd besloten om het resterende officiële programma in Apeldoorn te staken.^[29] Als gevolg van het incident in Apeldoorn werden in de loop van 30 april vieringen in veel plaatsen opgeschort. De vlaggen op de overheidsgebouwen werden halfstok gehangen.^[30] De Bond van Oranjeverenigingen riep in de loop van de middag op om verdere festiviteiten in heel Nederland af te gelasten.^[31]

Evenementen in het hele land, zoals het Koninginnedagconcert van het Residentie Orkest dat 's avonds in Den Haag zou plaatsvinden, werden afgelast. Bij het Koninginnedagconcert van Radio 538 in Amsterdam gingen geplande optredens van diverse artiesten niet door.^[32] Het concert ging wel in aangepaste vorm verder, maar werd twee uur eerder beëindigd.^[33] Op het Museumplein in Amsterdam werd een moment stilte in acht genomen.

Ook elders in het land, onder andere in Rotterdam^[34], Utrecht en Groningen, werden officiële festiviteiten afgelast. Dit gebeurde geleidelijk, zodat niet alle feestgangers tegelijkertijd huiswaarts zouden keren. De vrijmarkt in Amsterdam ging door. In Amsterdam waren, zoals ieder jaar, honderdduizenden mensen op de been; dit jaar circa 600.000. Als alle evenementen tegelijk zouden worden afgelast, zou dit kunnen leiden tot gevaarlijke situaties.^[35]

De PvdA kondigde 's avonds de afgelasting aan van de 1 mei-vieringen de volgende dag.

Alom werd gevreesd dat ook de traditionele jaarlijkse Koninginnedag-viering in Nederland voortaan niet meer op de gebruikelijke wijze zou kunnen blijven plaatsvinden.^[36][37][38]

Na Koninginnedag

Op 1 mei 2009 werd bekendgemaakt dat de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding op verzoek van de ministers van Binnenlandse Zaken en van Justitie een feitenonderzoek zal instellen naar de beveiligingsmaatregelen die tijdens Koninginnedag werden genomen. ^[39]

Bij de Nationale Dodenherdenking op 4 mei werden extra veiligheidsmaatregelen getroffen door de gemeente Amsterdam. Daardoor was er minder plek voor belangstellenden dan vorige jaren. Job Cohen prees in een toespraak de aanwezigheid van koningin Beatrix wat werd ondersteund met applaus uit het publiek.

Op 8 mei 2009 werd een herdenkingsbijeenkomst gehouden in de Apeldoornse schouwburg Orpheus. Deze besloten bijeenkomst was bedoeld voor slachtoffers, nabestaanden, hulpverleners en genodigden. Koningin Beatrix was daarbij aanwezig samen met kroonprins Willem Alexander, prinses Maxima, prinses Margriet, Pieter van Vollenhoven, burgemeester De Graaf en leden van het kabinet. Belangstellenden konden de bijeenkomst volgen op grote schermen die in Apeldoorn geplaatst werden of via de live tv-uitzending. De Apeldoornse binnenstad was met strenge veiligheidsmaatregelen omgeven.

Externe links

Commons heeft media­bestanden in de categorie 2009 attack on Dutch Royal Family.

• Persbericht Politie Noord- en Oost-Gelderland
• Reactie korpschef Politie Noord- en Oost-Gelderland
• NOS-dossier over de aanslag
• FD-artikelen